همه چیز راجع به سنجش تراکم استخوان

تراکم استخوان چیست؟

از ابتدای تشکیل جنین به تدریج کلسیم در استخوان ها رسوب می کند و در زمان رسیدن به سن بلوغ و جوانی در بیست سالگی، استخوان ها کاملا متراکم می شوند.1

چه عواملی در تراکم استخوان موثر است؟

ژنتیک و میزان فعالیت بدنی مهمترین عامل تعیین تراکم استخوان است. بعد از این دو عامل میزان مصرف کلسیم و ویتامین D نیز در متراکم کردن استخوان موثر است. به عبارت دیگر کسانی که ورزش را در سنین کودکی شروع کنند و تغذیه پر از لبنیات داشته باشند، ذخیره بیشتری از استخوان متراکم را در ابتدای جوانی خواهند داشت.

پس از اینکه استخوان ها در سن جوانی متراکم شدند، شروع به پوک شدن می‌کنند. اینجا هم در کاهش سیر نزولی تراکم استخوان، ورزش، مصرف کلسیم و ویتامین D موثر است. به این ترتیب کسانی که ورزش منظم و مداوم می کنند، هم استخوان های متراکم تری خواهند داشت و هم سیر پوک شدن استخوان در بدن آنها کند خواهد بود.

درمان پوکی استخوان زمانی انجام خواهد شد که آزمایش سنجش تراکم استخوان نشان دهنده پوکی استخوان باشد. دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد:

اسکنرهای مرکزی

اسکن های محیطی

در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکز بدن یعنی ستون مهره و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی تر مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی می‌شود.

در اسکنرهای مرکزی ابتدا بیمار بر روی تخت دستگاه به پشت دراز می کشد و از او خواسته می شود که در حین انجام تست بی حرکت باشد. سپس دتکتور یا اسکنر دستگاه بر روی قسمتی از بدن که قصد اندازه‌گیری تراکم استخوان آن را دارند قرار گرفته و یک منبع اشعه ایکس پرتو را به سمت استخوان هدف می تاباند.

این استخوان معمولا ستون مهره یا مفصل ران در ناحیه لگن است. این استخوان‌ها محل هایی هستند که بیش از بقیه استخوان ها بر اثر پوکی استخوان دچار شکستگی می‌شود. اسکن یا سنجش تراکم استخوان ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می کشد.

اسکنرهای محیطی کوچک تر و سبک تر بوده و استفاده از آنها راحت تر است. برای انجام تست سنجش تراکم استخوان نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد. در خانم های ۶۵ ساله و بالاتر بهتر از تراکم استخوان سنجش شود.1

علائم کاهش تراکم استخوان چیست؟

بارزترین علائم کاهش تراکم استخوان شامل موارد زیر است:

بیماری‌های لثه

کاهش قد

مشکل در حرکت

شل شدن دندان‌ها

کمبود ویتامین دی

گرفتگی و درد عضلانی و استخوانی

شکستگی استخوان با ضربه‌های خفیف

کاهش ناگهانی سطح هورمون استروژن در زنان.2

آمادگی قبل از آزمایش تراکم استخوان

قبل از انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان موارد زیر را باید رعایت کنید:

اگر باردار هستید یا مشکوک به بارداری هستید، حتما قبل از انجام آزمایش با پزشک مشورت کنید.

۲۴ ساعت قبل از آزمایش، از خوردن مکمل‌های کلسیم یا مواد غذایی حاوی کلسیم مثل لبنیات پرهیز کنید.

لباس راحت و گشاد بپوشید.

از زیورآلات فلزی هنگام آزمایش استفاده نکنید.

اگر در ۷ روز گذشته برای سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی به شما داروی باریوم یا رنگ کنتراست تزریق شده، قبل از انجام آزمایش با پزشک مشورت کنید.2

دانسیتومتری یا سنجش تراکم استخوان چگونه انجام میشود

دو نوع دستگاه اسکن برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد. اسکنر های مرکزی و اسکنر های محیطی. در دستگاه های اسکنر مرکزی تراکم استخوان های مرکز بدن یعنی ستون مهره و لگن بررسی شده و در دستگاه های اسکنر محیطی تراکم استخوان های محیطی تر مانند مچ دست، مچ پا و انگشتان بررسی میشود.

در اسکنر های مرکزی ابتدا بیمار بر روی تخت دستگاه به پشت دراز میکشد. از او خواسته میشود که در حین انجام تست بیحرکت باشد. سپس دتکتور یا اسکنر Scanner دستگاه بر روی قسمتی از بدن که قصد اندازه گیری تراکم استخوان آن را دارند قرار گرفته و یک منبع اشعه ایکس پرتو را به سمت استخوان هدف میتاباند.

این استخوان معمولا ستون مهره یا مفصل ران در ناحیه لگن است. این استخوان ها محل هایی هستند که بیش از بقیه استخوان ها بر اثر پوکی استخوان دچار شکستگی میشوند.

