تاریخ الفبا و خط اقوام کنعانی و فینیقی

تاریخ الفبا و خط کنعانی _ فینیقی
مقاله‌ای در دایره المعارف آمریکانا چاپ ۱۹۶۲ میلادی نقل شده هنگامی که مصر و بابل و آشور و کرت قدرت خود را از دست دادن سه قوم اسرائیل و فینقی و آرامی سربلند کردند فینیقی را به سه دسته می‌توان تقسیم کرد:
۱. فینیقی اصلی که در فینیقیه به کار می‌رفت
۲. خط مستعمرات فینقی‌ها در قبرس و ساردنی ایتالیا و کارتاژ(قرطاج یا کارتاژ گرفته شده از واژه فنیقی به معنای شهرِ نو؛ به عربی: قرطاج، نام شهری باستانی در شمال آفریقا جایی که اکنون کشور تونس جای گرفته‌است، و تمدنی که با مرکزیت این شهر پدید آمده بود. جای این شهر در گوشه خاوری دریاچه تونس درامتداد مرکز شهر تونس کنونی بود.)
۳. شاخه تحریری آن در شمال آفریقای غربی.(کتاب اطلس خط، انتشارات سروش)

فنیقی ها پیشتاز پیدایش خط
حدود سه هزار سال قبل از میلاد اقوام کنعانی یا فینیقی در کنار سومریان(از جزیره عرب تا سواحل خلیج فارس) تمدنی ایجاد کردند و سپس به طرف سوریه و فلسطین رفته و در سواحل دریای ابیض دولتی تجاری به وجود آوردند فینقی‌ها قبل از استقلال تحت نفوذ سومر و مصر بودند اما توانستند به تدریج از سلطه آنها بیرون آیند.
آن‌ها برای احتیاجات بازرگانی و ثبت داد و ستد و تنظیم دفاتر تجاری خود الفبایی که دارای ۲۲ حرف از راست به چپ نوشته می‌شد ترتیب دادند که توسط آنها به سایر ممالک رفت و مورد استفاده دیگران قرار گرفت سایر کشورها به دلیل سهولت و آسانی این خط، الفبای خود را از آن گرفتند.
اولین خطی که از فینقی‌ها به دست آمده روی تابوتی است در شهر کویکه متعلق به پادشاه اخیرم در سده سیزدهم پیش از میلاد می‌ دانند.

تمام خطوط به جز چینی، از خط فینقی گرفته شده
سایر نوشته‌های بدست آمده متعلق به قرن چهاردهم پیش از میلاد و دارای خط میخی بابلی یا خط مصری است و نشان می‌دهد که تا قبل از قرن سیزدهم تا زمانی که دولت بابل و مصر در در شهرهای فینیقی نفوذ داشتند خط آن‌ها نیز مورد استفاده بود و از آن به بعد فینقی‌ها ترتیب الفبا و خطی ساده برای خود دادند و گفتند که پایه و مایه خطوط از خط فینقی است و آنچه از نتیجه پژوهش‌ها و کشف آثار قدیم و تحقیق شده این است که تمام خطوط به جز چینی(ژاپنی، کره‌ای، سیامی) از خط فینقی گرفته شده و خط فینقی قدیمی‌ترین خط الفبای جهان است که در اصل از سومری‌ها گرفته شده و بعضی گفته‌اند خط عبری قدیم و فینقی و آرامی از خط کنعانی به وجود آمده خطوطی که از خط فینقی گرفته شده‌اند عبارتند از آرامی، عبری قدیم، یونانی، لاتینی، سریانی، قبطی عربی، حبشی، مسند و سانسکریت، پهلوی و ایغوری.

تجارت و سرایت خط فنیقی ها به دیگر ممالک
خط یونان قدیم که اصل و منشأ سایر خطوط اروپایی است در سده هفتم یا هشتم پیش از میلاد به واسطه روابط تجاری و رفت و آمد تاجران فینیقی به یونان از آنان گرفته شد خط یونانی در ابتدا مانند خط فینقی از راست به چپ نوشته می‌شد اما از قرن پنجم پیش از میلاد به بعد از چپ به راست نوشته شد خط یونانی در سال‌های پانصد و ششصد پس از میلاد توسط بازرگانان به ایتالیا رفت و چون ابتدای نفوذ این خط در شهر لاتیوم بود به این نام نامیده شد و بعدها لاتیوم به لاتین تبدیل شد و توسط امپراتوری روم به اروپا نفوذ پیدا کرد.
خط فینقی به واسطه تجارت بابل در حدود سده هشتم پیش از میلاد از راه اقیانوس هند و خلیج فارس به هندوستان رفت و به زبان سانسکریت معروف شد حبشی‌ها هم خط خود را از روی الفبای فینقی تقلید کردند. نبطیان از آرامیان خط را آموخته بودند قدیمی‌ترین خط نبطی که به دست آمده در شبه جزیره سینا در جنوب و مشرق فلسطین(ناحیه ای در جنوب شام) و مربوط به سده اول میلادی است.

