از بین نظر سنجی های عمومی در انتخابات 1400 پنج نظرسنجی شاخص مورد استناد بودند، که برخی از 10% تا 01%درصد اختلاف با واقع داشته اند، که دقیق ترین نظرسنجی که رسانه ای هم نشد مثل دوره های گذشته نظرسنجی مرکز تحقیقات صدا و سیما است که فقط یک و نیم درصد اختلاف مشارکت در انتخابات را پیش بینی کرده بود.
پنج نظر سنجی شاخص انتخابات 1400 با نرخ پیش بینی ها به شرح زیر است:
1- موسسه افکارسنجی خرد ؛ پیش بینی مشارکت38% و نرخ اختلاف 6/9%-2- نظرسنجی مرکز پژوهش های مجلس ؛ پیش بینی مشارکت54% و نرخ اختلاف 4/6%+
3- مرکز افکارسنجی دانشگاه تهران ؛ پیش بینی مشارکت53% و نرخ اختلاف 4/5%+
4- مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) ؛ پیش بینی مشارکت44% و نرخ اختلاف 6/3%-
5- مرکز تحقیقات صدا و سیما؛ پیش بینی مشارکت3/47% و نرخ اختلاف 5/1%-
.jpg "بررسی نظرسنجی های انتخابات ریاست جمهوری 1400")
برای واکاوی نظرسنجی های انتخاباتی در ایران از پنج نظرسنجی شاخص بالا به بررسی دو نظرسنجی آخری که نزدیکتر به واقع و دارای دیتا در دسترس تحلیلی اند می پردازیم.
.jpg "بررسی نظرسنجی های انتخابات ریاست جمهوری 1400")
نظر سنجی ایسپا
مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) که وابسته به جهاد دانشگاهی است که به نظرسنجی جهاد دانشگاهی هم معروف است. در بخش پیشنه نظر سنجی ها در ایران این نوشتار سوابق قبلی این مرکز بررسی می شود، اما برای انتخابات 1400 ایسپا از شهریور 99 تا 26 خرداد 1400 دوازده موج نظر سنجی در میادین و معابر شهرها و روستاهای کشور برگزار کرد که خیلی مورد استناد در انتخابات قرارگرفتایسپا در آخرین نظر سنجی که با جامعه آماری 6582 نفر در روزهای 25 و 26 خردادماه انجام شد. پیش بینی 44% مشارکت در انتخابات کرده بود که نرخ اختلاف 6/3%- را داشت.
ایسپا در نظرسنجی بهمن ماه 99 رای آقای احمدی نژاد را 02% بیشتر از آقای رئیسی پیش بینی و در فروردین ۱۴۰۰ ظریف را رقیب اول سیدابراهیم رئیسی با جامعه آماری ۱۵۶۹ را فقط با سئوال تلفنی «من اسم چند شخصیت سیاسی را می خوانم. اگر هر کدام کاندیدای ریاست جمهوری شوند تا چه حد احتمال دارد شما به هر یک از این افراد رای بدهید؟» معرفی کرده بود.
نظر سنجی مرکز تحقیقات صدا و سیما
نظر سنجی مرکز تحقیقات صدا و سیما به صورت ترکیب شیوه های نظرسنجی تلفنی، نظرسنجی اینترنتی، نظرسنجی ایمیلی و نظرسنجی های داخلی و خارجی انجام می شود. و در رده نظرسنجی های اول و معتبر کشوری و بین المللی شناخته می شود.هنوز مشخص نیست به چه دلیلی این نظرسنجی در اختیار دیگر رسانه ها قرار نمی گیرد، ترس از تخریب بیشتر صدا و سیما به بهانه یکجانبه گری یا دخالت در انتخابات، این ها فرضیه هایی است که نباید مانع محروم شدن جامعه به خصوص فضای رسانه ای از نتایج نظرسنجی این مرکز قوی افکارسنجی شود.
