امروزه یکی از ابتدایی ترین و معمول ترین کارها بعد از بیدار شدن از خواب چک کردن گوشی همراه و احتمالا بررسی آخرین پست ها و مطالب اینستاگرام، تلگرام، توییتر، فیسبوک و... است! شبکه های اجتماعی با سرعت زیاد زندگی امروزی را در بر گرفته اند به نحوی که به سختی می توان گفت ما در شبکه های اجتماعی زندگی می کنیم، یا شبکه های اجتماعی پا به زندگی ما گذاشته اند.

تولد اولین شبکه های اجتماعی

گفته می شود نخستین بار مفهومی با عنوان شبکه‌های اجتماعی به شکل امروزی آن در سال 1960 در دانشگاه ایلی نویز در آمریکا مطرح شد. پس از آن در سال 1997 نخستین شبکه اجتماعی به نام "سیکس دیگریز دات کام" راه اندازی شد. این سایت به کاربرانش اجازه ساخت پروفایل داد تا آنها بتوانند لیستی از دوستانشان ایجاد کنند. البته این سایت موفق نبود و بعد از سه سال متوقف شد.

در سال 2004، سایت های شبکه اجتماعی "فرنداستر" با 7 میلیون کاربر و "مای اسپیس" با 2 میلیون کاربر صاحب بیشترین کاربران در شبکه های اجتماعی بودند. در همین سال شبکه اجتماعی "فیس بوک" توسط مارک زاکربرگ در خوابگاه دانشگاه هارواد راه اندازی شد.

سال 2006 سال گسترش روز افزون کاربران و بازدیدکنندگان شبکه‌های اجتماعی بود. در این سال دسترسی عمومی مردم به فیس بوک آزاد شد زیرا در دو سال قبل، این سایت تنها به صورت پایلوت در دانشگاه هارواد استفاده می‌شد، همچنین توییتر نیز در این سال پا به عرصه وب سایت های اجتماعی گذاشت.

ایرانیان مجازی

با پیدایش مفهوم شبکه های اجتماعی توجه بسیاری از جامعه شناسان و محققین علوم اجتماعی به این پدیده جمعی جلب شد. برخی از آنها به صورت یک طرفه چنین پدیده ای را در تقابل با زندگی انسان دیدند و بعضی دیگر سعی کردند تعاریفی مثبت در جهت گستردگی هرچه بیشتر این شبکه ها ارائه دهند.

شبکه های اجتماعی در ایران طی چند سال گذشته دچار چالش های زیادی بوده اند. فعالیت کاربران ایرانی اما در این شبکه ها نه تنها رو به کاهش نگذاشته بلکه با توجه آمارهایی که از طریق مراجع رسمی اعلام می شود، رو به گسترش نیز گذاشته است. کاربران ایرانی طی این مدت تجربیات جمعی زیادی در این شبکه ها از سر گذرانده اند. از راه اندازی و ترویج کمپین هایی با موضوعات محیط زیستی، ورزشی و مذهبی گرفته تا واکنش های جمعی به اتفاقاتی در حوزه های فرهنگی، سیاسی و هنری.

کمتر کاربری است که از واکنش کاربران دیگر نسبت به موضوعاتی مثل پیروزی تیم ملی فوتبال در جام جهانی، شکست مقابل ژاپن در جام ملتهای آسیا، نوع لباس پوشیدن سلبریتی ها و هنرمندان در جشنواره فیلم فجر، لب خوانی خواننده پاپ در یک کنسرت و یا هشتک هایی در سوگ کشتی سانچی با خبر نباشد.

کاربران ایرانی شبکه های اجتماعی حضوری فعال در این شبکه ها دارند و گاه حتی در موضوعات ملی مانند نام "خلیج فارس" و حاکمیت جزایر سه گانه در مقابل برخی از کاربران کشورهای دیگر، به تقابل با آنها پرداخته اند.

