امام رضا علیه السلام در حدیثی فرمودند: «اِنَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلى دینِنا وَ عَلى عِیالاتِنا وَ عَلى مَوالینا وَ ما نَبْذُلُهُ وَ نَشْتَرى مِنْ اَعْراضِنا مِمَّن نَخافُ سَطْوَتَهُ فَلاتَزووهُ عَنّا وَ لاتَحْرِموا اَنْفُسَکُم دُعاءَنا ما قَدَرْتُم عَلَیهِ، فَاِنَّ اِخْراجَهُ مِفْتاحُ رِزْقِکُم وَ تَمْحیصُ ذُنوبِکُم وَ ما تَمْهِدونَ لاِنْفُسِکُم لِیَومِ فاقَتِکُم.»[1]
در حقیقت، خمس، کمکى به ما براى اهداف دینى ما و خانواده ها و دوستان ما و وسیله حفظ آبروى ما در برابر آنانى است که از قدرتشان بیم داریم. پس خمس را از ما دریغ ندارید و حتى المقدور خویشتن را از دعاى ما محروم نسازید؛ چرا که خارج کردن خمس از [سرمایه]، کلید روزى شما و مایه پاک شدن گناهانتان و اندوخته شما براى روز نیازتان در آخرت خواهد بود.
پرداخت خمس، باعث برکت در رزق: «فَاِنَّ اِخْراجَهُ مِفْتاحُ رِزْقِکُم...»
برخی چنین تصور می کنند که پرداخت خمس، از مالشان کم می شود؛ بله از ظاهر مال کم می شود اما هم از لحاظ ظاهری و هم از لحاظ معنوی، مالشان افزایش پیدا می کند.در حالی که امام معصوم برکت در مال را به شخص خمس دهنده، ضمانت می دهد. نکته ای که حضرت در این مورد می فرمایند و بسیار حائز اهمیت است اینکه، می فرمایند: پرداخت کردن خمس از سوی شما، کلید رزقتان است؛ یعنی گویا قفلی از رزق که بر مالتان زده شده بود، با کلیدپرداخت، آنرا می توانید باز کنید.
این در حالی است که شیطان به کسانی که در راه خدا کمک مالی می کنند، وعده فقر می دهد؛ چنانچه قرآن می فرماید: «الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاءِ وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًاً وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ.» [2]
یعنی: «شیطان، شما را (به هنگام انفاق،) وعده فقر و تهیدستی می‌دهد؛ و به فحشا (و زشتیها) امر می‌کند؛ ولی خداوند وعده «آمرزش» و «فزونی» به شما می‌دهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعده‌های خود، وفا می‌کند.)»
دستور خدا بر گرفتن وجوهات شرعی
از طرف دیگر خداوند به پیامبرش دستور می دهد که از مردم زکات بگیرد، تا با پرداخت زکات، تو آنها را تطهیر و پاکیزه کنی. چنانچه می فرماید: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلَاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»یعنی: از اموال آنها صدقه‌ای (بعنوان زکات) بگیر، تا بوسیله آن، آنها را پاک سازی و پرورش دهی! و (به هنگام گرفتن زکات،) به آنها دعا کن؛ که دعای تو، مایه آرامش آنهاست؛ و خداوند شنوا و داناست!
چند عمل پیامبر در ازای اخذ وجوهات شرعی:
در این آیه با پرداخت زکات، بصراحت از چند عمل پیامبر پرده بر می دارد:
اولین عمل: پاک شدن خمس دهنده: «...تُطَهِّرُهُمْ...»
کسی که زکات (یا خمس) پرداخت می کند، با این کار از سوی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پاکیزگی را دریافت می کند. کسب پاکیزگی، مقامی است که عامل پاکى روح از بخل، دنیا پرستى و مال دوستى است.
دومین عمل: تزکیه خمس دهنده: «وَ تُزَکِّیهِمْ بِهَا»
دومین عملی که پیامبر برای خمس دهنده انجام می دهند، تزکیه است؛ تزکیه در دو معناست؛ تزکیه از ماده «زـ ک ـ و» در لغت به معنای استوار ساختن و دور کردن شئ از عیب و کاستی[3] و ایجاد رشد، برکت و طهارت[4] در آن یا به معنای دور دانستن شئ از عیوب و گواهی به پاکی و طهارت آن[5] است.[6] و به معنای تطهیر نفس و مال، صلاح، تقوا، زمین پاک، مدح و ستایش و تنزیه خویش می‌باشد.[7] با توجه به این دو معنا، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم، خمس، به فرد زکات یا خمس دهنده، برکت داده و زمینه ای برای دور شدن از کاستی ها و عیب ها ایجاد می کنند یا زمینه ای برای رشد و پاکی بیشتر برای وی فراهم می آورند.
