آثار مثبت پرداخت خمس
1- طهارت مولد
مثل معروف «العبد و ما في يده لمولاه = بنده و هر آنچه در دست دارد [و در اختيار اوست] از آن مولاست) بيانگر اين نکته است که انسان مالکيتي از خود ندارد هر آن چه دارد از آن خداي سبحان مي باشد ولي خداي مهربان از انسان ها خواسته است که يک پنجم اموال شان را در راه او و در مسيري که او تعيين فرموده است هزينه کنند و مابقي را خودشان به طور دلخواه مصرف نمايند.
بديهي است اگر اينگونه عمل نکنند و از پرداخت خمس سرپيچي نمايند نه تنها مرتکب گناه شده اند و نافرماني خدا را به جان خريده اند بلکه مالي را که مصرف مي نمايند چون حرام است در نسل آن ها تأثير گذار بوده و موجب آلايش مولدشان مي گردد اما اگر خمس را پرداخت کنند چون از غذاي حلال تغذيه نموده اند باعث طهارت مولدشان خواهد شد:
حضرت امام صادق (ع) به نقل از آباء طاهرين خود نقل فرموده است که:
«اتي رجل عليا (ع) فقال اني کسبت مالا اغمضت في طلبه حلالا و حراما فقد اردت التوبه و لا ادري الحلال منه و لا الحرام فقد اختلط علي فقال علي (ع) : اخرج خمس مالک فان الله عزوجل قد رضي من الانسان بالخمس و سائر المال کله لک حلال. (1) »
«مردي به خدمت اميرالمؤمنين (ع) رسيد و عرض کرد: من مالي به دست آورده ام که درباره ي حلال و حرام آن چشم پوشيدم اکنون مي خواهم توبه کنم و مقدار حلال و حرام آن بر من مجهول است و مال حلال با حرام مخلوط گرديده است. اميرالمؤمنين (ع) فرمود: خمس مال خود را خارج کن زيرا خداي عزوجل از آدمي با اداي خمس راضي مي شود و باقي مال بر تو حلال خواهد بود. »
در جاي ديگر هم حضرت صادق (ع) با تکيه بر مطلب قبلي فرموده اند:
«من وجد برد حبنا في کبده فليحمد الله علي اول النعم قال. قلت: جعلت فداک ما اول النعم؟ قال (ع) : طيب الولاده ثم قال ابوعبدالله قال اميرالمؤمنين (ع) لفاطمه صلوات الله عليهما: احلي نصيبک من الفيء لاباء شيعتنا ليطيبوا ثم قال ابوعبدالله (ع) : انا احللنا امهات شيعتنا لآبائهم ليطيبوا (2) . »
«هر کس خنکي محبت و دوستي ما را در جگر خود احساس کند پس خداي را بر نخستين نعمت ها ستايش کند. [راوي حديث] گفت: عرض کردم: فدايت شوم نخستين نعمت ها چيست؟ فرمودند: پاکي ولادت (حلال زادگي) سپس امام (ع) فرمود: اميرالمؤمنين (ع) به حضرت فاطمه عليهاالسلام گفت: نصيب خودت را از انفال بر پدران شيعيان ما ببخش تا آن ها پاک گردند.
سپس امام صادق (ع) فرمود: ما، مادران شيعيان خودمان را بر پدرانشان حلال کرديم تا [نسل] آنان پاک گردد. »
امام باقر و يا امام صادق (ع) با تأکيد بر حقيقت بالا فرموده اند:
«ان اشد ما فيه الناس يوم القيامه ان يقوم صاحب الخمس فيقول يا رب خمسي و قد طيبنا ذلک لشيعتنا لتطيب ولادتهم و ليزکوا اولادهم. (3) »
«سخت ترين و شديدترين حالي که در روز قيامت به مردم دست مي دهد آن است که مستحقان برخيزند و بگويند: پروردگارا خمس ما «حق ما را از مديونين بگير» ما خمس را براي شيعيان پاک ساختيم تا مواليد آنان پاک و فرزندان شان حلال و پاکيزه گردد. »
2- تطهير اموال
«رجل اکتسب مالا من حلال و حرام ثم اراد التوبه من ذلک و لم يتميز له الحلال بعينه من الحرام فقال: يخرج منه الخمس و قد طاب ان الله طهر الأموال بالخمس (4) »
«مردي که از راه حلال و حرام مالي به دست آورد، و مي خواهد توبه کند ولي حلال و حرام را به طور مشخص نمي شناسد چه کند [و چگونه خود را از حرمت خلاص نمايد] فرمود خمس آن مال را بدهد مالش پاک مي شود. خداوند اموال را به وسيله پرداخت خمس تطهير فرموده است»
همچنان که مشاهده مي فرماييد امام صادق (ع) به طور صريح و روشن يکي از علل تشريع خمس را تطهير اموال معرفي فرموده اند. در جاي ديگر هم امام صادق (ع) در پاسخ راوي حديث [حکيم مؤذن بني عبس] که از چگونگي و زمان پرداخت خمس سؤال مي نموده فرموده است:
«هي و الله الا فاده يوما بيوم الا أن أبي جعل شيعته من حل ليزکيهم» (5)
«به خدا قسم خمس در منافع روز به روز است [يعني خمس منافع هر روز را همان روز بايد پرداخت کرد] ولي پدرم امام باقر (ع) شيعيان را [از پرداخت روزانه] حلال کرد تا آن ها را پاک گرداند. »
قرآن مجيد مبحث خمس را به روشني تشريع و علت آن را تزکيه اموال مردم يادآور شده است آنجا که فرموده است:
«خذ من أموالهم صدقه تطهرهم و تزکيهم بها (6) »
«از اموال آن ها [= مسلمانان] صدقه بگير تا به واسطه آن پاک شان کني. »
در اين آيه هم به طور روشن علت تشريع خمس تطيهر اموال بيان گرديده است. هر چند صاحب تفسير مجمع البيان شأن نزول آيه را در مورد زکات و صدقات استحبابي مطرح کرده اند ولي مرحوم صاحب جواهر به استناد روايتي که در سطور بعدي خواهد آمد «صدقه» را به معناي خمس تفسير کرده اند که به نظر مي آيد با ملاک هاي کلي و روايتي که خواهد آمد سازگارتر باشد.