دیگر نظر سنجی ها
هزاران نظرسنجی توسط سایت ها و شبکه های اجتماعی برای این دوره انتخابات ریاست جمهوری انجام شد اکثر این نظرسنجی ها برخوردار از استاندارد و مولفه های اعتبار بخش و اعتمادزا نبودند مثلا در اکثر این نظرسنجی ها رای آقای قاضی زاده هاشمی اینقدر پایین نبود، یا طبق آخرین نظرسنجی سایت "انتخابات 1400" پیش بینی نزدیک 19% آری آقای همتی شده بود که دیدیم این اتفاق نیفتاد.غیر پنج مرکز مورد استناد قرار گرفته موسساتی دارای نظرسنجی قابل استناد هم وجود دارند، مثل نظرسنجی وزارت اطلاعات که نتایج اش عمومی منتشر نمی شود و یا نظرسنجی موسسه تبیان که علیرغم پیشینه، دقت و اعتبار برای جامعه اهالی فرهنگ و رسانه برای انتخابات 1400 انجام یا منتشر نشد. یا مرکز افکارسنجی کیو که اولین بار اسمش در این انتخابات سر زبانها افتاد.
از پنج مرکز بالا دانشگاه تهران با انتشار بیانیه ای در خصوص نتایج نظرسنجی که به این دانشگاه نسبت داده شده است، ضمن تکذیب خبرعنوان کرده" هیچ گونه نظرسنجی، اعم از انفرادی و مشترک برای هیچ یک از نامزدهای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری، توسط این دانشگاه صورت نگرفته است و اساساً دانشگاه تهران دارای مرکز نظرسنجی افکار عمومی نیست."
دانشگاه تهران تاکید کرد که نام دانشگاه تهران، در این اخبار مورد سوء استفاده قرار گرفته است.
در هر صورت در لیست منتشر شده توسط مرکز تحلیل داده پیمان نام مرکزافکار سنجی دانشگاه تهران درج شده است. و آوردنش در این یاداشت تحلیل اخبار منتشره در جامعه و رسانه ها است.
نظر سنجی های خارجی:
در انتخابات ایران همیشه مراکز نظرسنجی خارجی هم فعال بوده اند! که از نظرسنجی های خارجی در کنار نظرسنجی بی بی سی که همیشه خود را علاقمند به موضوع انتخابات ایران معرفی می کند می توان به مرکز "گمان "گروه مطالعات افکارسنجی ایرانیان در هلند نام برد که با ادعای پایش 80 هزاری پیش بینی مشارکت 3/25% در انتخابات ایران کرده بود. این نظر سنجی ضمن پیش بینی پیروزی آقای رئیسی با 15% آرا گفته بود اگر رضا پهلوی در انتخابات شرکت کند رای بیشتری دارد!یا رادیو فردا دائم از افزایش کسانی که بنای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران را دارند بنا بر نظر سازی های مورد استناد خودشان سخن می گفتند.
.jpg "بررسی نظرسنجی های انتخابات ریاست جمهوری 1400")
پیشینه نظر سنجی های انتخاباتی در ایران
1- شروع اولین نظرسنجی‌های انتخاباتی در ایران از سال ۸۴
ابطحی که از سال ۸۰ تا ۸۳ معاون امور حقوقی و مجلس در دوره خاتمی و از سال ۸۳ تا ۸۴ مشاور رئیس دولت شد بعد از انتشار نتایج اولیه از انتخابات در توئیتی نوشت: «روز قبل انتخابات سال ۸۴ به دفتر آقای خاتمی رئیس جمهور رفتم. آخرین نظرسنجی رسمی را آورده بودند. هاشمی اول بود و با فاصله زیاد، یکی به آخر احمدی نژاد بعد کروبی ولی هاشمی اول، احمدی نژاد دوم و کروبی سوم شد احتمالا همان تیم نظرسنجی رفته بودند آمریکا!»روایت ابطحی اشاره به اولین نظرسنجی رسمی از انتخابات ریاست جمهوری است. پیش از آن نظرسنجی‌هایی که انجام می‌شد چندان به صورت علمی انجام نمی‌شد. البته از نظرسنجی‌های انجام شده بعد از سال ۸۴ فقط نتیجه یک نظرسنجی پیش از انتخابات اعلام شده است. برای نمونه در انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۰ در نبود موسسات نظرسنجی که به صورت علمی قصد پیشبینی نتیجه انتخابات را داشتند، رسانه‌ها و گروه‌های سیاسی وارد میدان شدند.