اسکن یا سنجش تراکم حدود ۲۰-۱۰ دقیقه به طول مینجامد. اسکنر های محیطی کوچکتر و سبکتر بوده و استفاده از آنها راحت تر است. برای انجام تست سنجش تراکم استخوان نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد.3

آزمایش تراکم استخوان

برای آزمایش تراکم استخوان روش های مختلفی وجود دارد که رایج‌ترین آن‌ها روش DEXA است. DEXA مخفف عبارت Dual Energy X-ray Absorptiometry است و هدف از انجام آن، اندازه گیری مقدار و تراکم مواد معدنی استخوان است. طبق آزمایشات متعددی که انجام شده است، روش DEXA بیشترین میزان صحت و دقت را دارد. در این روش از اشعه ایکس برای اندازه گیری مقدار کلسیم و مواد معدنی استخوان استفاده می‌شود.

در این روش از دو منبع، اشعه ایکس به استخوانی که قصد سنجش تراکم آن را دارید، ارسال می‌شود. مقداری از این اشعه‌ها توسط استخوان جذب می‌شوند و مقداری از آن‌ها از استخوان عبور کرده و از سمت دیگر خارج می‌شوند و توسط یک گیرنده جذب می‌گردند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که هرچه تراکم استخوان بیشتر باشد، مقدار بیشتری از اشعه ایکس جذب می‌شود و مقدار اشعه کمتری جذب گیرنده می‌شود.

برای آزمایش تراکم استخوان روش های مختلفی وجود دارد که رایج‌ترین آن‌ها روش DEXA است.

اشعه دریافتی توسط گیرنده یا دیتکتور Detector، به یک کامپیوتر رفته و تجزیه و تحلیل می‌شود. نتایج حاصل از آزمایش تراکم استخوان به روش DEXA دارای دو پارامتر است: پارامتر T و پارامتر Z. در پارامتر T جرم استخوان یک فرد با جرم استخوان فرد دیگری با جنسیت یکسان مقایسه می‌شود. اعداد این پارامتر به صورت زیر تجزیه و تحلیل می‌شوند:

اگر مقدار T بزرگتر از ۱- باشد: نشان دهنده جرم نرمال است.

اگر مقدار T بین ۱- تا ۵/۲- منفی باشد: یعنی جرم استخوان کم است و فرد مستعد ابتلا به پوکی استخوان است.

اگر مقدار T از ۵/۲- کمتر باشد: نشان دهنده این است که بیمار به پوکی استخوان مبتلا است.

در پارامتر Z تراکم مواد معدنی استخوان یک فرد، با فردی با جنسیت، سن و فرم بدن یکسان مقایسه می‌شود. در این مورد اگر مقدار Z کمتر از ۲- باشد، نشان دهنده این است که مواردی غیر از بالا رفتن سن، باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان شده است. در این صورت احتمالا پزشک، انجام آزمایشات دیگری را تجویز می‌کند.4

سنجش تراکم استخوان چه کاربردی دارد

از این روش تصویربرداری بیشتر در کسانی استفاده میشود که در معرض خطر ابتلا به استئوپروز یا پوکی استخوان هستند. پوکی استخوان در ابتدا هیچ علامتی ندارد ولی میتواند موجب افزایش احتمال خطر شکستگی استخوان شود.

پس در شرایط زیر توصیه میشود که از تست دانسیتومتری استخوان یا سنجش تراکم استخوان استفاده شود

بروز شکستگی بعد از یک ضربه خفیف

ایجاد قوز در کمر که معمولا به علت شکستگی های مکرر مهره ها ایجاد میشود

مصرف کورتون به مدت طولانی ( مصرف این دارو موجب پوکی استخوان میشود)

بروز یائسگی زودرس در سنین کمتر از ۴۵ سال

آمنوره یا قطع پریود های قاعدگی قبل از یائسگی به مدت بیش از یکسال

وجود بیماری های همراه با پوکی استخوان مانند روماتیسم مفصلی و یا بیماری سلیاک

سابقه وجود شکستگی لگن در خانواده مادری

کم بودن شدید وزن بصورتی که BMI کمتر از ۱۹ باشد.3

عوارض سنجش تراکم استخوان چیست؟

عوارض سنجش تراکم استخوان در مقایسه با خطرات پوکی استخوان خیلی کمتر است. به‌دلیل استفاده از اشعه ایکس در این آزمایش، خطر بروز برخی مشکلات مثل ریسک ابتلا به سرطان به مقدار خیلی کم وجود دارد. این مشکل نیز در صورت استفاده طولانی‌مدت از این نوع ارزیابی، به وجود می‌آید. همچنین سنجش تراکم استخوان برای زنان باردار ممنوع است.2

پینوشتها
1.www.jamejammic.com
2.www.drdr.ir
3.www.iranorthoped.com
4.www.darmankade.com