اعجاز علمی قرآن در آیه «وَ السَّماءِ ذاتِ الرَّجْعِ؛ به آسمان بازگرداننده»

طرح مسأله و ضروت بحث

آیه کریمه «وَ السَّماءِ ذاتِ الرَّجْعِ»1 سوگند به آسمان بازگرداننده که در میانه سوره طارق آمده است از آیات قسم به شمار می آید. سوگند در قرآن تنها بیانگر اهمیت موضوع است و گرنه خداوند نیازى به سوگند خوردن براى بندگان ندارد.

مفسران گفته اند که منظور از بازگردانندگى آسمان، باران است و به این سبب آسمان، بازگرداننده خوانده شده که بخار آب از زمین به آسمان رفته، متراکم شده و در روندى مستمر به صورت باران به زمین باز می گردد. اینان در اینجا «رجع» را باران ترجمه کرده اند .

ما نیز ضمن پذیرش این نتیجه گیرى می پرسیم: اگر مقصود از عبارت رجع السماء باران است پس چرا قرآن کریم به جاى «مطر» لفظ «رجع» را مورد استفاده قرار داده است؟ چرا به جاى تعبیر «وَ السَّماءِ ذاتِ الرَّجْعِ» از تعبیر «وَ السَّماءِ ذاتِ المَطَر» استفاده نشده است؟

آنچنان که پیداست ـ و خدا داننده حقیقى است ـ واژه رجع، معانى دیگرى نیز به جز نزول باران ـ با وجود اهمیت آن در تداوم حیات بر روى زمین ـ دارد و همین امر سبب شده تا خداوند بدان سوگند یاد کند. حال می پرسیم معناى «رجع» در این آیه کریمه چیست؟

به نظر می آید که یکى از معانى «رجع» در این آیه باز گرداندن باشد؛ بدین معنى که از ویژگی هاى بارز آسمان، باز گردانندگى آن است یعنى آسمان، بسیارى از چیزهایى را که از زمین به سوى آن می رود دوباره به زمین باز می گرداند؛ همچنان که بسیارى از چیزهایى را که از قسمت هاى بالاتر به سمت آن فرود می آید به مکان اصلى آن باز می گرداند. بنابراین باز گرداندن یکى از صفات بارزى است که خداوند در آسمان قرار داده است به گونه اى که اگر این ویژگى نبود هیچ گونه حیاتى در زمین شکل نمی گرفت؛ به همین علت قرآن به این صفت سوگند یاد کرده تا ما را متوجه عظمت آن و حکمت آفریدگار نماید.

نظر مفسران درباره ویژگى بازگردانندگى آسمان

ابن کثیر «رجع السماء» را باران قلمداد نموده است و ابن عباس هم بر این رأى است؛ او همچنین می گوید: منظور از «رجع» ابرهاى داراى باران است، همچنین ابن کثیر به نظر قتاده اشاره می کند. قتاده معتقد است که آسمان همه ساله روزى بندگان را بدان ها باز می گرداند و در صورت عدم وجود این نعمت، مردم و چهارپایانشان نابود می شوند. صابونى نیز بر همین باور است. مخلوف می گوید: «و السماء» به معناى سایبان و «ذات الرجع» به معناى باران می باشد و بدین علت رجع نامیده شده که ابرها حامل آب ناشى از بخار دریاها و رودها هستند و آنگاه آن را به صورت باران به زمین باز می گردانند.

آسمان در قرآن کریم

واژه «السماء» سیصد و ده بار در قرآن ذکر شده است: صد وبیست بار به صورت مفرد «السماء» و صد و نود بار به صورت جمع «السماوات». در بیشتر مواقع به کار بردن واژه جمع السماوات براى اشاره به کل هستى آمده است.

در سى و هشت مورد از موارد مفرد آمدن آسمان «السماء»، اتمسفر گازى زمین به همراه ابرها، بادها و سایر قسمت هاى آن فهمیده می شود و از هشتاد و دو مورد باقیمانده غالبا آسمان دنیا و گاه هستى فهمیده می شود.