2- انتخابات سال ۸۰؛ بدون نظرسنجی علمی، رسانه‌ها و احزاب وارد میدان شدند
وقتی سیدمحمد خاتمی برای حضور در انتخابات هشتم ریاست جمهوری در ایران اعلام نامزدی کرد، هوادارانش دست به کار شدند تا ببینند او چقدر می تواند رای به دست بیاورد. هرچند در این دوره نظرسنجی‌های زیادی انجام شد اما آن‌ها مبنای علمی چندانی نداشتند. این نظرسنجی‌ها که در بهترین حالت در سطح یک شهر انجام می‌شد حتی قادر به پیشبینی نتایج انتخابات در همان شهر نبود چه برسد به کل کشور. برخی از آن‌ها حتی ادعای پیشبینی نتیجه انتخابات را نیز نداشتند. مرکز افکار سنجی ایران به جای نظرپرسی از رای مردم، انتظارات دانشگاهیان از رئیس جمهور آینده و را نظرپرسی کرد. نظرسنجی دیگری به دنبال آن بود که چند درصد از دانشجویان شهری مثل شیراز در انتخابات شرکت می‌کنند.گروه دیگری به دنبال برآورد درصد حضور رای اولی‌ها در انتخابات بودند. شیوه کار گروه‌های سیاسی هم آن بود نتیجه انتخابات را در منطقه کوچکی برآورد می‌کرد. مثلا نتایج نظرسنجی جبهه دوم خرداد استان قم که دو روز پیش از انتخابات سال ۸۰ برگزار شد می گوید: «۷۰ درصد مردم قم به خاتمی رای می‌دهند. ۹۲.۵ درصد انتخابات شرکت می‌کنند و ۵۸.۷۵ افراد توکلی را رقیب جدی خاتمی می دانند و تنها ۲۵ درصد اعلام کرده‌اند که خاتمی رقیب ندارد همچنین ۵۴.۶ درصد افراد اعتقاد دارند که اصلاحات به هیچ عنوان بدون خاتمی امکان پذیر نیست و ۶۴.۵۸ درصد افراد نمره خوب و عالی ۲۰ - ۱۵ به کارنامه خاتمی داده‌اند.
3- نظرسنجی که اعتراض کاندیداها را به دنبال داشت
نظرسنجی سال ۸۴ که در بالا به آن اشاره شد، نظرسنجی منتسب به وزارت اطلاعات است. وزارت اطلاعات برای نهمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری اقدام به نظرسنجی انتخابات کرد اما فقط پیش‌بینی‌هایش را در اختیار کاندیداها قرار داد. علی یونسی وزیر وقت اطلاعات در یک نشست خبری که ۲۳ خرداد سال ۸۴ انجام شده بود درباره این نظرسنجی‌ها این چنین توضیح داده است: «در مساله نظرسنجی‌ها نیز برای اینکه جلو شایعه گرفته شود، فقط موارد را برای کاندیداها می‌فرستیم. نظرسنجی‌های وزارت اطلاعات علمی‌ترین و قابل‌دفاع‌ترین نظرسنجی‌هاست که تنها جهت اطلاع در اختیار افراد ذینفع (کاندیداها) قرار می‌گیرد.» اگر آمار نظرسنجی‌ها پیش از انتخابات منتشر می‌شد قضاوت درباره اعتبار آن‌ها را آسان‌تر می‌کرد. در این میان می‌توان به اظهارات نامزدهای آن دوره از انتخابات رجوع کرد؛ اظهار نظرهایی که مقایسه آن‌ها با نتیجه انتخابات نشان می‌دهد اعتبار نظرسنجی آن دوره از انتخابات بسیار پایین بوده است.مهدی کروبی که نتوانست به مرحله دوم انتخابات راه پیدا کند تندترین انتقادات را به این نظرسنجی داشت. او روز بعد از انتخابات گفته بود: «رای من برخلاف تمام تحلیل‌ها و نظرسنجی‌های وزارت اطلاعات بالا بود و اینجا می‌گویم اگر سایر گزارشات این وزارتخانه هم همینطور باشد، باید عزا گرفت و اینگونه عملکرد جای تاسف دارد.» در بین دیگر نامزدها یا مسئولان ستادهای انتخاباتی آن‌ها نیز اظهار نظرهایی درباره این نظرسنجی‌ها صورت گرفت که حاکی از پایین بودن دقت نظرسنجی آن انتخابات بود؛ هرچند که در برخی اظهار نظرها مشخص نیست که آیا منظور از «نظرسنجی» همان نظرسنجی وزارت اطلاعات است یا آن‌که آن‌ها به نظرسنجی‌های دیگری استناد کرده‌اند.