سومین عمل: دعای پیامبر: «... وَصَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلَاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ...»
از این عمل پیامبر چنین بر می آید که رابطه ی معصوم با مردم، رابطه عاطفی است؛ چرا که این دعای پیامبر، اثر مهم بدنبال دارد و آن آرامش است؛ پس دعای معصوم، برای مردم، باعث آرامش است. آرامش نعمتی است که از سوی خداوند نازل می شود؛ و صد البته مهمترین و بالاترین واسطه فیض خود، پیامبر هستند؛چنانچه قرآن می فرماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَانًا مَعَ إِیمَانِهِمْ...»[8] یعنی: «اوست خدایی که سکینت و وقار بر دلهای مؤمنان آورد تا بر یقین و ایمانشان بیفزاید...»
تبیین آیه
چنانچه از آیه مذکور، فهمیده می شود، نزول آرامش از طرف خدا، در صورتی است که انسان، ایمان داشته باشد. و تا زمانی که این ایمان به گناه و ظلم آلوده نگشته، هم آرامش برایش نازل می شود و هم جزء انسان های هدایت یافته خواهد بود. چنانچه می فرماید: «الَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِکَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ.»[9]
یعنی: (آری،) آنها که ایمان آوردند، و ایمان خود را با شرک و ستم نیالودند، ایمنی تنها از آن آنهاست؛ و آنها هدایت‌یافتگانند!»
َ
آرامش، برگ برنده مردان الهی
این همان آرامشی است که اولیاء الهی با تکیه بر خداوند و توکل بر او و آرامش در پرتو ایمان بیشتر، بدست آوردند چنانچه امام خامنه ای در مورد پیر جماران، خمینی بت شکن، مرحوم حضرت امام راحل، می فرمایند: «آرامش امام، به همه آرامش بخشید.»ایشان می فرماید: «روز ورود امام، ما از دانشگاه که در آنجا متحصن بودیم مىرفتیم فرودگاه خدمت امام، همه در ماشین خوشحال بودند و مىخندیدند. بنده از نگرانى خطراتى که ممکن است براى امام وجود داشته باشد، بىاختیار اشک مىریختم و نمىدانستم که براى ایشان چه ممکن است پیش بیاید. چون تهدیدهایى هم وجود داشت. بعد رفتیم و وارد فرودگاه شدیم، امام وارد شدند. به مجرد این که آرامش امام ظاهر شد، نگرانی ها و اضطراب ما به کلى برطرف شد و امام با آرامش خودشان به بنده و یا شاید به خیلی هاى دیگر که نگران بودند آرامش بخشیدند. وقتى که بعد از سال هاى متمادى، من امام را در آنجا زیارت مىکردم، ناگهان خستگى این چند ساله مثل این که از تن آدم خارج مى شد، احساس مىشد که همه این آرزوها در وجود امام مجسم شده است.[10]
نتیجه
پس آرامش از سوی خداوند بر مومنین ثابت قدم، نازل می شود که همان ثمره دعای پیامبر برای زکات و خمس دهندگان است؛ پس خمس، باعث آرامش روحی انسان می شود.
پی نوشت:
[1] کافى، ج 1، ص 547، ح 25
[2] سوره بقره، آیه 268
[3] خلیل بن احمد، ترتیب العین، ج۵، ص۳۹۴.
[4] ابن فارس، احمد بن فارس، مقاییس‌اللغه، ج۳، ص۱۷؛ ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایه، ج۲، ص۳۰۷؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱۴، ص۳۵۸.
[5] معلوف، لویس، المنجد، ص۶۱۶، «زکو»
[6] خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۵، ص۳۹۴.
[7] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۴، ص۳۵۸.
[8] سوره فتح، آیه 4
[9] سوره انعام، آیه 82
[10] آیة الله خامنه اى، روزنامه اطلاعات، 29/8/63.
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
