اصولاً میل به جاودانگی و ماندگاری، ریشه در فطرت انسان دارد و انسان دوست دارد نامش، کارش و آثارش بماند و جاودان شود. وقف پاسخی به این ندای فطری بشر است.
وقف تجلی نوع‌دوستی و دیگرخواهی است. اسلام که دینی اجتماعی است با تأکید بر وقف، این حس نوع‌دوستی را بارور کرد. گرچه کلمه وقف در قرآن نیامده اما ده‌ها تعبیر مانند انفاق، احسان، حسنه، سبیل‌الله، ایثار، باقیات‌الصالحات و صدقه کلیدواژه‌هایی هستند که حاکی از اهمیت وقف است؛ زیرا وقف بر همه این‌ها قابل تطبیق است و از مصادیق بارز آن‌هاست.
ایام محرم و عزاداری فرصت مناسبی برای تاکید بر این سنت حسنه است؛ بویژه آن‌که امام حسین (ع) آنچه را از زمین و اشیاء به ارث برده بود، وقف کرد.
وقف خود یکی از راه‌های تعظیم شعائر است؛ زیرا وقف مساجد، مدرسه‌ها، حوزه‌ها، حسینیه‌ها در نهایت موجب تقویت اسلام است.
آثار وقف:
فوائد و آثار فراوانی بر وقف مترتب است. برخی از این آثار عبارتند از:1- کسب رضایت الهی
خشنودی خدا بالاترین ارزش و فوز است. قرآن کریم می‌فرماید: «رضی الله عنهم و رضوا عنه ذلک الفوز العظیم»حضرت موسی (ع) از خدا پرسید: علامت رضایت تو از بنده چیست؟ خدا فرمود: «إِذَا رَأَیتَ نَفْسَکَ تُحِبُّ الْمَسَاکِینَ وَ تُبْغِضُ الْجَبَّارِینَ فَذَلِکَ آیةُ رِضَای؛ اگر دیدی مساکین را دوست داری و ستمگرها را دشمن، این علامت خشنود من است.»
یکی از مصادیق محبت و دوستی به فقرا انجام وقف است. حضرت علی (ع) در تمام وقف‌نامه‌ها هدف خود را رضایت الهی مطرح می‌کند؛ در نامه ۲۴ می‌نویسد:
« هَذَا مَا أَمَرَ بِهِ عَبْدُ اَللَّهِ عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ فِی مَالِهِ اِبْتِغَاءَ وَجْهِ اَللَّهِ؛ این همان چیزی است که بنده خدا علی بن ابی‌طالب امیرالمؤمنین (ع) انجام می‌دهد درباره دارایی خود، برای بدست آوردن خشنودی خدا.»
2- ذخیره آخرت و برزخ
وقف از صدقات جاریه‌ای است که موجب پاداش اخروی می‌شود. قرآن کریم بارها بر این نکته تأکید کرده است؛ در روایات داریم شش چیز بعد از مرگ مؤمن به او می‌پیوندد.«سِتُّ خِصَالٍ ینْتَفِعُ بِهَا الْمُؤْمِنُ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهِ وَلَدٌ صَالِحٌ یسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یقْرَأُ مِنْهُ وَ قَلِیبٌ یحْفِرُهُ وَ غَرْسٌ یغْرِسُهُ وَ صَدَقَةُ مَاءٍ یجْرِیهِ وَ سُنَّةٌ حَسَنَةٌ یؤْخَذُ بِهَا بَعْدَهُ؛ اثر شش چیز بعد از مرگ مؤمن به او می‌پیوندد: فرزندی که برای او آمرزش بخواهد، نوشته‌ای که از خود به یادگار گذارد، درختی که کاشته باشد، چاهی که حفر کرده باشد، صدقه‌ای که آن را جاری کند و روش نیکویی که بعد از او به آن عمل شود.»
وقف بالاترین مصداق صدقه جاریه است.
۳- استمرار کمک‌های مادی:
وقف ماندگارترین نوع صدقه است. نگاهی به تاریخ زندگی واقفان بزرگ و آثارشان این حقیقت را روشن می‌سازد. در حقیقت وقف حل ریشه‌ای کمبودها و مشکلات مردم است، مقطعی نیست، سال‌ها ثمربخش است؛ وقف ارزش افزوده دارد، آینده‌نگری است.۴- برخورداری از نام جاودان و دعای خیر مردم:
نام نیکی گر بماند زآدمی به کز او ماند سرای زرنگارنام واقف همراه وقف است؛ بسیار موقوفه‌ها با نام واقف شناخته می‌شود. مردمی که از وقف بهره‌مند می‌شوند او را دعا می‌کنند و به نیکی یاد می‌کنند.
۵- آثار وقف با توجه به موضوع:
موقوفات به جهات مختلفی تقسیم می‌شود؛ با توجه به نوع وقف آثار موردی فراوانی بر آن مترتب است؛ مانند:1. افزایش کارآفرینی و اشتغال: این مهم در موضوعات عمومی به چشم می‌خورد.
2. گسترش علم: مدارس علمی، کتب، حوزه‌ها، دانشگاه‌ها، رسانه‌های عمومی نقش کلیدی در توسعه درس و فهم دارد، ده‌ها شخصیت تربیت می‌شوند.
۳. تکریم اهل‌بیت (ع): وقف برای ائمه (ع)، عزاداری و زیارت آنها موجب تکریم اهل‌بیت (ع) و پیوند مردم با آن بزرگواران است.
۴. تقویت مساجد: بسیاری مساجد از موقوفات بهره‌مند پابرجا هستند، وقف بر مسجد، موجب ارتقاء این مکان مذهبی و بالندگی است.
۵. افزایش گرایش به معنویت: موقوفات در هر شهر و منطقه‌ای، خود نوعی تبلیغ ارزش‌های معنوی مانند ایثار، فداکاری و تعاون بر نیکی است.
۶. فقرزدایی و شکوفایی اقتصادی: وقف بر فقرا و مستمندان که سابقه فراوانی در تاریخ دارد، نمادی از فقرزدایی است. آوارگان، درماندگان، بلازدگان، بیوه‌زنان، یتیمان و قشرهای محروم همواره در معرض آسیب‌های اجتماعی هستند. وقف، این آسیب‌ها را کاهش داده و موجب شکوفایی و سرمایه‌گذاری اقتصادی می‌شود.
پی‌نوشت:
مائده، 119.
بحارالانوار ج67 ص 27
نهج‌البلاغه، نامه 24
خصال صدوق ج 1 ص 323
منبع: برگرفته از کتاب سخن آرای 1 (سیری در رجزها و شعارهای عاشوراییان در سخنرانی های استاد دکتر رفیعی)
منبع: برگرفته از کتاب سخن آرای 1 (سیری در رجزها و شعارهای عاشوراییان در سخنرانی های استاد دکتر رفیعی)