4- لاریجانی دوشادوش هاشمی است
تنها بخش از نظرسنجی‌ها که در مورد صحت آن کمتر تردیدی وارد شده پیشتازی هاشمی رفسنجانی در انتخابات بوده است. محمدرضا باهنر رییس ستاد انتخاباتی علی لاریجانی ۲۲ خرداد ۸۴ درباره این نظرسنجی‌ها توضیح داده بود: «آقای هاشمی در مرتبه اول و پس از او آقای لاریجانی و دوشادوش وی آقای قالیباف قرار دارند.» باهنر گفته بود: «بر اساس نظرسنجی‌ها در حال حاضر بین ۵۵ تا ۶۰ درصد در انتخابات شرکت می‌کنند که این درصد در روزها آخر انتخابات که تبلیغات جدی‌تر می‌شود افزایش خواهد یافت و تعدد کاندیداها به حضور حداکثری کمک می‌کند.» یک روز بعد از این مصاحبه (۲۳ خرداد ۸۴) محمدحسین فرهنگی، سخنگوی ستاد انتخاباتی علی لاریجانی با بیان اینکه نظرسنجی‌ها تاکنون نشان داده که کسی نتوانسته در نهایت آرایی بالای ۴۰ درصد را کسب کند گفت: «در نظرسنجی‌هایی که برای ما قابل اعتماد بوده آقای لاریجانی نفر دوم بوده و اگر این نظرسنجی‌ها را مبنا قرار دهیم، تا یکی، دو روز پیش جمع‌بندی‌ها همین را نشان داده است.» به گفته فرهنگی «در نظرسنجی‌هایی که ما داشته‌ایم نفر اول با فاصله‌ی حدود هفت درصدی آقای هاشمی بوده است»5- هاشمی پیروز مرحله اول؟
با آن‌که نتایج نظرسنجی‌ها حاکی از پیشتازی هاشمی رفسنجانی در انتخابات بود اما برای او این انتظار را ایجاد کرده بود که در مرحله نخست پیروز میدان شود. هاشمی رفسنجانی ۲۵ خرداد ۸۴ گفته بود: «نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که من نسبت به سایر کاندیداها وضع بهتری در میان مردم دارم. در عین حال آن چیزی که برای من آرامش به وجود آورده، اتکا به خداوند است.» او دو روز بعد از این اظهار نظر در روز رای‌گیری گفت: «بعضی از نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که انتخابات به دور دوم کشیده نمی‌شود و رییس‌جمهور در دور اول انتخاب می‌شود.»البته این برخلاف آن چیزی بود که سخنگوی دولت وقت پیش بینی کرده بود. عبدالله رمضان زاده، سخنگوی دولت محمد خاتمی در حاشیه‌ی بازدید از ستاد انتخاباتی کشور با حضور در جمع خبرنگاران گفته: «بر اساس نظرسنجی‌های منابع مختلف و گرایش‌های متفاوت چه قبول داشته باشیم یا نه و اینکه بی‌طرفانه هستند یا نه حاکی از دو مرحله‌ای شدن انتخابات است و بر اساس همین شواهد به نظر می‌آید که انتخابات دو مرحله‌ای شود.»
محمدباقر نوبخت هم که در آن زمان سخنگوی ستاد هاشمی رفسنجانی بود در گفت و گو با ایسنا احتمال پیروزی هاشمی در دور نخست را «بسیار قوی» ارزیابی کرده است. او در این گفت و گو در پیشبینی از کشیده شدن این دوره انتخابات به دور دوم با استناد به نظرسنجی‌های علمی، که به گفته وی از سوی مراجع رسمی صورت گرفته است، جایگاه هاشمی رفسنجانی را در صدرنظرسنجی‌ها و با اختلاف معنی‌داری از نفر دوم عنوان کرده بود. البته نوبخت افزوده که « با توجه به تعدد کاندیداها و توزیع آراء خرد شده کشیده شدن انتخابات به مرحله دوم دور از ذهن نیست».
