تثبیت قیمت کالاهای اساسی

در سال آینده و با اجرای طرح «کوپن الکترونیک»، سرپرست خانوارها می‌توانند با واریز وجه از سوی دولت، هر 3 ماه یک‌بار کالاهای اساسی را با قیمتی پایین‌تر از قیمت اصلی دریافت کنند تا با این روش از بار گرانی‌هایی که بر دوش مردم است کاسته شود.

با کاهش قدرت خرید اکثریت مردم به‌ویژه اقشار کم‌درآمد طی ماه‌های گذشته، وزارت تعاون طرح «کوپن الکترونیک» را به مجلس ارائه کرد که با موافقت اکثریت آرا همراه شد.  بر اساس طرح «کوپن الکترونیک» که قرار است از سال آینده اجرایی شود، هر 3 ماه یک‌بار، مبلغ 1 میلیون ریال به‌حساب سرپرست‌های خانوار واریز می‌شود که تنها برای خرید کالاهای اساسی همچون برنج، گوشت، مرغ، روغن و... از پایگاه‌های اختصاصی که دولت معرفی خواهد کرد، قابل‌برداشت است.  

«کوپن الکترونیکی» همان «کالابرگ‌هایی» است که از سال 1359 و بنا بر مشکلات اقتصادی دوران جنگ توزیع می‌شد، تا به اوضاع معیشتی قشر کم‌درآمد و ضعیف جامعه، کمک کند. کوپن الکترونیکی محدود به کالاهای اساسی، به‌ویژه مواد غذایی می‌شود و دارندگان، نمی‌توانند آن را به پول نقد تبدیل کنند. این مهم به آن دلیل مدنظر گرفته شده است که در گذشته بسیاری از مردم بنا به دلایل مختلفی، اقدام به فروش کالابرگ‌های خود و تبدیل آن به پول نقد می‌کردند که با این روند نتیجه مطلوب از این طرح به‌دست نمی‌آمد. باید توجه داشت که از زمان اجرای طرح کوپن الکترونیک، یارانه‌های نقدی به‌طور کامل حذف خواهد شد.

کوپن الکترونیک به 1 تا 8 دهک اول اختصاص دارد که جزو فقیرترین تا کم درآمدترین های جامعه هستند. اقتصاددانان هر ساله اقشار مختلف جامعه را بر اساس درآمد به 10 دسته تقسیم می کنند و دهک اول کم درآمدترین و 2 دهک آخر پردرآمدترین افراد محسوب می شوند. بنابراین هر وقت افراد بیشتری در دهک های میانه تا پایین قرار گیرند، نشان از تورم بالا و قدرت خرید پایین اکثریت دارد.ما هم می‌توانیم مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته با ارائه کارت هوشمند به فقرا و افراد کم‌درآمد کمک کنیم تا ضمن استفاده از کالاهای اساسی توزیع شده از سوی دولت، فشار معیشتی کمتری را متحمل شوند و نوسانات قیمت را کمتر احساس کنند.

در دوران جنگ تحمیلی و کمبود اقلام اساسی، «ستاد بسیج اقتصادی» با توزیع کالابرگ، کالاهای اساسی را بین مردم به‌صورت مساوی تقسیم می‌کرد. این روند پس از جنگ و تا سال 1389 نیز ادامه پیدا کرد و از همین سال و با طرح جدید دولت احمدی نژاد، طرح هدفمندسازی یارانه‌ها روی کارآمد که بر اساس بررسی‌های انجام شده هر ماه و به ازای هر نفر، مبلغ 45 هزار و 500 تومان وجه نقد بدون هیچ‌گونه محدودیت برداشتی به‌حساب سرپرست خانوار واریز می‌شود.

یک سال پس از آغاز طرح هدفمندسازی یارانه‌ها، یعنی اوایل سال 1390 وزارت بازرگانی از ایده «رجایی سلماسی» نخستین دبیر کل سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تهران، استقبال و طرح کوپن الکترونیک را مطرح کرد اما این طرح با مخالفت دولت مواجه شد.

در شهریور 1391 و با دونرخی شدن بهای کالاهای اساسی شنیده می‌شد. رئیس ستاد بسیج اقتصادی کشور نیز با حمایت از این طرح اعلام کرد که توزیع کالابرگ یکی از مناسب‌ترین روش‌ها برای کاهش فاصله میان قیمت اصلی کالاها و قیمت فروش آن‌ها است. اما دولت و اقتصاددانان دولتی این کار را بیهوده دانسته و اعلام کردند که به‌اندازه کافی کالا در انبارها موجود است و برای ایجاد توازن قیمت‌ها، کالای بیشتری را به بازار تزریق می‌کنیم.