قرآن در بیست مورد به آسمان ها و زمین و مابین آنها اشاره کرده است؛ بیشتر مفسران بر این عقیده اند که منظور از مابین آسمان ها و زمین به طور عام اتمسفر گازى زمین و به طور خاص قسمت پایینى آن یعنى تروپوسفر است. این نتیجه‌گیرى به خاطر سخن پروردگار است که می فرماید: «وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَینَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ»2؛
ابرها در تروپوسفر ـ که ضخامت آن در خط استوا و از روى سطح دریا از 16 کیلومتر تجاوز نمی کند ـ به حرکت در می آیند؛ 75 درصد مواد اتمسفر گازى زمین در این قسمت یافت می شود. قرآن کریم در چند آیه به بارش باران از آسمان اشاره می کند و واضح است که منظور از آسمان در این گونه موارد قسمت داراى ابر یعنى تروپوسفر است.

کیهان شناسى و رَجعُ السَّماء

منظور از «و السماء ذات الرجع» در سوره طارق می تواند یکى از قسمت هاى اتمسفر گازى زمین باشد. مطالعه این اتمسفر گازى ثابت کرده است بسیارى از مواد که به صورت ماده یا انرژى از زمین به سمت اتمسفر بالا می روند مانند: گرد و غبارهاى بسیار ریز، بخار آب، گازهاى مونو اکسید کربن، دى اکسید کربن، اکسیدهاى نیتروژن، نوشادر، متان، امواج حرارتى مانند اشعه مادون قرمز، امواج رادیویى، امواج صوتى، پرتوهاى مغناطیسى و... دوباره به زمین باز می گردند؛ همچنین بسیارى از مواد و انرژی هاى مختلف که از بالا بر اتمسفر گازى زمین فرود می آیند به واسطه تعدادى از لایه هاى حمایتى که براى محافظت از ما و سایر جانداران روى زمین آفریده شده اند به بالا باز گردانیده می شوند.

ممکن است منظور از آسمان بازگرداننده در این سوره مبارکه همه آسمان دنیا با ستارگان و سیارات زینت بخش آن باشد. دانش کیهان شناسى ثابت کرده است که خداوند، اجرام آسمانى را از دود کیهانى «دود آسمان» آفریده است؛ این دود، ناشى از انفجار عظیمى است که قرآن کریم آن را شکافتن یا جدا کردن پیوستگی ها نامیده است. چرخه حیات همه اجرام آسمان دنیا از طریق انفجار یا پراکنده شدن، به دود منتهى می شود. سپس اجرام جدید از این دود آسمانى تشکیل شده تا این چرخه بارها و بارها با تبادل ماده و انرژى میان اجرام آسمانى و دود آنها تکرار گردد. دود آسمانی به ماده موجود میان ستارگان در یک کهکشان، کهکشان ها و گروه هاى مختلف آنها در پهنه آسمان دنیا و شاید در همه کیهان اطلاق می شود.

این، تصویرى حیرت آور از «رجع» یعنى قدرت بازگرداندن است که در دهه هاى پایانى قرن بیستم پس از کشف چرخه حیات ستارگان معلوم گردید. حال منظوراز «رجع آسمان» چه یکى از دو حالت مذکور و چه هر دوى آنها باشد نشان دهنده پیشى گرفتن حیرت آور قرآن در ذکر یک حقیقت کیهانى است که تنها چند دهه از کشف آن توسط دانشمندان می گذرد. این امر نشان دهنده الهى بودن منبع قرآن و صدق کلام پیامبر خاتم صلّی الله علیه و آله است.

لایه هاى اتمسفر گازى زمین

یک اتمسفر گازى به ضخامت تقریبى چند هزار کیلومتر، اطراف زمین را احاطه کرده است. فشار در اتمسفر همراه با ارتفاع، کاهش می یابد به گونه اى که تقریبا از یک کیلوگرم بر سانتى متر مکعب در سطح دریا شروع و تقریبا در ارتفاع 60 کیلومترى از سطح دریا به نزدیک صفر می رسد. اتمسفر گازى بر اساس درجه حرارت از پایین به بالا به چند لایه تقسیم می شود.

1. تروپوسفر (لایه هواى پیرامون ما)

این لایه از سطح دریا تا ارتفاع 16 کیلومترى از روى خط استوا امتداد می یابد. ضخامت آن در روى قطبین تا حدود ده کیلومتر و در روى خط استوا به 7 تا 8 کیلومتر کاهش می یابد. هنگام حرکت هوا از خط استوا به سمت قطبین، هوا بر روى این منحنى میانه فرود آمده، سرعت آن افزایش می یابد.

