بیابان‌زایی به معنی توسعه‌ی شرایط بیابانی در مناطقی است که در ابتدا زمینی بارور بوده‌اند، اما به واسطه ی فعالیت‌های مخرب انسانی صورت گرفته در این مناطق در حال حاضر به زمین‌هایی غیرحاصلخیز و بایر تبدیل شده‌اند. فعالیت‌هایی مانند جنگل زدایی، چرای بیش از حد، حفاظت ضعیف از خاک و غیر از جمله علل جدی بیابان زایی می‌باشد.
اگرچه بیابان‌ها یک پدیده‌ی طبیعی می‌باشند که در واکنش به شرایط اقلیمی طبیعی به وجود می‌آیند، اما این پدیده از طریق فعالیت‌های انسانی که منجر به عدم تعادل در طبیعت می‌شود نیز تشدید می‌گردد. مناطقی از زمین که خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب هستند، بیشتر در معرض بیابان‌زایی قرار دارند و در صورتی‌که مقابله با بیابان‌زایی در این مناطق تشدید یابد، این پدیده تا حد زیادی کاهش می‌یابد.
در این‌جا رایج‌ترین علل و اثرات بیابان‌زایی در سراسر جهان ارائه شده است.
علل بیابان‌زایی
چرای بیش از حد
چمن‌ها به عنوان پوشش سطح زمین در مناطق خشک ضروری می‌باشند. هنگامی‌که این چمن‌ها توسط دام‌ها مورد مصرف قرار می‌گیرند، خاک پوشش سطح خود را از دست داده و در معرض باد قرار خواهد گرفت. بهره‌برداری مستمر و بیش از حد پوشش رویشی توسط حیوانات در حال چرا منجر به افزایش بیابان‌زایی می‌گردد. علاوه بر این، چرا یک مساله‌ی زیست محیطی در طی چند سال پیش به شمار نمی‌رفت، چون مردم برای حرکت از یک مکان به مکان دیگر بسته به بارندگی حرکت می‌کردند که این امر منجر به جلوگیری از چرای بیش از حد دام‌ها در یک منطقه می‌شود. امروزه، انسان‌ها در مناطق ویژه‌ای که مواد غذایی و سایر نیازهای روزانه‌ی آن‌ها به میزان کافی موجود باشد، ساکن می‌شوند. بنابراین، آن‌ها دام‌های خود را برای تامین منبع غذا به یک مکان محدود می‌کنند که این موضوع در نهایت منجر به چرای بیش از حد آن‌ها می‌گردد.جنگل‌زدایی
همان طور که قبلا ذکر شد، گیاهان بر روی سطح بالای خاک قرار دارند و مانع از فرسایش خاک می‌شوند. با این‌حال، به واسطه‌ی شهرنشینی و افزایش فعالیت‌های کشاورزی، جنگل‌ها برای اهداف ساخت و ساز و سوخت قطع شده و این موضوع منجر به فرسایش خاک از طریق باد و آب می‌گردد. در عین حال، مواد تغذیه‌ای خاک نیز کاهش یافته و خاک غیر بارور خواهد شد.
