گفتگو با دکتر زهرا افتخار دربار ه ديسپارونيا
شرم و حيا باعث مي‌شود بسياري از خانم‌هايي که اين مشکل را دارند، به متخصص زنان مراجعه نکنند و هرطور هست، با اين درد بسوزند و بسازند. البته شايد هم بتوان به آنها حق داد. بسياري از آنها نمي‌دانند که اين مشکل در دنياي پزشکي شناسايي شده و راه‌حل‌هايي براي درمان آن وجود دارد. آنها نمي‌دانند بايد به کدام متخصص يا مشاور مراجعه کنند و هنگام مراجعه چه بگويند و موضوع را چه‌طور مطرح کنند. اين‌طور مي‌شود که به علت درد غالبا از برقراري ارتباط زناشويي با همسرشان طفره مي‌روند و همين، مشکلات خانوادگي‌‌شان را پيچيده‌تر مي‌کند‌و گاهي همين مشکل قابل‌حل باعث از هم پاشيدن کانون خانواده‌اي مي‌شود.در اين رابطه با دکتر زهرا افتخار، متخصص زنان و عضو هيأت علمي‌دانشگاه علوم پزشکي تهران و کلينيک سلامت خانواده گفتگو کرده‌ايم.
آيا علت درد در هنگام فعاليت زناشويي، کمبود محبت بين زن و شوهر است يا اين درد منشا رواني دارد؟
گاهي ممکن است علت درد، رواني باشد. فرد اضطراب دارد يا چيزهايي که برايش تعريف کرده‌اند باعث نگراني او شده و در نتيجه ناخودآگاه باعث انقباض عضلات کف لگن او مي‌شود. اين انقباض گاهي مي‌تواند آن قدر شديد باشد که درد ايجاد کند. گاهي مشکلات بين زن و شوهر و مشکلات شخصي‌‌اي که با هم دارند، باعث مي‌شود اين حالت به وجود آيد؛ مثلاً زني شوهرش را قبول ندارد يا مردي زنش را کتک مي‌زند؛ خب، ممکن است که اين زن دچار درد در زمان نزديکي شود چون شايد اصلاً نتواند يا نخواهد از شوهرش تبعيت کند. گاهي اوقات هم مشکلات واژينيسموس وضعيتي است؛ مثلاً فرد در ازدواج اولش مشکلي نداشته اما حالا که بعد از طلاق دوباره ازدواج کرده، با شوهر دوم‌اش نمي‌تواند رابطه‌اي داشته باشد. اين‌ها نشان مي‌دهد که مسايل رواني مطرح است.
ممکن است علل جسمي هم در اين رابطه دخالت داشته باشند؟
بله، اين موضوع علل مختلفي دارد که يک سري علل ممکن است مربوط به خود دستگاه تناسلي باشد اما يک سري دردها ممکن است دردهاي راجعه، زوجين اعضاي بدن باشد يعني در واقع مشکل در بخش ديگري است اما باعث درد در زمان نزديکي مي‌شود. مهم‌ترين نکته، علت‌شناسي اين مشکل و پي بردن به عامل ايجادکننده آن است؛ از عفونت دستگاه تناسلي بگيريد تا جاي زخم عمل جراحي، راديوتراپي در منطقه، حتي در هنگام شيردهي هم به علت کاهش ميزان استروژن خون، خشکي واژن اتفاق مي‌افتد و مي‌تواند باعث بروز درد شود. البته علل خارج دستگاه تناسلي زنانه هم مطرح هستند؛ مثلا سيگار، عدم تناسب وزن زن با همسرش، يبوست مزمن، سندرم روده تحريک‌پذير و....
ممکن است اين درد در اوايل ازدواج در دوران جواني وجود نداشته باشد و در سنين ميانسالي تازه شروع شود؟
بله؛ سندرمي وجود دارد که خانم‌هايي در در سنين ميانسالي و خانم‌هايي که نزديک يائسگي هستند (مثلا 38 يا 40 سال به بالا تا زمان يائسگي که واقعاً علتش ناشناخته است) را مبتلا مي‌کند. اين خانم‌ها سوزش و احساس خشکي در ابتداي واژن دارند. زماني که مي‌خواهند اقدام به رابطه زناشويي کنند؛ آن خشکي، خيلي دردناک مي‌شود و به همين دليل، درد شديد باعث انقباض شديد عضلات کف لگن مي‌شود و در نتيجه فعاليت زناشويي برايشان خيلي سخت و گاهي غيرممکن مي‌شود.
با توجه به اين فهرست بلندبالاي علل که اشاره کرديد، براي تشخيص بايد چه کار کرد؟
براي تشخيص، فرد بايد هم از نظر رواني بررسي شود و هم از نظر جسمي. زن و شوهرهم حتماً بايد باهم ويزيت شوند. اولين گام اين است که علت مشکل کاملاً مشخص شود. معاينه دقيق، بررسي هورموني، بررسي عفونت ادراري و يک شرح‌حال خوب و کامل از زوجين و روابط‌شان بايد گرفته شود. اينکه زن سابقه اسهال يا يبوست مکرر داشته، بررسي روان‌پزشکي، سابقه جراحي، سابقه مصرف داروها ، سوء‌مصرف مواد مخدر، الکل، سيگار و همه اين‌ها را بررسي مي‌کنيم و در کنارش اينکه روابط‌شان از اول ازدواج چه طور بوده و در نهايت با توجه به علل ايجادکننده، درمان را برنامه‌ريزي مي‌کنيم. اگر عفونت داشته، عفونت را برطرف مي‌کنيم و اگر مشکل هورموني بوده آن را رفع مي‌کنيم. بسياري از زوج‌ها ممکن است مشکل‌شان عدم آموزش جنسي درست باشد. با کمي‌صحبت، راهنمايي يا وسايل کمکي مشکل‌شان به خوبي حل مي‌شود و اگر نياز به مشاوره‌هاي روان‌شناسي وجود داشته باشد، به متخصصين مربوط معرفي مي‌شوند. آماري که در کشورهاي ديگر وجود دارد، نشان داده که تنها نيم تا يک درصد مشکلات آن قدر جدي مي‌شود که درمان‌هاي تکميلي نياز دارد.