چرخش زمین به دور محور خود از غرب به شرق جریانات هوا را وادار می کند تا با سرعت فوق العاده به سمت شرق حرکت کنند؛ این بادها را جریان بادهاى دائمى «آلیزه»3 می نامند. درجه حرارت تروپوسفر همراه با ارتفاع کاهش می یابد به طورى که دما در بالاترین قسمت این لایه 60 درجه سانتى گراد زیر صفر است؛ این امر به خاطر دور شدن از سطح زمین رخ می دهد.

سطح زمین 47 درصد اشعه خورشید را جذب کرده و درجه حرارت آن افزایش می یابد، آنگاه سطح زمین دوباره حرارت موجود را به شکل اشعه مادون قرمز به اتمسفر گازى زمین و بخصوص بخار آب و مولکول هاى دى اکسید کربن باز می گرداند؛ از این رو درجه حرارت تروپوسفر همراه با افزایش ارتفاع، به دلیل دور شدن از منبع گرما ـ یعنى سطح زمین ـ کاهش می یابد. بدین معنا که زمین مانند یک واسطه عمل می کند. هنگامى که هواى سرد روى هواى گرم جمع می شود جریانات هوا استقرار خود را از دست داده و هواى سرد پایین می آید؛ در این حالت هواى گرم بالا رفته و جریانات هوا در این لایه شکل می گیرد «چرخش هوا». اگر کاهش مستمر دما در این لایه نبود زمین به تدریج آب خود را از دست می داد و زندگى بر روى آن غیر ممکن می شد.

2. استراتوسفر

این لایه از روى تروپوسفر آغاز و تا ارتفاع حدود 50 کیلومترى سطح دریا امتداد می یابد. دما در این لایه افزایش می یابد به طورى که از 60 درجه سانتى گراد زیر صفر به صفر درجه سانتى گراد در بالاترین قسمت آن می رسد. علت افزایش دما آن است که مولکول هاى ازُن متمرکز در قاعده این لایه «در ارتفاع 18 تا 30 کیلومترى» اشعه ماوراى بنفش خورشید را جذب و تبدیل نموده، لایه اى به نام ازُن را تشکیل می دهند.

3. مزوسفر (لایه میانى)

این لایه از روى استراتوسفر آغاز و تا ارتفاع 80 الى 90 کیلومترى سطح دریا ادامه می یابد. دماى این لایه تا 120 درجه زیر صفر کاهش می یابد. «به علت عدم انجام فرایندهاى حرارت زایى»

4. ترموسفر (گرم لایه)

این لایه از روى مزوسفر آغاز و تا قسمت هاى فوقانى امتداد می یابد. دماى این لایه مدام افزایش می یابد و در ارتفاع یک صد و بیست کیلومترى از سطح دریا به 500 درجه سانتى گراد بالاى صفر می رسد. در این ارتفاع، دما تا ارتفاع بیش از 1000 کیلومتر از سطح دریا ثابت می ماند؛ اما در دوره هاى فعالیت لکه هاى خورشیدى دماى آن به 1500 درجه می رسد. در قسمتى از این لایه «از ارتفاع 100 کیلومترى تا 400 کیلومترى از سطح دریا» مولکول هاى گاز در اثر اشعه ماوراى بنفش و اشعه ایکس خورشید، یونیزه «داراى بار الکتریکى» می شوند؛ به همین دلیل این قسمت را لایه یونوسفر4 می نامند. در بالاى لایه یونوسفر قسمتى به نام اگزوسفریا لایه بیرونى5 قرار دارد؛ در این لایه فشار آن قدر کاسته می شود که با دود آسمان «فضاى خارجى» در هم آمیخته می شود.

5. ماگنتوسفر6

این لایه شامل دو جفت کمربند هلالى شکل بوده و پیرامون خط استوا ضخامت آنها افزایش و در قطب ها به شدت کاهش می یابد. این کمربندها حاوى تعداد بسیار زیادى پروتون و الکترون هستند که توسط میدان مغناطیسى زمین شکار شده اند. جفت داخلى این کمربندها پیرامون ارتفاع 3200 کیلومترى از دریا متمرکزند و جفت خارجى این کمربندها پیرامون ارتفاع 25000 کیلومترى از سطح دریا قرار دارند.