اکنون روايتي را که مورد استناد صاحب جواهر بوده با هم مي خوانيم:
«قال ابوعبدالله (ع) من زعم أن الامام [عليه السلام] يحتاج الي ما في أيدي الناس فهو کافر، انما الناس يحتاجون أن يقبل منهم الامام [عليه السلام] قال الله عزوجل: خذ من أموالهم صدقه تطهرهم و تزکيهم (7) »
«امام صادق عليه السلام فرمود: هر کس تصور کند که امام (ع) به آنچه مردم در دست دارند محتاج است آن شخص کافر است. مردم احتياج دارند که امام از آن ها مال [= خمس] قبول کند. [زيرا که] خداوند عزوجل فرموده است از اموال آن ها صدقه بگير تا پاک گردند» روايت کاملا گوياي آن است که امام صادق (ع) به استناد آيه فوق علت تشريع خمس را تطهير اموال مردم فرموده اند و نه احتياج امام (ع). در مورد ديگر هم امام صادق (ع) به عبدالله بن بکير فرموده است:
«لآ خذ من أحدکم الدرهم و اني لمن أکثر أهل المدينه مالا ما اريد بذلک الا أن تطهروا» (8)
«هر آينه من درهمي را از يکي از شما مي ستانم، در صورتي که خود از ثروتمندترين مردم مدينه ام. از اين کار جز اين نمي خواهم که شما پاک و پاکيزه شويد. »
3- وسعت روزي
«... ان اخراجه مفتاح رزقکم و تمحيص ذنوبکم و ما تهمدون لانفسکم ليوم فاقتکم ...» (9)
«پرداخت خمس کليد روزي شما و مايه از بين رفتن گناهان شما مي باشد و چيزي است که براي روز نيازتان (= قيامت) ذخيره مي کنيد. »
4- تطهير گناهان
«... ان اخراجه تمحيص ذنوبکم» (10)
«اخراج خمس [=پرداخت آن] باعث تطهير گناهان شما مي باشد» .
5- ذخيره آخرت
جناده بن ابي اميه مي گويد در آن لحظه هايي که امام مجتبي (ع) مسموم شده و در بستر بيماري آرميده بود خدمت آن حضرت رسيدم، در حالي که طشتي در پيش روي او قرار داشت که پر از خون آن امام معصوم بود. سلام کردم و گفتم: اي پسر پيامبر! چرا خود را معالجه نمي کنيد؟
امام مجتبي (ع) در پاسخ من فرمود: اي بنده ي خدا! مرگ را به چه چيزي مي توان علاج کرد؟
اين جا بود که زير لب زمزمه کردم؛ «انا لله و انا اليه راجعون»
امام متوجه من شد و فرمود:
اي جناده! رسول خدا (ص) به ما خبر داد که امامان معصوم دوازده نفرند که يازده نفر آنان از فرزندان امام علي (ع) و حضرت فاطمه (ع) مي باشند که همه يا با شمشير و يا با زهر به شهادت مي رسند.
پس طشت پر از خون را از پيش روي امام مجتبي (ع) برداشتند در حالي که آن حضرت مي گريست، در چنين حالت بسيار حساسي خطاب به امام مجتبي (ع) گفتم اي پسر رسول خدا مرا نصيحتي فرما. حضرت فرمود:
«استعد لسفرک و حصل زادک قبل حلول أجلک (11) . »
«خود را براي سفر آخرت آماده کن و توشه ي سفر آخرت را پيش از آن که مرگت فرا رسد، فراهم کن» (12)
حال که از اهميت مسأله آخرت از زبان امام مجتبي (ع) آن هم در آخرين لحظات زندگي آن حضرت آگاه شديم ببينيم نقش پرداخت خمس در آخرت چيست.