6- قالیباف: به مرحله دوم می‌روم
محمدباقر قالیباف هم از جمله کسانی بود که اعتقاد داشت شانس بالاتری نسبت به دیگران برای رسیدن به ریاست جمهوری دارد. او روز انتخابات بعد از آن‌که رای خود را به صندوق انداخت این چنین از نتیجه انتخابات پیش بینی کرد: ««هنوز در این زمینه نمی‌توان قضاوت قطعی داشت، اما نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد انتخابات به دور دوم خواهد رفت و من نیز در مرحله دوم حضور خواهم داشت».اسماعیل گرامی مقدم سخنگوی ستاد انتخاباتی مهدی کروبی نیز معتقد بود: «بر اساس نظرسنجی‌های انجام‌شده از سوی این ستاد این کاندیدا(کروبی) در جایگاه نخست قرار دارد و اگرچه احتمال به دور دوم کشیده شدن انتخابات کمتر شده است، ولی اگر چنین شود او یک پای فینال خواهد بود.» او از انجام نظرسنجی‌هایی از سوی این ستاد به ایسنا خبر داده بود که «بر اساس آن در شهرهایی با جمعیت کمتر از ۵۰۰ هزار نفر، کروبی در جایگاه نخست است و این را گویای مطلوب‌ترین جایگاه در مناطق خارج از مرکزنشین دانست.»
7- پیشبینی ها از انتخابات جنجالی ۸۸
در انتخابات ۸۸ صدا و سیما پا به میدان گذاشت؛ انتخاباتی جنجالی که میرحسین موسوی بعد از ۲۰ سال غیبت از فضای سیاسی آمده بود تا دولت احمدی نژاد را اولین رئیس دولت چهار ساله ایران کند. صدا و سیما هم در این دوره از انتخابات به صورت رسمی نتایج نظرسنجی‌های خود را منتشر نکرد، بلکه آمار و ارقام برآمده از پیش بینی‌ها بعد از انتشار نتایج انتخابات ریاست جمهوری از سوی سایت‌های اصولگرا منتشر شدند.آنطور که این سایت‌ها نوشته‌اند: در انتخابات جنجالی ۸۸ از ۲۴ فروردین تا ۲۸ اردیبهشت آرای میرحسین موسوی در حال افزایش بوده اما باز هم احمدی نژاد دو برابر موسوی رای داشته است، بعد از مناظره جنجالی موسوی و احمدی نژاد، رای احمدی نژاد روند صعودی به خود گرفت؛ به نوشته این سایت‌های خبری «احمدی‌نژاد که در نظرسنجی ۱۳ خرداد ۸۸ در تهران ۳۵.۸ درصد و در نظرسنجی ملی ۴۹.۸ درصد آرا را به خود اختصاص داده بود، در نظرسنجی ۱۷ خرداد ۸۸ از مردم تهران آرای خود را به ۴۷.۵ و در نظرسنجی سراسری به ۶۲.۷ درصد رساند. به عبارت دیگر مناظره او با موسوی و کروبی نه تنها از آرای وی نکاست، بلکه توانست افکار عمومی را بیشتر به سمت خود جلب کند.» این اعداد چند روز بعد از اعلام نتایج انتخابات در سایت‌های طرفدار محمود احمدی نژاد منتشر شده بودند.