به نظر می رسد در مورد شبکه های اجتماعی هم همان مساله قدیمی استفاده خیر و شر گونه از دو لبه بُرنده شمشیر مطرح باشد. فضای مجازی جمعی چنانچه با فرهنگ سازی صحیح استفاده شود، قادر خواهند بود تا از وقوع بسیاری از معضلات و مشکلات جلوگیری کنند. در این جا به چند نمونه از این کارکردهای مثبت می پردازیم:

فرهنگ پاسخ طلبی از مسئولین

به جرئت می توان گفت یکی از بهترین کمپین ها یا پویش هایی که مسئولین را در برابر مردم وادار به پاسخگویی کرد کمپین "فرزندت کجاست؟" بود. تک جمله کوتاه و ساده اما بسیار تاثیرگذار در مقابل پدیده "آقازادگی". بسیاری از کاربران شبکه های اجتماعی از مدیران و مسئولان خواستند تا به این سوال جواب دهند و بگویند فرزندانشان کجا زندگی می کنند. به طور حتم گسترش چنین فرهنگی به پاسخگو بودن مسئولین خواهد انجامید.

نجات محیط زیست

شبکه های اجتماعی می توانند در برابر نجات محیط زیست به عنوان عامل انگیزشی جامعه عمل کنند. امروزه و با گسترش شهرها و صنعتی شدن جوامع توجه به محیط زیست و حیات وحش روزبه روز کمتر می شود. قطع درختان، آلودگی هوا، کوه خواری و دریاخواری، خطر انقراض برخی از حیوانات و... محیط زیست را در ایران زمین به خطر انداخته است. در سالهای گذشته هشدارهایی که در شبکه های اجتماعی بابت کشتن حیوانات، قطع بی رویه درختان و از بین بردن پوشش گیاهی و یا حفر معادن بدون مجوز محیط زیست داده شد، تا حدی موثر بوده اما هنوز تا رسیدن به مرحله آرمانی فاصله زیادی باقی مانده است.

جلوگیری از مرگ کتابخوانی

گرچه بسیاری از فعالین فرهنگی نسبت به مرگ کتاب و فرهنگ کتابخوانی با گسترش فضای مجازی هشدار می دهند اما در شبکه های اجتماعی بسیاری از کاربران به ترویج کتاب پرداخته و یکدیگر را به مطالعه تشویق می کنند. انتشار مطالب و جملات برگزیده از کتاب ها و نیز معرفی آنها یکی از فعالیت های معمول کاربران در چنین فضاهایی ست. به طور حتم با گسترش این فعالیت ها می توان از مرگ تدریجی کتاب جلوگیری کرد و تهدید فضای مجازی را به فرصتی برای شکوفایی کتابخوانی تبدیل کرد.

اتحاد اجتماعی در مقابل سیل و زلزله

طی سالهای اخیر سرزمین ایران دچار بلایایی همچون زلزله کرمانشاه، سیل گلستان و خوزستان و یا پدیده های طبیعی مخرب در برخی شهرها بوده است. در مقابل این اتفاقات ناگوار، حس مشترک نوع دوستی و اتحاد در قالب شبکه های اجتماعی به کمک بسیاری از هموطنان گرفتار آمد. انتشار فیلم و عکس از اوضاع اسفبار مردم مناطق سیل و زلزله زده باعث شد تا کمک های مردمی به سرعت به آن مناطق ارسال شود.

به طور حتم شبکه های اجتماعی در این مدت منشا اخبار نادرست و یا قضاوت های ناصحیح و دور از انصاف نیز بوده اند. اما اگر زاویه دید به این پدیده های مجازی همچون یک جامعه حقیقی با تمام قوت و ضعف ها و فراز و فرودهایش باشد، آنگاه می توان در استفاده درست و به جا از شبکه های اجتماعی امیدار بود. بی شک در فضای حقیقی و در قوانین شهری هم چنانچه راننده ای دچار تخلف شود خیابان و شهر را مسدود نمی کنند.

منبع: www.goyda.ir