برخى ویژگی هاى بازگردانندگى آسمان

اگر منظور از آسمان در آیه مورد بحث اتمسفر گازى زمین می باشد می توان انواع بازگرداندن آسمان را در این قسمت چنین برشمرد:

1. بازگردان لرزشى هوا(صداها) و پژواک آن:

پایین ترین لایه اتمسفر گازى زمین «لایه تروپوسفر» 75 درصد مجموع اتمسفر زمین را به خود اختصاص داده است؛ این لایه اساسا از گاز نیتروژن 78 درصد و اکسیژن 95/21 درصد به مقدار اندکى بخار آب، دى اکسید کربن، ازُن، گرد و غبار و مقادیر بسیار اندکى از هیدروژن، آرگون، هلیم و برخى ترکیبات گوگرد تشکیل شده است.

همه ترکیبات شیمیایى و ویژگی هاى فیزیکى این لایه براى وجود حیات در زمین، اساسى و براى لرزش هاى ایجاد کننده صوت و پژواک آن مهم به شمار می روند. لرزش تارهاى صوتى ما فشارهایى را در هوا ایجاد می کند که به صورت امواج متحرک در فضاى پیرامون در تمام قسمت ها پخش می شوند؛ پرده صماخ «پرده گوش» سایر افراد این لرزش ها را دریافت و به وضوح می شنوند. اگر ترکیب شیمیایى و صفات فیزیکى این لایه نبود هیچ کس چیزى نمی شنید و زندگى غیر ممکن می شد.

صدا در خلأ منتقل نمی شود؛ زیرا در خلأ مولکول هاى هوا که بتوانند امواج صوتى را منتقل کنند وجود ندارد. امواج صوتى در هوا با سرعت 1200 کیلومتر در ساعت در سطح دریا به حرکت در می آیند. در صورت افزایش تراکم محیط حرکت صوت، سرعت آن نیز افزایش می یابد ودر صورت کم شدن چگالى، سرعت صوت کم می شود. سرعت صوت در آب تقریبا 4 برابر سرعت آن در هواست.

در لایه هاى بالایى اتمسفر گازى زمین سرعت صوت آنچنان کم می شود که به زحمت می توان آن را شنید و به همین علت، فضانوردان از طریق امواج رادیویى با هم صحبت می کنند؛ زیرا این امواج می توانند در خلأ حرکت کنند. هنگام برخورد امواج صوتى با اجسام داراى چگالى بیشتر نسبت به هوا، این امواج به صورت پژواک صدا باز می گردد. بازگردان لرزشى هوا به شکل صوت و پژواک، نخستین شکل «رجع السماء» است و در صورت عدم وجود این ویژگى قادر به شنیدن نبودیم و زندگى بر روى زمین شکل نمی گرفت.

2. بازگرداندن آب:

آب کمى بیش از 71 درصد کل مساحت کره زمین را پوشانده است. مقدار آب موجود در زمین 36/1 میلیارد کیلومتر مکعب است که 2/97 درصد آن در اقیانوس ها و دریاها، 15/2 درصد آن به شکل یخ در قطب ها و قله کوه ها و 65/0 درصد آن در مجارى مختلف آب مانند رودها، نهرها، دریاچه هاى آب شیرین و مخازن زیرزمینى یافت می شود. همه این آب در اصل از دل زمین و از طریق فعالیت آشفشان ها بیرون آمده است؛ آنگاه در قسمت هاى بالایى تروپوسفر که داراى سرماى شدید است متراکم شده و دوباره به زمین بازگشته و رودهایى را تشکیل داده است که در قسمت هاى کم ارتفاع زمین جارى شده اند و همین طور حرکتى پیوسته را میان زمین و لایه هاى زیرین اتمسفر آغاز کرده و موجب عدم تعفن و از دست رفتن آن در لایه هاى بالاى جو شده است.