فناوری‌های قدیمی کشاورزی
کشاورزان در مناطق توسعه نیافته به دلیل کمبود آب از فناوری‌های نامناسب و قدیمی آبیاری مانند آبیاری کانالی استفاده می‌کنند. این امر منجر به شور شدن خاک و بیابان زایی می‌گردد.افزایش رشد جمعیت
رشد جمعیت انسانی نقش مهمی در افزایش بیابان زایی ایفاء می‌کند. افزایش جمعیت منجر به افزایش شهر نشینی می‌گردد. همچنان‌که جمعیت افزایش می‌یابد نیاز به استفاده از منابع موجود نیز افزایش می‌یابد.تغییر اقلیم
در نتیجه‌ی از بین رفتن پوشش گیاهی، اقلیم تغییر کرده و بر محیط زیست تاثیر خواهد گذاشت. به واسطه‌ی عدم پوشش گیاهی بر روی زمین، هیچ‌گونه رطوبتی در خاک جهت تبخیر و تشکیل ابرهایی که منجر به بارندگی می‌شوند، وجود نخواهد داشت. علاوه بر این، کمبود بارش شرایط خشکسالی را تشدید کرده و باعث گرم‌تر و خشک‌تر شدن اقلیم و افزایش بیشتر و بیشتر بیابان‌زایی می‌گردد.فرسایش خاک
جنگل‌زدایی میزان فرسایش خاک را از طریق افزایش اثرات بارندگی، رواناب و کاهش پوشش زمین افزایش می‌دهد. بیابان‌زایی با افزایش خشک شدن خاک تشدید شده و عدم وجود پوشش گیاهی و ریشه‌های گیاه درون خاک هر دو به فرسایش خاک کمک می‌کنند.نابارور شدن خاک
به واسطه‌ی شرایط خشکی و کشاورزی بیش از حد، در ساختار خاک تغییراتی حاصل شده و بارندگی به درون خاک نفوذ نمی‌کند. در نتیجه، گیاهان مقدار مورد نیاز آب را برای رشد مناسب دریافت نمی‌کنند. بیابان‌زایی به معنی توسعه‌ی شرایط بیابانی در مناطقی است که در ابتدا زمینی بارور بوده‌اند یک یا دو فصل ناباروری زمین امری نگران کننده نیست، اما در صورتی‌که زمین ناباروی‌های مکرری را تجربه کند، ممکن است در معرض بیابان‌زایی قرار گرفته و باروری خود را برای همیشه از دست بدهد.عوارض جانبی بیابان‌زایی بر زندگی انسان
کاملا طبیعی است که هنگامی‌که زمین تبدیل به بیابان شود، تعداد از مناطق خشک و نیمه خشک در آن مناطق افزایش می‌یابد. در این مناطق هیچ‌گونه تبخیری از سطح زمین صورت نگرفته و در نتیجه میزان بارندگی نیز کاهش می‌یابد. این موضوع منجر به کمبود آب شده و زندگی انسان‌ها و همچنین حیوانات را به دلیل کمبود آب آشامیدنی سالم با خطر مواجه خواهد ساخت.عوارض جانبی بیابان زایی شامل وقوع سیلاب در مناطق با بارندگی سنگین، آلودگی زمین و آب و هوا، طوفان‌ها و چندین بلایای طبیعی دیگر بوده که همگی این پدیده‌ها می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی انسان‌ها باشند. همچنین، به واسطه‌ی بیابان‌زایی، خاک برای کشاورزی نامناسب شده و ممکن است تلفات زیادی در تولید مواد غذایی رخ دهد. در نتیجه، انسان‌ها و همچنین حیوانات ممکن است از گرسنگی رنج ببرند.
بیابان‌زایی یک مساله‌ی بزرگ زیست محیطی است که توسط تنها یک شخص قابل حل نیست. به هر حال، هر یک از ما می‌توانیم با شرکت در فعالیت‌های گروهی حفاظت از محیط زیست از یک طرف و صرفه جویی در آب، خاک و دیگر منابع طبیعی باارزش از طرف دیگر، به کاهش خطرات زیست محیطی و جلوگیری از وقوع پدیده‌ی فاجعه بار بیابان‌زایی کمک کنیم.
از بیابان زایی تا بیابان زدایی
امروزه پیش روی بیابان ها در سراسر جهان به حدی رسیده که مسأله بیابان زایی به یکی از مسایل قابل توجه بوم شناسی و زیست محیطی تبدیل شده و روز به روز نگرانی ها درباره اون افزایش پیدا می‌کند.شاید فکر کنید که بیابان زایی تنها منجر به خشک شدن قسمتی از زمین می شود و نقشی در سرنوشت و روزگار ما آدم ها ندارد اما به جز پیامدهایی مثل از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک زیاد در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، عدم حاصلخیزی زمین، افت آب های زیرزمینی و از بین رفتن حیات وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان زایی هم باشیم که همه در اثر این پدیده رخ می دهند. امروزه این رسالت بشریت که بیابان زایی را به بیابان زدایی تبدیل کند.
منبع: Snehal Motkar - HelpSaveNature