امام رضا (ع) در جمله کوتاهي نقش آخرتي پرداخت خمس را بيان فرموده اند هر چند جمله ي مذکور را در فرازهاي وسعت روزي و تطهير گناهان خوانديم ولي به دليل ويژگي مهم آن بار ديگر از قول امام رضا (ع) مي خوانيم:
«... ان اخراجه مفتاح رزقکم و تمحيص ذنوبکم و ما تمهدون لأنفسکم ليوم فاقتکم ...» (13) «پرداخت خمس کليد روزي شما و مايه از بين رفتن گناهان شما و چيزي است که براي روز نياز خودتان (= قيامت) ذخيره مي کنيد»
درجمله کوتاه فوق حضرت ثامن الحجج عليهم صلوات الله پرداخت خمس را ذخيره آخرت معرفي و با انتخاب واژه «فاقتکم» گوشزد نموده اند که نياز انسان ها به آخرت بيشتر از نيازهاي مادي و دنيايي آنان است چرا که در آخرت برخلاف دنيا انسان ها از همه امکانات به جز اعمال صالحه ي خودشان بي بهره خواهند بود.
6- سهيم شدن در ترويج دين
در آيات متعدد قرآن کريم انجام رسالت ابلاغ و ترويج دين مقدس اسلام بر دوش پيامبر عظيم الشأن محمد بن عبدالله (ص) گذارده شده و بر او تکليف شده جانشينان پس از خود را نيز معرفي نمايد، رسول الله هم به حکم وحي الهي ائمه طاهرين عليهم صلوات الله را يکايک معرفي فرموده است در ضمن براي آن که رسول الله (ص) و ائمه طاهرين به خوبي بتوانند رسالت الهي خودشان را عملي سازند خداي سبحان «خمس» را پشتوانه مالي آنان قرار داده است پس اگر مسلماني با پرداخت «خمس» زمينه تبليغ دين را فراهم نمايد در ترويج آن نيز سهيم خواهد بود.
در تاريخ مي خوانيم: مردي از تجارايران که از دوستان حضرت رضا (ع) محسوب مي شده نامه اي به آن حضرت نوشت و از آن حضرت تقاضا کرد خمس مالش را به خودش ببخشد حضرت در جواب مرقوم فرمودند:
«بسم الله الرحمن الرحيم، ان الله واسع کريم، ضمن علي العمل الثواب، و علي الخلاف العقاب، لا يحل مال الا من وجه احله الله، ان الخمس عوننا علي ديننا، و علي عيالاتنا، و علي موالينا، و ما نبذل، و نشتري من اعراضنا ممن نخاف سطوته، فلا تزووه عنا، و لا تحرموا أنفسکم دعائنا بما قدرتم عليه، فان اخراجه، مفتاح أرزاقکم، و تمحيص ذنوبکم، و ما تمهدون لأنفسکم ليوم فاقتکم، و المسلم من يفي الله بما عهد اليه، و ليس المسلم من أجاب باللسان، و خالف بالقلب، و السلام (14) . »
«به نام خداي رحمان و رحيم، همانا خداوند وسعت دهنده بزرگوار است، جزاي اعمال خوب را ثواب، و جزاي کارهاي بد را عقاب مي دهد، مال حلال نمي باشد مگر به گونه اي که خداوند حلال کرده، خمس کمک به دين و عيال و خدمتگزاران ما و آن چه مي بخشيم و براي حفظ آبرويمان در مقابل کساني که هتک آبرو مي نمايند هزينه مي نماييم. پس آن را از ما منع نکنيد، و خودتان را از دعاي ما محروم ننماييد، به واسطه چيزي که بر آن قدرت پيدا کرده ايد (خمس) ، جدا نمودن آن از اموالتان کليد روزي شما و کم شدن گناه و آن چه براي روز تنگدستي آماده کرده ايد مي باشد، مسلمان به عهدي که با خدا بسته وفا مي کند، مسلمان کسي نيست که به زبان جواب دهد ولي با قلب مخالفت کند. »
اگر در جمله «ان الخمس عوننا علي ديننا» دقت کنيم به همان حقيقت خواهيم رسيد که در سطور گذشته مطرح نموده و نوشتيم که خمس پشتوانه مالي معصومين عليهم صلوات الله است که با آن ترويج دين نمايند و اگر ما هم در ترويج آن سهيم باشيم از اجر معنوي آن نيز بهره مند خواهيم شد.
پی نوشت ها :
1- من لا يحضره الفقيه ج 3 ص 189.
2- جامع احاديث شيعه ج 8 ص 597.
3- وافي ج 6 ص 276.
4- المقنعه ص 283.
5- وافي ج 1 ص 229؛ نيز اصول کافي ج 1 ص 42.
6- سوره توبه آيه 103.
7- مجمع البيان ج 5 ص 102 و جواهر الکلام ج 16 ص 3.
8- اصول کافي ج 1 ص 538.
9- وسايل الشيعه ج 6 ص 375.
10- همان.
11- وسائل الشيعه ج 6 ص 375.
12- محمد دشتي، فرهنگ سخنان امام حسن مجتبي ص 42.
13- وسائل الشيعه ج 6 ص 375.
14- المقنعه ص 284.
/خ