از دیگر مراکز نظرسنجی که در انتخابات ۸۸ وارد فعالیت شدند می توان به مرکز افکارسنجی ایران (ایسپا) اشاره کرد. البته ایسپا فقط در انتخابات ۹۶ آمار خود را منتشر کرد. برخی رسانه‌های اصولگرا آماری به این مرکز منتسب کرده‌اند که حتی به فرض صحت انتساب به ایسپا به نتیجه رسمی اعلام شده از وزارت کشور نزدیک نیست؛ به ادعای رجانیوز، ایسپا در انتخابات ۸۸ در سطح ملی برای محمود احمدی نژاد ۵۲.۵ درصد رای و برای میرحسین موسوی ۳۲.۸ درصد رای پیش بینی کرده بود. رقمی که ادعا شده این مرکز افکارسنجی برای روستاها پیش بینی کرده است برای احمدی نژاد ۶۷.۷ و برای موسوی ۲۰.۹ درصد بوده است
محمد آقاسی رییس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) خردادماه ۹۶ با روزنامه شهروند گفت و گویی انجام داده و در آن می‌گوید: «ما هم در سال ۸۴، هم در سال ۸۸ و هم ۹۲، نظرسنجی درباره انتخابات ریاست‌جمهوری داشتیم. در هر سه انتخابات هم پیشبینی ایسپا نزدیک به واقعیت بود اما چرا سر زبآن‌ها نیفتاد و توجه‌ها را جلب نکرد؟ دلیل اصلی آن نبود فضای انتشار نتایج بود.
.jpg "بررسی نظرسنجی های انتخابات ریاست جمهوری 1400")
8- نظر سنجی های انتخابات ریاست جمهوری 92 و 96
شاید پیچیده‌ترین انتخابات برای پیش بینی موسسات نظرسنجی انتخابات ۹۲ بود. در این دوره اغلب نظرسنجی‌ها از سوی رسانه‌ها انجام می‌شد اما رسانه‌ها عموما به خاطر آن‌که مخاطبانی با گرایش سیاسی خاص دارند در پیش بینی موفق نیستند. اما نظرسنجی‌هایی که به صورت علمی هم صورت گرفت نتوانست میزان مشارکت و پیروز انتخابات را پیش بینی کند. چرا که اولا برخی کاندیداها در اردیبهشت ماه وارد انتخابات شدند.این در حالی است که در بسیاری از دوره‌های دیگر نامزدها از مدت‌ها قبل فعالیت جدی دارند. تا هفته پایانی انتخابات ۹۲ این گمانه زنی بود که بعضی از کاندیداها مثل محمدرضا عارف و غلامعلی حداد عادل از انتخابات کناره‌گیری خواهند کرد. از سوی دیگر بخش زیادی از رای دهندگان در واپسین لحظات انتخابات تصمیم به شرکت در انتخابات و رای به کاندیدای مورد نظر خود می‌کنند که همین موضوع کار پیش بینی را سخت‌تر می‌کند. اغلب نظرسنجی‌ها راه‌یابی حسن روحانی و محمدباقر قالیباف به مرحله دوم انتخابات را پیشبینی کرده بودند. نظرسنجی‌ها تقریبا توانسته بودند میزان افزایش مشارکت در این انتخابات را پیشبینی کنند اما آن هم نه به طور دقیق؛ پیشبینی اغلب موسسات بر این اساس است که رییس جمهور منتخب کسی است که میزان رای او در نظرسنجی‌های منتهی به انتخابات با رشد قابل توجهی همراه می‌شود.
اما در انتخابات ۹۶ اقشاری که معمولا در لحظه آخر تصمیم به شرکت در انتخابات می گیرند زودتر تصمیم خود را گرفته بودند. چند روز مانده به انتخابات نظرسنجی‌ها حاکی از نزدیک شدن میزان مشارکت در انتخابات به میزان مشارکت در دوره گذشته بود. همچنین کاندیداها برخلاف سال ۹۲ در روزهای منتهی به انتخابات وارد میدان نشده بودند.
آخرین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران دو روز پیش از برگزاری انتخابات مشارکت حدود ۷۲ درصدی در انتخابات را پیش بینی کرده بود؛ رقمی که در نهایت با خطای کمتر از یک درصد صورت گرفت. در نهایت میزان مشارکت در انتخابات از سوی وزارت کشور ۷۲.۹۴ درصد اعلام شد. این موسسه پیروزی حسن روحانی را نیز با ۵۷.۱ درصد پیش بینی کرده بود، ضریب خطای آن چهار صدم درصد بود.
منبع:
- مرکز تحلیل داده پیمان
- مرکز افکار سنجی صدا و سیما
- ایسپا
- خبرآنلاین
- گمان
- راسخون