سالانه 000/380 کیلومتر مکعب از آب زمین تبخیر می شود؛ از این مقدار 000/320 کیلومتر مکعب از سطح دریاها و اقیانوس ها و ما بقى از سطح خشکی ها تبخیر می شود. باد این بخار را به حرکت در می آورد و ابرها آن را به لایه زیرین اتمسفر گازى زمین می برند؛ بخار آب در اینجا متراکم شده و اکثرا به صورت باران، برف، تگرگ و در برخى موارد به صورت شبنم یا مه به زمین باز می گردد.

پس از بازگشت بخار آب از جو به زمین، بخشى از آن در مجارى مختلف آب در خشکی ها به حرکت در می آید و این مجارى نیز وارد دریاها و اقیانوس ها می شوند؛ همچنین بخشى از آب بازگشتى به زمین به طبقات قابل نفوذ زیر زمین وارد شده و آب هاى زیرزمینى را تشکیل می دهد. بخشى از آب نیز دوباره تبخیر شده و به جو باز می گردد.

آب هاى زیر زمینى هم دائما در حال حرکت هستند، به گونه اى که در تغذیه برخى رودها، دریاچه ها و باتلاق ها شرکت کرده و گاه به صورت چشمه از دل زمین می جوشند و یا در نهایت امر، وارد دریاها و اقیانوس ها می شوند. همه ساله آب باران در چرخه اى اعجازآمیز و بسیار پیشرفته و دقیق با میانگین 000/284 کیلومتر مکعب بر سطح اقیانوس ها و دریاها و با میانگین 000/96 کیلومتر مکعب بر سطح خشکیها فرو می ریزد.

از نشانه هاى دقت این چرخه آن است که تبخیر سالانه آب از سطح اقیانوس ها و دریاها «تبخیر بالقوه» بیش از مقدار بارش بر سطح آن می باشد و میزان بارندگى سالانه بر روى خشکی ها، بیش از مقدار تبخیر از آن می باشد «تبخیر واقعى».

براى آنکه مقدار آب دریاها و اقیانوس ها در یک دوره زمانى، ثابت بماند آب ناشى از بارندگى از راه هاى مختلف دوباره به دریاها و اقیانوس ها باز می گردد. این چرخه اعجاز آمیز آب در اطراف زمین نمونه اى دیگر از موارد قدرت بازگردانندگى آسمان است. در صورت عدم وجود چنین توانى، تمام آب موجود در زمین فاسد شده و سیاره ما روزها دچار گرماى کشنده و شب ها بسیار سرد می شد.

3. باز گرداندن حرارت از فضا به زمین و بالعکس به وسیله ابرها:

در هر لحظه از تابش خورشید، مقادیر بسیار زیادى انرژى به زمین می رسد. اتمسفر گازى زمین همانند یک زره در طول روز از ما در برابر حرارت خورشید محافظت می کند؛ همچنان که شب ها همانند یک پوشش مانع از پراکنده شدن حرارت زمین می شود «اثر گلخانه اى».

ذرات و مولکول هاى اتمسفر گازى زمین، طول موج هاى مشخصى از اشعه خورشید را از همه سو جذب و به همه جهات می فرستند؛ 54 درصد اشعه ارسالى خورشید به سمت زمین توسط اتمسفر گازى زمین جذب، پراکنده و باز پرتو می شود؛ صخره ها و سطح زمین 47 درصد باقیمانده را جذب می نمایند. اگر این وظیفه اتمسفر به درستى انجام نمی شد اشعه خورشید تمامى اشکال حیات را در روی زمین نابود، آب ها را تبخیر و هوا را رقیق می کرد.

درست به عکس این مسأله، ابرها که در روزهاى تابستانى مانع رسیدن حرارت خورشید به زمین می شوند، به محض غروب خورشید، گرما را به ما باز می گردانند. صخره هاى زمین در طول روز با جذب 47 درصد اشعه خورشید گرم شده و دماى آن به طور متوسط به 15 درجه سانتیگراد می رسد؛ به محض غروب خورشید صخره هاى زمین حرارت خود را به شکل امواج اشعه مادون قرمز باز پس می دهند؛ آنگاه مولکول هاى بخار آب و دى اکسید کربن، این حرارت را جذب و اتمسفر گازى زمین را گرم می کنند.