کشف اسرار بزرگ تاریخ در متن خطی فینیقی‌ها
در مجله شماره ۸۸ هنر و مردم تحت عنوان کشف یکی از اسرار بزرگ تاریخ درباره متن خطی که از فینیقی‌ها در آمریکا به دست آمده و این مقاله ترجمه دکتر بهاء الدین پازارگاد است و نوشته است که دکتر سیرس گوردون دانشمند آمریکایی استاد دانشگاه(براندرز) در کتابچه کهنه‌ای یک برگ نوشته به خط فینیقی که بسیار کهنه بوده است به دست آورده و از این سند و قطعه سنگی که در جنگل برزیل پیدا شده و دلایل دیگر او معتقد است که ساکنان بومی آمریکا یعنی اقوام ارتک، مایا و اینکا که ساکنان مکزیک ـ آمریکای مرکزی سواحل باختری آمریکای جنوبی اند هر یک تمدن مخصوص و قابل توجهی دارند از نژاد فینقی‌های مهاجرند که ۶۰۰ سال قبل از میلاد به این سرزمین آمده‌اند اما با توجه به متنی که اشاره به سلطنت جبرام پادشاه فینقی کرده و در اعلام المنجد طبع بیستم صفحه ۱۹۹ نوشته شده است حیرام( ۹۶۹ _ ۹۳۵) قبل از میلاد پادشاه صور است که کارگران و مصالح ساختمانی برای قصر داوود به اورشلیم گسیل داشت و پس از داوود در بنای هیکل حضرت سلیمان نیز کمک کرده و با او معاهده صلح و تجارت برقرار نمود بنابراین تلفیق این دو گفته در تعیین زمان محتاج تحقیق است.(کتاب اطلس خط، انتشارات سروش)

نام فینیقی کتاب عهد عتیق
نام فینقی در کتاب عهد عتیق و در انجیل‌های چهارگانه فقط در اعمال پیامبران دو مرتبه نام سرزمینی(فی فی سی) و یک بار(فونی سیا) آمده است در کتاب هرودت نام فینیقی آورده شده است و آمده است که این مردمان قبلاً در سواحل دریای ارتیره(خلیج فارس) سکونت داشتند و به سواحل مدیترانه مهاجرت کردند و به سرزمینی که اکنون در آنجا هستند آمده‌اند.
در کتاب جغرافی حدود العالم که به سال ۳۷۲ هجری تألیف شده و از قدیمی‌ترین کتب جغرافیایی است در صفحه ۷۴ اینطور می‌نویسد: فینکی وارماسل از حدود مکران دو شهرند با خواسته بسیار و به دریا نزدیک و برکنار بیابان نهاده است. فلسطین نام ناحیه‌ای است در جنوب شام مردمی که قبل از هجوم بنی اسرائیل به آن سرزمین، در آن کشور می‌زیستند به فلسطینی یا کنعانی نام برده شده‌اند.

الفبای فنیقی یا هیروگلیف؟
الفبای فنیقی درست‌تر از خط هیروگلیف مصریست. فنیقی‌ها (چهارده قرن پیش از میلاد مسیح) به گمان بسیار قوی، نخستین کسانی بودند که افتخار ساختن الفبای حقیقی را دارند؛ اختراعی که تحول عظیمی در خط ایجاد کرد چه الفبای یونانی و لاتین منتج از الفبای فنیقی است و از آنجا که الفبای سایر کشورهای اروپایی مشتق از این دو الفبا است، می‌توان گفت که خاستگاه خطوط ملل اروپایی فنیقی است. همچنین، به دست قوم آرامی الفبای فنیقی در مصر و مردم عرب و میانرودان تا هند بسط یافت و اصول آن بعدها با اختراع علایمی برای نشان دادن حروف مصوت به‌وسیلهٔ یونانیها کامل شد. خط فنیقی چون به وجود آمد، سایر خطوط جز خط چینی را از قلمرو نویسندگی خارج کرد؛ چون کتابت با این خط بسیار آسان بود، به کار بستن آن توسعه زیاد یافت. در جنب پیشرفت خط سعی دیگری نیز به عمل آمد و آن توسعهٔ محل و مواد نویسندگی بود چه قبل از پیدایی کاغذ از سنگ و فلزات استفاده می‌کردند و غیر از سنگ و فلزات از پوست درختان و جانوران نیز استفاده می‌شد، ولی گرانی قیمت این دو پوست موجب شد که در مصرف آن صرفه‌جویی کنند و طریق صرفه‌جویی، یکی فشردگی در نوشته و دیگر استفاده از علائم اختصاری و دیگر تراش پوست و استفاده دوباره از آن بود.

در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و راهنمایی اساتید معظم و ارجمند خود در تعلیم و تربیت و انتقال معلومات و تجربیات ارزشمند، در کنار برقراری رابطه صمیمی و دوستانه و ایجاد فضایی به دور از تشریفات، برای کسب هنر و دانش خوشنویسی، تاریخ هنر جهانی اسلام، بر خود وظیفه میدانم در کسوت شاگردی از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی، استاد عبدالرسول یاقوتی، استاد ناصر طاووسی، استاد ابوالفضل خزایی تقدیر و تشکر نمایم. از خداوند متعال برای این اساتید عزیزم، سلامتی، موفقیت و همواره شاگرد پروری را مسئلت دارم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران

تاریخ الفبا و خط اقوام کنعانی و فینیقی

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته