غذا عاملی است که می تواند به خاطر ماهیت خود بسیاری از عوامل بیماری زا را حمل نموده و خود نیز شرایط رشد این عوامل را فراهم آورد، به همین لحاظ و همچنین به خاطر نقش مهم مواد غذایی در تأمین سلامت، رشد و نمو انسان، لازم است به مسئله مواد غذایی و ارتباط آن با محیط و عوامل جانبی تأثیرگذار بر آن به دقت توجه شود.
با توجه به بروز مشکلات عدیده ای که مصرف مواد غذایی آلوده به وجود می آورد و همچنین بروز انواع بیماریهای ناشی از آن، توجهی جهانی به سمت بهداشت مواد غذایی معطوف گردیده است. رعایت اصول بهداشت مواد غذایی در کلیه مراحل تولید، توزیع، عرضه و مصرف عاملی است که از بروز بسیاری از بیماریها جلوگیری می نماید. این امر با تاکید بیشتر بر گروههای آسیب پذیر شامل افراد مسن، نوزادان و کودکان و زنان باردار صورت می پذیرد. دستگاه گوارش کودک بسیار حساس است و با کوچکترین آلودگی، ممکن است دچار اسهال شود و در نتیجه، در معرض خطر سوء تغذیه قرار گیرد. بنابراین باید در هنگام تهیه و نگهداری و دادن غذا به شیرخوار اصول بهداشتی زیر را کاملا مراعات نمود.
اصل اول : دست ها را قبل و بعد از تهیه غذا و قبل از غذا دادن به کودک بشویید. قبل از آماده کردن غذا و بعد از پایان کار باید دست ها به دقت شسته شوند به خصوص هر بار کهنه یا پوشک کودک را عوض می کنید، حتما باید دست ها را با آب صابون کاملا بشویید. اگر در دست های خود زخم یا عفونتی دارید قبل از تهیه غذا، محل زخم را ببندید. قبل از غذا دادن به کودک، دست های کودک را نیز بشویید.
اصل دوم : محل تهیه و پخت غذا را تمیز نگه دارید. چون غذاها به آسانی آلوده می شوند و در این صورت می توانند منبع رشد و انتقال میکروب باشند بنابراین تمام قسمت‌های مورد استفاده در هنگام تهیه غذا باید دقیقا شسته و تمیز نگهداری شود. پارچه هایی که برای تمیز کردن آشپزخانه استفاده می کنید، باید مرتب شسته و یا عوض شوند. از پارچه هایی که برای تمیز کردن آشپزخانه استفاده می کنید برای خشک کردن یا تمیز کردن ظروف استفاده نکنید.
اصل سوم : غذای کودک باید کاملا پخته شود. حرارت موجب از بین رفتن میکروب های بیماری زا می شوند و در نتیجه آلودگی احتمالی مواد غذایی در اثر پخت از بین می رود. توجه داشته باشید که مواد غذایی باید کاملا پخته شود. به خصوص، مواد گوشتی را ابتدا به قطعات کوچک تقسیم کرده یا چرخ کنید و سپس کاملا بپزید. توجه کنید پخت مواد غذایی به طور کامل صورت گیرد. بسیاری از مواد غذایی خام به خصوص گوشت، شیر نجوشیده و سبزیجات، اغلب میکروب بیماری زا دارند .
اصل چهارم : بلافاصله پس از پخت، غذا را مصرف کنید. در صورت امکان بهتر است که غذای کودک را در هر وعده، تازه تهیه کنید تا مجبور نشوید آن را برای وعده های بعد نگه دارید. سعی کنید زمان غذا دادن به کودک را طوری تنظیم کنید که فاصله ی بین زمان پخته شدن غذا و دادن آن به کودک طولانی نباشد. چون در فاصله ای که غذا سرد می شود احتمال دارد میکروب ها در غذا شروع به رشد و تکثیر کنند.
اصل پنجم : غذاهای پخته شده را درست نگهداری کنید. به طور کلی بهتر است غذای کودک تازه باشد. در صورتی که مجبور هستید غذا را برای دو وعده یا بیشتر تهیه کنید، باید غذای اضافی را بلافاصله پس از پخت، خنک کرده و در ظرف در بسته در یخچال نگهداری کنید. گذاشتن غذا در دمای اتاق و یا آشپزخانه به مدت طولانی باعث فاسد شدن غذا می شود.
اصل ششم : غذای نگهداری شده را قبل از مصرف دوباره، کاملا حرارت دهید. قبل از مصرف دوبارهی غذاهای نگهداری شده، بسته به نوع غذا آن را داغ کرده و یا بجوشانید. با این کار، در صورت آلودگی غذا در هنگام نگهداری، میکروبهای آن از بین می رود. توجه داشته باشید که غذای باقیمانده را بیش از یک بار گرم نکنید چون ارزش غذایی آن کم می شود.
اصل هفتم : غذاهای خام و پخته را جدا از هم نگهداری کنید. احتمال آلودگی غذاهای خام نسبت به غذاهای پخته بیشتر است. بنابراین، توجه داشته باشید که چه در آشپزخانه و چه در داخل یخچال، باید مواد غذایی خام و پخته را جدا از یکدیگر نگهداری کنید. لوازمی مانند چاقو و تخته را که برای غذاهای خام به کار می برید باید تمیز بشویید و بعد برای خرد کردن سایر مواد غذایی استفاده کنید. مثلا چاقویی که مرغ خام را قطعه قطعه کرده اید آلوده است، اگر با این چاقو مرغ پخته شده را خرد کنید و یا برای تهیه سالاد از آن استفاده کنید باعث آلودگی به مرغ پخته و سالاد می شوید. پس باید اول چاقو را کاملا تمیز بشویید و مجددا استفاده کنید.
اصل هشتم : غذاها را از دسترس حشرات، جوندگان و دیگر حیوانات دور نگه دارید. چون حیوانات ناقل میکروب های بیماری زا هستند، بنابراین غذا را حتما در ظروف درب دار و دور از دسترس حیوانات و حشرات نگهداری کنید.
اصل نهم : از آب پاکیزه و سالم استفاده کنید. وجود آب پاکیزه و سالم هم برای نوشیدن و هم برای تهیهی غذا اهمیت دارد. اگر احتمال آلودگی آب وجود دارد، قبل از اضافه کردن آب به غذا، آن را بجوشانید. در مورد آبی که برای تهیه غذای کودک استفاده می کنید، بسیار دقت کنید. به خصوص کودکان زیر یک سال نسبت به آلودگی حساس و آسیب پذیر هستند و سریعا در معرض ابتلا به بیماریهای اسهالی قرار می گیرند.
اصل دهم : حتی الامکان از شیر و فرآورده های لبنی پاستوریزه استفاده کنید. به جای استفاده از ماست و بستنی غیر پاستوریزه، به کودک خود ماست و یا بستنی پاستوریزه بدهید و اگر ماست پاستوریزه در دسترس ندارید، برای تهیه ماست حتما شیر را کاملا بجوشانید.
اصل یازدهم : توجه کنید پخت مواد غذایی به طور کامل صورت گیرد. بسیاری از مواد غذایی خام به خصوص گوشت، شیر نجوشیده و سبزیجات، اغلب میکروب بیماری زا دارند. پختن مواد غذایی به طور کامل باعث می شود این میکروب ها از بین بروند. برای این منظور تمام قسمت های ماده غذایی باید به دمای حداقل ۷۰ درجه سانتی گراد برسد.
اصل دوازدهم : تا حد ممکن از تغذیه نوزادان با بطری خودداری نمایید. برای تغذیه کودک خود از فنجان استفاده کنید. توجه داشته باشید که معمولا تمیز کردن پستانک به صورت کامل انجام نمی گیرد. فنجان، قاشق، ظروف و سایر وسایل که برای تغذیه نوزاد به کار می روند باید بلافاصله پس از استفاده به صورت کامل تمیز گردند. اگر از بطری برای تغذیه کودک خود استفاده می کنید و ناچار به انجام این کار هستید، باید پس از هر بار استفاده، بطری را در آب بجوشانید.
منبع: آشپزی و تغذیه کودکان، فاطمه تقدسی‌نیا، نوید حکمت،صص123-118، چاپ دوم، قم، 1396