ابرها نیز 98 درصد امواج طولانى را به سطح زمین باز می گردانند و با این کار مانع از یخ زدن سطح زمین پس از غروب خورشید می شوند. اگر اتمسفر گازى زمین نبود این حرارت در پهنه کیهان پراکنده شده و زمین با همه اشکال حیات در نیمکره تاریک آن یخ میزد. باز گرداندن حرارت به سمت داخل و خارج سبب شده آسمان داراى صفت باز گردانندگى شود.

4. باز گرداندن گاز، بخار و گرد و غبار دور شده از سطح زمین

هنگام فعال شدن آتشفشان ها میلیون ها تن گاز، بخار و گرد و غبار به جوّ می رود که به سرعت به زمین باز می گردد. همچنین تشکیل توده هاى کم فشار و پر فشار جوّى موجب می شود هوا به صورت افقى حرکت کرده و باد تشکیل شود. چندین عامل «پس از اراده الهى» وزش بادها را کنترل می کنند از جمله: میزان تفاوت میان فشار جوى در دو منطقه مجاور، چرخش غرب به شرق زمین حول محور خود، تنوع چین خوردگی هاى زمین و موقعیت جغرافیایى منطقه.

اکثریت قریب به اتفاق توده هاى هوایى کم فشار همراه با حرکت زمین «از غرب به شرق» با سرعت 20 تا 30 کیلومتر در ساعت به حرکت در می آیند. هنگام عبور این توده هاى کم فشار از روى خشکی ها مقدارى از سرعت آنها کاسته میشود؛ در این هنگام توده هاى کم فشار، مقدارى از گرد و غبار سطح زمین را با خود می برند. پس از برخورد این توده ها با رشته کوه ها، سرعت آنها بیشتر کاهش یافته و حرکت صعودى آنها تقویت می شود.

در ارتفاع 48 کیلومترى از سطح دریا فشار هوا به یک هزارم حد معمول آن در سطح دریا می رسد. این فشار در ارتفاع هزار کیلومترى به یک صد هزارم حد معمول در سطح دریا کاهش می یابد. کاهش فشار موجب کم شدن قدرت هوا در حفظ گرد و غبارى می شود که از زمین به آنجا رفته است و این امر سبب می شود تا گرد و غبار دوباره به زمین باز گردد و با حکمت عظیم الهى در سطح زمین پخش شود. البته در این روند نباید از نقش جاذبه زمین غافل شد.

5. بازگرداندن اشعه ماوراى بنفش به وسیله لایه ازن:

لایه ازن موجود در ابتداى لایه استراتوسفر، اشعه ماوراى بنفش خورشید را به وسیله مولکول هاى ازن، جذب و تغییر شکل می دهد و بدین ترتیب مقدار زیادى از اشعه ماوراى بنفش خورشید را به خارج از لایه استراتوسفر باز می گرداند.

6. بازگردان اشعه هاى رادیویى به وسیله لایه باردار:

در لایه باردار «در ارتفاع 100 تا 400 کیلومترى از سطح دریا» فوتون هاى فعال که اشعه خورشید را همراهى می کنند، همانند اشعه ایکس جذب می شوند و این امر موجب افزایش دما و یونیزه شدن عناصر موجود در این لایه می گردد. گسترده بودن الکترون هاى آزاد در این لایه سبب می شود اشعه هاى رادیویى امواج بلند، منعکس و به زمین بازگردانده شوند؛ در نتیجه این عمل پخش تماس هاى رادیویى آسان می گردد. این امر از نمونه هاى بارز خاصیت باز گردانندگى آسمان به شمار می رود.

7. باز گرداندن اشعه هاى کیهانى به وسیله کمربندهاى شعاعى و میدان مغناطیسى زمین:

اتمسفر گازى زمین، ابرى از اشعه هاى اولیه کیهانى موجود در هستى را که به زمین فرستاده می شود توسط کمربندهاى شعاعى و میدان مغناطیسى به فضاى خارج منعکس می کند؛ بنابراین هیچ کدام از اشعه هاى کیهانى به زمین نمی رسد؛ اما این امر باعث تشکیل اشعه هاى ثانوى می شود که برخى از آنها به سطح زمین می رسند؛ در نتیجه برخى پدیده ها مثل پدیده شفق قطبى ایجاد می شود که باعث ایجاد روشنایى در تاریکى شب می گردد.

انواع مختلف پرتوهاى کیهانى به موازات خطوط میدان مغناطیسى زمین حرکت کرده، به صورت مایل وارد دو قطب مغناطیسى زمین می شوند؛ این بدان سبب است که توان عبور از میدان مغناطیسى زمین را ندارند. این امر منجر به بازگرداندن تعداد زیادى از پرتوهاى کیهانى به خارج از اتمسفر گازى زمین می شود که خود نمونه اى از خاصیت باز گردانندگى آسمان است.

موارد متعدد مذکور درباره قدرت بازگردانندگى اتمسفر گازى زمین در دهه هاى اخیر قرن بیستم کشف شده است؛ اما قرآن کریم هزار و چهارصد سال پیش، آسمان را با ویژگى باز گردانندگى توصیف نموده است و این امر شهادتى بر الهى بودن منبع قرآن و نشانه صدق دعوى پیامبر صلّی الله علیه و آله در ارتباط با وحى است.

جمع بندی و نتیجه گیری

بى شک قرآن کریم کتاب هدایت انسان به سوى معبود راستین است و از زمره کتب علمى به شمار نمی آید؛ اما مخاطبان آن را همه طبقات جامعه بشرى و از جمله دانشمندان تشکیل می دهند. بدیهى است که دانشمندان عصر ما از زاویه علم خویش به قرآن می نگرند و بیش ار هر چیز، اعجاز علمى قرآن می تواند دل هاى آنها را به نور ایمان روشن گرداند. خداوند بزرگ با علم بیکران خود، نیاز این دسته از مخاطبان کلام وحى را بى پاسخ نگذاشته و بخش کوچک اما پرمحتوایى از آیات قرآن را به ذکر حقایق علمى اختصاص داده است.

حقایق علمى موجود در قرآن کریم تا پیش از اکتشافات نوین دانشمندان علوم طبیعى در یکى دو قرن اخیر، ناشناخته باقى مانده بود اما با پیشرفت ها و دستاوردهاى جدید علمى و مطابقت آیات علمى قرآن با آن، نمود تازه اى از اعجاز کلام حق به نام اعجاز علمى رخ نمود. دانشمندان علوم طبیعى در کشورهاى مسلمان طلایه داران این حرکت مقدس هستند تا جایى که در مورد اعجاز علمى قرآن، کتاب ها و مقالات بسیار نگاشته اند و در دانشگاه هاى معتبر جهان اسلام ـ مانند دانشگاه الأزهر مصر و دانشگاه بیروت ـ رشته تازه اى را به نام اعجاز علمى قرآن کریم راه اندازى کرده اند.
در این نوشتار به بررسی سوگند قرآنی «وَ السَّماءِ ذاتِ الرَّجْعِ؛ به آسمان بازگرداننده» که در میانه سوره طارق آمده است و از آیات قسم به شمار می آید و ذکر مستندهای علمی آن جهت بیان و تبیین یکی از اعجازهای علمی قرآن کریم پرداختیم. سوگند در قرآن تنها بیانگر اهمیت موضوع است و گرنه خداوند نیازى به سوگند خوردن براى بندگان ندارد.

به نظر می آید که یکى از معانى «رجع» در این آیه باز گرداندن باشد؛ بدین معنى که از ویژگی هاى بارز آسمان، باز گردانندگى آن است یعنى آسمان، بسیارى از چیزهایى را که از زمین به سوى آن می رود دوباره به زمین باز می گرداند؛ همچنان که بسیارى از چیزهایى را که از قسمت هاى بالاتر به سمت آن فرود می آید به مکان اصلى آن باز می گرداند. بنابراین باز گرداندن یکى از صفات بارزى است که خداوند در آسمان قرار داده است به گونه اى که اگر این ویژگى نبود هیچ گونه حیاتى در زمین شکل نمی گرفت؛ به همین علت قرآن به این صفت سوگند یاد کرده تا ما را متوجه عظمت آن و حکمت آفریدگار نماید.

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره طارق: آیه 11.
2. سوره بقره: آیه 164؛ و ابرهاى مسخر و رام در میان آسمان و زمین.
3. The jet stream
4. the Ionosphrer
5. the exosphrer
6. the rodiation Belts