مقدمه

بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای نجات بشریت از جهالت، اختلاف، گمراهی و جنگ های طولانی بود اما برای این که ثابت شود که بعثت برای نجات بوده است لازم است وضعیت مردم بعثت قبل از بعثت مورد بررسی قرار گیرد و نگاهی هم به وضعیت بعد از بعثت شود تا هدف بعثت که همان نجات انسانیت است، به اثبات برسد.

وضعیت انسانیت قبل از بعثت

گرچه همه نقاط جهان مانند چین، روم، ایران، مصر و هند در لجن زارهای جهل، خرافات و گمراهی‏ ها غوطه‏ ور بودند، ولی در عین حال هر یک از آن‏ها از تمدّن نسبی برخوردار بودند امّا مردم جزیرة العرب هیچ گونه تمدّنی نداشتند، مثلّث شوم ناامنی، دخترکُشی و بی ‏عفّتی در سطح وسیع، منشأ تباهی‏ های فراوانی شده بود به طوری که از انسانیّت تنها نامی وجود داشت، و زندگی بشر از زندگی حیوانات درّنده و شهوت خو، بدتر و پست‏ تر شده بود.

امیرمؤمنان علی علیه السلام در بیان وضعیّت جهان، به ویژه جزیره ‏العرب می ‏فرماید: اَرْسَلَهُ عَلی حِینِ فَتْرَهٍ مِنَ الرُّسُلِ، وَ طُولِ هَجْعَهٍ مِنَ الاُمَم، وَاعْتِزامٍ مِنَ الْفِتَنِ، وَ اِنْتِشارٍ مِنَ الاُمُورِ، وَ تَلَظٍّ مِنَ الْحُرُوبِ، وَالدُّنْیا کاسِفَهُ النُّورِ، ظاهِرَهُ الْغُرُورِ، عَلی حِینَ اصْفِرارٍ مِنْ وَرَقِها، وَ اِیاسٍ مِنْ ثَمَرِها، وَ اِغْوارٍ مِنْ مائها، قَدْ دَرَسَتْ مَنارُ الْهُدی، وَ ظَهَرَتْ اَعْلامُ الرِّدی. (1) هنگامی خداوند مقام رسالت را بر عهده محمّد صلی الله علیه و آله نهاد که مدّت‏ های طولانی از بعثت پیامبران پیشین گذشته بود، ملّت‏ ها در خواب عمیقی فرو رفته بودند، فتنه و فساد، جهان را فرا گرفته بود، تباهی‏ ها در میان مردم گسترش یافته، و آتش جنگ زبانه می‏ کشید، دنیا تاریک و پر از نیرنگ و فریب گشته بود، برگ‏ های درخت زندگی به زردی گراییده، و از ثمره زندگی خبری نبود، آب حیات انسانی در زمین فرورفته، منارهای هدایت فرسوده و کهنه شده، و پرچم‏ های هلاکت و تیره‏ بختی آشکار گشته بود.

و در گفتار دیگر می‏ فرماید: شما ای گروه عرب، در زمان جاهلیّت، زشت ‏ترین مرام را داشتید و در بدترین وضع به سر می بردید، در میان زمین‏ های سنگلاخ، میان مارهای پرزهر، آب لجن و سیاه می‏ آشامیدید، غذای آلوده می‏ خوردید، خون یکدیگر را می‏ ریختید، و از خویشان دوری می‏ کردید، بت‏ ها در میان شما نصب شده بودند، غرق در فساد بودید که خداوند توسّط پیامبر اکرم شما را از آن همه انحرافات و گمراهی‏ ها رهایی بخشید. (2)

نمونه‏ هایی از اوضاع انسانیت قبل از بعثت

برای نمونه، پنج نوع از خرافات و اعتقادهای بیهوده جاهلیّت را یادآور می ‏شویم، تا به حکم «یُعرَف الاشیاء بِاَضدادِها» هر چیزی با مقایسه با ضدّش شناخته می‏ شود، نعمت عظیم بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را بهتر بشناسیم.

با بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، هم خورشید اسلام طلوع کرد، و هم شخصیّت عظیم پیامبر متولّد شد، در سراسر زندگی پیامبر روزی مبارک‏تر از روز بعثت نبود، روز تولّد آن حضرت بیانگر تولّد جسم او بود، گرچه مبارک بود، ولی روز بعثت، روز تولّد شخصیت پیامبر بود که بسیار مبارک‏ تر بود.

1. زنی که بچه‏ اش نمی‏ ماند، معتقد بودند که اگر او هفت بار بر روی جنازه شخص بزرگی بایستد و آن را زیر پا قرار دهد، بچه‏ اش باقی می‏ ماند .2. به گردن مار گزیده و عقرب زده زیور آلات طلایی می ‏آویختند، و معتقد بودند که اگر به جای طلا، مس و قلع همراه خود داشته باشد می‏ میرد. 2. اگر شخصی می‏ مرد به احترام او شتری را با شیوه بسیار دردناکی با طرز بی‏ رحمانه در کنار قبر او زنده به گور می‏ کردند. (3)

4. دختران را به جرم این که دخترند، زنده به گور می‏کردند. (4) و هر گاه کسی به آنها خبر می ‏داد که همسرت دختر زاییده، از شدّت ناراحتی، چهره ‏اش سیاه می ‏شد. 5. بی‏ رحمی به جایی رسیده بود که فرزندان خود از پسر و دختر را از ترس فقر می‏ کشتند. (5)

وضع زنان قبل از بعثت

در عصر جاهلیت، در جهان به ویژه در عربستان، زن موجودی بین انسان و حیوان به شمار می‏ آمد، و آن چنان با زنان بدرفتاری می‏ شد، که هرگز با حیوانات چنین رفتار نمی ‏شد، حیوانات را زنده در گور نمی‏ کردند، ولی چنان که خاطر نشان شد، دختران نوزاد و کودک را زنده به گور می‏ کردند، و وقتی می‏ شنیدند که همسرشان دارای دختر شده، چهره ‏شان از شدّت شرم و ناراحتی، سیاه می‏ شد.

صعصعه بن ناجیه (جدّ فرزدق، شاعر اهل بیت علیهم السلام) مرد شریف و نجیبی بود، در عصر جاهلیّت با بسیاری از عادت‏ های مردم جاهلی مخالفت می‏ کرد، او ۳۶ دختر را خرید و از زنده به گور نمودن، نجات داد، پس از طلوع اسلام، او که اسلام را با جان و دل پذیرفته بود، ماجرای خریدن دختران را به عرض پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسانید، و در ضمن توضیح گفت: دو ناقه (شتر ماده) از من گم شد، برای پیدا کردن آن‏ها سوار بر جَمَل (شتر نر) شدم، در بیابانی آنها را پیدا کردم، هنگام بازگشت، دو خانه نظرم را جلب کرد، به آن خانه‏ ها نزدیک شدم، دیدم در یک اتاق پیر مردی نشسته است، با او گرم صحبت بودیم، ناگهان از اتاق دیگر زنی صدا زد: «زایید زایید!» پیر مرد پرسید: چه زایید؟ زن پاسخ داد: دختر زاییده است. پیر مرد گفت: او را در خاک دفن کنید، گفتم او را نکشید من جان او را می‏ خرم، سپس دو ناقه و یک جَمَل را که بر آن سوار بودم دادم، تا آن دختر را نکشند، و در همه دوران عمرم ۳۶ دختر، هر کدام را با دوناقه و یک جَمَل خریدم و نجات دادم. پیامبر فرمود: بسیار کار بزرگی انجام داده‏ ای، اجرش در نزد خدا محفوظ است. (6)