اين درمان‌هاي ديگر که اين گروه اندک به آن نياز دارند، شامل چه درمان‌هايي است؟
در واژينيسموس‌ها يکي از کارهايي که انجام مي‌شود، آموزش شل کردن عضلات است. (اين افراد به تدريج ياد مي‌گيرند که کدام عضلات را بايد شل کنند)، يا استفاده از مشاوره‌هاي روان‌شناسي و يا تجويز دارو براي کاهش ميزان اضطراب در زمان نزديکي، در آخرين مرحله و زماني که کارهاي ديگر را نمي‌توان انجام داد از ترکيبات بوتوليسم استفاده مي‌کنيم که با تزريق آن به عضلات، آنها براي 6 ماه شل مي‌شوند و در اين مدت ترس و اضطراب فرد از اين رابطه از بين مي‌رود. نکته مهم اين است که درمان‌ها بايد دونفره باشد يعني زن و شوهر هردو در برنامه درماني و مشاوره قرار گيرند. اين طور نيست که به خانم نسخه‌اي بدهيم و بگوييم که برود خانه. براي درمان هر دو نفر بايد حضور داشته باشند و هر دو همکاري داشته باشند تا نتيجه بگيرند.
ديسپارونيا چيست؟
به هرگونه فعاليت زناشويي که همراه با درد باشد، ديسپارونيا يا فعاليت زناشويي دردناک مي‌گويند. درد ممکن است با اولين نزديکي اتفاق بيفتد که به آن اوليه مي‌گويند و يا ثانويه باشد يعني يک خانمي‌سال‌ها از زندگي زناشويي‌اش بگذرد و در سنين ميانسالي دچار اين دردها شود. براي تشخيص مشکل اصلي، نوع درد هم مهم است. گاهي ممکن است خانمي بگويد قبل از اينکه فرآيند فعاليت زناشويي شروع شود، درد شروع مي‌شود و يا بعضي بيمارها حتي وقتي به آنها نزديک هم نشده‌اند، احساس درد مي‌کنند.
شدت درد هم فرق مي‌کند. گاهي چند روز اول بعد از ازدواج شکايت شروع مي‌شود و بعد کم‌کم و يا با درمان‌هاي خيلي ساده رفع مي‌شود اما گاهي ممکن است درد آن چنان شديد باشد که اقدامات تخصصي‌تر را لازم داشته باشد.
علل جسمي ديسپارونيا
• عفونت در دستگاه تناسلي (واژينيت)
• عوارض جراحي؛ مثلاً گاهي فرد زايمان داشته و در جاي برشي که ايجاد کرده‌اند، ممکن است بعداً حساسيتي ايجاد شود که در رابطه زناشويي دچار درد شود و يا جراحي‌هاي ديگر. البته زماني که جراحي مربوط به دستگاه تناسلي است، احتمال ايجاد مشکل بيشتر است؛ مثلاً بعد از جراحي‌اي که به عنوان جراحي افتادگي رحم مي‌شناسند.
• راديوتراپي ممکن است باعث فيبروز و تغيير شکل درقسمت تحتاني دستگاه تناسلي شود. در اين موارد نيز نزديکي ممکن است باعث درد شديد شود.
• در يائسگي زودرس چون ترشح استروژن در بدن کم مي‌شود و جريان خون داخل واژن کاهش پيدا مي‌کند، در نتيجه واژن خيلي خشک شده و انعطاف‌پذيري آن کم مي‌شود حتي تنگ شده و طول آن نيز کاهش مي‌يابد. در اين شرايط مراحل آماده‌سازي که در خانم‌ها بايد براي رابطه زناشويي اتفاق بيفتد، براي اين افراد نمي‌تواند به خوبي صورت بگيرد.
• در شيردهي، مقدار استروژن زنان پايين مي‌آيد و خانم‌هاي شيرده، دچار خشکي واژن مي‌شوند. در اين شرايط نيز مقاربت براي آنها ممکن است دردناک باشد.
• عفونت‌هاي داخل لگني مي‌تواند باعث ايجاد التهاب در لگن يا چسبندگي شود و نهايتا مي‌تواند زمينه ايجاد درد را در زمان فعاليت زناشويي فراهم سازد. چسبندگي ثانويه به جراحي‌هاي قبلي از ديگر علل آن است حتي مريض در نتيجه جراحي‌هاي غير زنان مثل آپانديسيت يا جمع شدن مايع داخل لوله و التهابي که به دنبال آن ايجاد مي‌شود، ممکن است نزديکي خيلي دردناک داشته باشد.
• عفونت‌هاي مزمن مثانه
• سندرم روده تحريک‌پذيرو يبوست مزمن
• آندومتريوز؛ بيماري‌اي که در آن بافت داخل رحم به غير از جاي خود، در جاي ديگري مثلاً داخل شکم کاشته مي‌شود. اين بيماري هم باعث چسبندگي خيلي شديد مي‌شود. اين گروه معمولاً علاوه بر مقاربت، قاعدگي دردناک نيز دارند. بعضي از اين افراد ممکن است نازايي نيز داشته باشند. اين افراد معمولاً دردهاي عميق در لگن خود احساس مي‌کنند.
منبع: http://www.salamat.com
ae