3 ماه بعد، یعنی در آبان 1391 و با آغاز موج گسترده گرانی مرغ و کمبود آن، بار دیگر موضوع توزیع کالابرگ مطرح شد. این بار احمد توکلی نماینده مجلس شورای اسلامی، با اشاره به دو برابر شدن بهای ارز و کاهش ارزش پول ملی تأکید داشت که دولت باید در تأمین کالاهای اساسی به مردم کمک کند و بهترین راه‌حل این شرایط، کوپنی کردن کالاهای ضروری مانند برنج، مرغ و گوشت است که این فریادها نیز در مجلس به‌جایی نرسید.
اما از سال 1393 و با هدف حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد (درآمد زیر 800 هزار تومان) طرح «کوپن کارت» راه‌اندازی شد. بر اساس این طرح، مددجویان بهزیستی اقلام اساسی خود را طی چند دوره در سال و از طریق شارژ کارت یارانه خود دریافت می‌کنند.

معایب و مزایای کوپن الکترونیکی
از اردیبهشت ماه سال جاری و با افزایش ناگهانی نرخ ارز، کمبود و افزایش قیمت انواع کالاها، به‌ویژه کالاهای اساسی را مشاهده کردیم. دولت برای ایجاد تعادل در بازار، 18 میلیارد دلار را به واردات کالاهای اساسی ازجمله برنج، گوشت و تخم‌مرغ اختصاص داد اما این روش بنا به دلایلی همچون سوء مدیریت و حضور گسترده دلالان به نتیجه مطلوب نرسید. اما با اجرایی شدن طرح کوپن الکترونیک، این موضوع تا حد زیادی قابل اطمینان است که به افراد کم‌درآمد کمک می‌شود که از مزایای دولتی بهره‌مند شوند و فشارهای اقتصادی آن‌ها کاهش می‌یابد.

طرح «کوپن الکترونیکی» علاوه بر مزایا، معایبی هم دارد. اجرای این طرح می‌تواند پدیده دونرخی شدن قیمت‌ها را به همراه داشته باشد چراکه در چنین شرایطی بازار سیاه برای آن دسته از افرادی که مصرف بیشتری دارند راه می‌افتد که قیمت کالاهای موردنیاز را چند برابر قیمت اصلی عرضه می‌کند و این دسته از خانواده ناچار به خرید نیاز بیشتر خود با قیمتی بسیار بالا خواهند شد. البته و بنا به تجارب دوران جنگ، این احتمال با افزایش نظارت به روند توزیع کالابرگ و تحت پیگرد قانونی قرار دادن افراد سودجو، قابل کاهش است.مشکل اصلی ما در این دوران، تحریم‌ها است و به همین خاطر کشور ما نمی‌تواند بسیاری از کالاها را وارد کند، ازاین‌رو در تنگنا قرار گرفته و برای هدفمندسازی توزیع کالاهای اساسی کوپنی کردن کالاهای اساسی را مطرح کرده که این روش می‌تواند دونرخی شدن بهای کالاها را به همراه داشته باشد، ضمن این که کوپنی کردن کالاها مختص دوران جنگ است و در حالی که دولت ادعا می‌کند که کالاهای اساسی به‌اندازه کافی در انبارها موجود است، کوپن معنایی ندارد.

موافقان و مخالفان طرح کوپن الکترونیک
«احمد توکلی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که خود یکی از طراحان کوپنی شدن کالاهای اساسی است، معتقد است که ما هم می‌توانیم مانند بسیاری از کشورهای پیشرفته با ارائه کارت هوشمند به فقرا و افراد کم‌درآمد کمک کنیم تا ضمن استفاده از کالاهای اساسی توزیع شده از سوی دولت، فشار معیشتی کمتری را متحمل شوند و نوسانات قیمت را کمتر احساس کنند.

«مهدی تقوی» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، یکی از مخالفان طرح کوپن الکترونیک دراین‌باره گفت: «مشکل اصلی ما در این دوران، تحریم‌ها است و به همین خاطر کشور ما نمی‌تواند بسیاری از کالاها را وارد کند، ازاین‌رو در تنگنا قرار گرفته و برای هدفمندسازی توزیع کالاهای اساسی کوپنی کردن کالاهای اساسی را مطرح کرده که این روش می‌تواند دونرخی شدن بهای کالاها را به همراه داشته باشد، ضمن این که کوپنی کردن کالاها مختص دوران جنگ است و در حالی که دولت ادعا می‌کند که کالاهای اساسی به‌اندازه کافی در انبارها موجود است، کوپن معنایی ندارد.»

«جواد اسماعیلی» که از وی با عنوان «پدر کوپن ایران» یاد می‌شود، برای نزدیک به 3 دهه توانست با ایده کوپن کاغذی اقتصاد کشور را کنترل کند. وی درباره بازگشت مجدد کالابرگ می‌گوید: «من به‌جای کارت الکترونیکی ترجیح می‌دهم از کوپن الکترونیکی استفاده شود. در سیستمی که قرار است برای کمک دولت به کم‌درآمدها طراحی شود، به‌جای پول مانند کوپن‌های قدیمی، عنوان کالا تعریف شود. مثلاً 3 کیلو برنج، 2 کیلو گوشت و... . به‌ عبارت دیگر سیستمی باشد که فرد با کارت الکترونیکی فقط بتواند روغن بگیرد، برنج بگیرد، شکر بگیرد نه اینکه قابل تبدیل به پول باشد یا اینکه کارت به مصارف غیرضروری برسد.»