گوستاولبون مستشرق فرانسوی می‏ نویسد: «شیوع عادت دخترکشی در جاهلیت را از مصاحبه ذیل که بین قیس، رئیس طایفه بنی‏ تمیم، با حضرت محمّد(ص) اتّفاق افتاد می‏ توانید بفهمید: روزی قیس (بن‏ عاصم) دید پیامبر صلی الله علیه و آله یکی از دختران خود را روی زانو نشانده است، از او پرسید: این گوسفند بچّه چیست که این چنین او را می ‏بویی؟ فرمود: این دختر من است. قیس گفت: سوگند به خدا من دخترهای زیادی داشتم و همه را زنده به گور کردم و هیچ یک را این گونه نبوییدم. حضرت محمّد صلی الله علیه و آله فریاد زد: وای بر تو! خدا رحم را از دل تو خارج ساخته و قدر بهترین نعمت‏ هایی را که خداوند به انسان عنایت کرده نشناختی . (7)

ضرورت بعثت برای نجات انسانیت

جهان تاریک جاهلیّت، برای طلوع خورشید هدایت، ثانیه‏ شماری می‏ کرد، همه چیز بیانگر ضرورت بعثت و نیاز به وجود آیین سازنده و رهایی‏ بخش، و رهبر بزرگ، مدبّر، نجات دهنده و دلسوز بود. در چنین وضع نابسامانی، لطف خدا شامل حال انسان‏ های آن عصر و نسل‏ های آینده شد، که محمّد بن عبداللّه صلی الله علیه و آله را برای رهایی مردم به پیامبری مبعوث فرمود.

پیامبری که آخرین پیامبر بود، و کامل‏ترین آیین را آورد، و همه پیامبران پیشین در انتظار او بودند تا او بیاید و آیین توحید و نجات‏ بخش خدا را کامل نماید و همه بشریّت را از لجن زارهای آلودگی، گناه و انحراف، رهایی بخشد.

با بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، هم خورشید اسلام طلوع کرد، و هم شخصیّت عظیم پیامبر متولّد شد، در سراسر زندگی پیامبر روزی مبارک‏تر از روز بعثت نبود، روز تولّد آن حضرت بیانگر تولّد جسم او بود، گرچه مبارک بود، ولی روز بعثت، روز تولّد شخصیت پیامبر صلی الله علیه و آله بود که بسیار مبارک‏تر بود. و اگر روز هجرت پیامبر از مکّه به مدینه بسیار مهم بود، و به همین خاطر به پیشنهاد حضرت علی علیه السلام آغاز تاریخ مسلمانان گردید. (8) مهم بودن هجرت از این رو بود که آرمان ‏های بعثت پس از پشت سرگذاشتن سختی‏ ها، تولّد نو یافت، و آماده اجرا و بروز و ظهور و تعمیق و گسترش گردید.

بنا بر این باید گفت: خورشید شخصیّت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نیز در چنین روزی تولّد یافت. بعثت یعنی :تثبیت توحید ناب در تمام ابعادش، تثبیت وحی الهی و نبوّت. بعثت یعنی :برقراری عدالت فردی و اجتماعی، و پیکار با هرگونه ظلم، تبعیض و بهره ‏کشی‏ های ظالمانه. بعثت یعنی :برافراشتن پرچم حقّ در همه نقاط جهان، و واژگون سازی پرچم‏ های باطل. بعثت یعنی :همان عروه الوثقی نجات و پیروزی که به تعبیر قرآن در دو چیز خلاصه می‏ شود: تکفیر طاغوت و ایمان به خدای بزرگ. (9) همان عروه الوثقی‏ ای که در تسلیم در برابر حق، و انجام کار نیک خلاصه می‏ شود. (10)

پی نوشت ها:
(1) نهج البلاغه/ خطبه ۸۹ .
(2) همان/ خطبه26.
(3) سبحانی، جعفر، فروغ ابدیّت، ج۱، ص۳۵ ـ ۴۱.
(4) تکویر/8. نحل/58.
(5) انعام/151. اسراء31.
(6) شوشتری، محمدتقی، قاموس الرّجال، ج۵، ص۱۲۷.
(7) لوبون، گوستاو، تمدّن اسلام و عرب، ترجمه سید هاشم حسینی، ص۵۰۳.
(8) طبری، محمّد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۳.
(9) بقره/256.
(10) لقمان/22.