مرورى بر فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان و نقش آنها در رشد ...

چكيده
 

دوران كودكى و نوجوانى دنيايى شاد و پرنشاط و سرشار از پتانسيل‏هاى بالقوه است كه اين دوران مستعد سرمايه‏گذارى و برنامه‏ريزى و بهره‏بردارى در آينده مى‏باشد. اين روزهاى بى‏بازگشت بستر مناسبى براى فراگيرى مفاهيم و معانى فرهنگى، هنرى و علمى است از اين رو به غير از آموزش‏هاى رسمى مدارس، وجود سازمان يا نهادى مستقل از امور بزرگسالان براى فعاليت در امور فرهنگى، هنرى و علمى كودكان و نوجوانان على‏الخصوص در اوقات فراغت آنان ضرورى به نظر مى‏رسد. كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان از ديرباز به عنوان تنها نهاد دولتى متخصص در امور فرهنگى - هنرى كودكان و نوجوانان عهده‏دار اين رسالت بزرگ شده است و در اين راستا از انواع فعاليت‏هاى متنوع و مختلف فرهنگى - هنرى به عنوان واسطه‏هاى تربيتى بهره برده است تا به اين طريق بتواند هدف‏هاى آرمانى خود را كه همانا رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان است تحقق بخشد. در اين مقاله سعى شده است تا ضمن بررسى فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان و نقش آنها در رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان به عمده‏ترين معضلات و نارسايى‏هاى موجود در مقابل اجراى اين فعاليت‏ها پرداخته و راه‏كارهاى سازنده ارائه شود.
واژه‏هاى كليدى: كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان، فعاليت‏هاى فرهنگى - هنرى، رشد و شكوفايى استعدادها

مقدمه
 

كودكان و نوجوانان ارزشمندترين سرمايه‏هاى كشور محسوب مى‏شوند. آنان به مثابه زيرساخت‏هاى آينده هر جامعه مى‏باشند كه هر گونه سرمايه‏گذارى براى آنها مى‏تواند پشتوانه آينده علمى، ادبى و هنرى آن جامعه باشد. دل كودكان اولين جايگاه فرهنگ‏سازى است كه غنى ساختن اين لوح پاك و دست نخورده متضمن فرهنگ جامعه آينده خواهد بود. كودكان ريشه‏هاى اصلى ساختار فرهنگى جامعه را تشكيل مى‏دهند و اگر چه از لحاظ سنى در پايين‏ترين سطح جامعه واقع شده‏اند و كمتر به چشم مى‏آيند ولى همين ريشه‏ها در آينده شاخ و برگ درخت پربار فرهنگ ايرانى و اسلامى ما را تشكيل خواهند داد. پس هر گونه تغيير، تحول و آموزش از پرورش خلاقيت گرفته تا ايجاد عادات صحيح و نگرش‏هاى مثبت بايد از سنين كودكى آغاز شود. هم چنين وجود هر كودك منبع عظيمى از استعدادهاى نهفته و بالقوه است كه رشد و شكوفايى اين استعدادها نه تنها در موقعيت زمانى محدود كودكى و نوجوانى مى‏تواند بيشترين نتيجه را به همراه داشته باشد، بلكه عدم شناسايى و پرورش صحيح اين استعدادها در سنين كودكى و نوجوانى مى‏تواند به سركوب شدن يا به انحراف رفتن اين استعدادها منجر شود (غنى، 1377).
از سوى ديگر عمده فعاليت روزانه در دوران كودكى و نوجوانى درس خواندن است. از اين رو اصولا اوقات فراغت كودكان و نوجوانان بخش عظيمى از دوره سنى آنها را دربر مى‏گيرد. اوقات فراغت معنايى متفاوت با بيكارى دارد و به لحظاتى گفته مى‏شود كه فرد به هيچ كار رسمى موظف نيست و آسوده از مسئوليت‏هاى وانهاده شده به او فارغ است. از اين رو در اوقات فراغت دل آزاد و بدون هر گونه نگرانى در جستجوى هدف و آرزويى پرسه مى‏زند (يوسفى، 1380). در همين لحظات است كه تمام درس‏هاى اخلاقى، تربيتى، انسانى، هنرى و ادبى پا مى‏گيرد. در اين ميان با توجه به ظرفيت غنى و پربار استعدادهاى نهفته كودكان و وجود لحظات فراغت بسيار در زندگى او، ضرورت وجود يك متولى كه اين استعدادها را كشف و با برنامه‏ريزى صحيح آنها را در مسير مناسبى رهنمون شود به وضوح احساس مى‏شود. اين امر خطير را مى‏توان با فعاليت‏هاى هنرى، ورزشى و ادبى در محيطهايى مانند مراكز فرهنگى، مساجد، دامن طبيعت و حتى كوچه و محل پر كرد و يا بهتر بگوييم غنى ساخت (غنى و 1375). اما مراكز معتبر فرهنگى - هنرى كه زير نظر متخصصان و مربيان كار آزموده فعاليت مى‏كنند امن‏ترين مكان جهت پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان خواهد بود. اگر چه كودك در ابتدا كه به اين مركز قدم مى‏گذارد به قصد تفريح و لذت است، اما چون با اين هدف مى‏آيد كه به نشاطى فراتر از چهارچوب محدود درس و مدرسه برسد، اين امكان را فراهم مى‏سازد تا بتواند در سايه اين رضايت و آسايش خاطر در محيطى صميمى همه درس‏هاى تربيتى، نفسانى، اخلاقى، اعتقادى و حتى مسائل معنوى را در اين مركز و با شيوه‏هاى غيرمستقيم براى كودك مطرح كرد. در اين ميان كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان با هدف رشد و پرورش استعدادهاى كودكان و نوجوانان پا به عرصه مقدس فرهنگ و هنر گذاشته و براى عمل پوشاندن به اين رسالت بزرگ از واسطه‏هاى گوناگونى چون قصه‏گويى، كتاب‏خوانى، نقاشى، موسيقى، تئاتر و فيلم استفاده برده تا از طريق روش‏هاى غيرمستقيم تربيتى مفاهيم و ارزش‏هاى موردنظر خود را به مخاطبين آموزش دهد.
گذشته از مسئله اوقات فراغت، سازمان‏هاى عهده‏دار آموزش‏هاى رسمى آموزش و پرورش نه فرصت و نه امكان آن را دارند كه به همه آموزش‏ها و تربيت‏هاى مورد نياز كودكان و نوجوانان بپردازند. به همين جهت تعليم و تربيت غيررسمى با استفاده از شيوه‏هاى غيرمستقيم بايد در كنار آموزش رسمى و نه در مقابل آن گسترش جدى پيدا كند. بنابراين صحبت از كانون به عنوان يك مؤسسه نيست بلكه صحبت از نوع فعاليتى است كه جامعه ما در شرايط فعلى به شدت به آن نياز دارد. اين مقاله مرورى اجمالى دارد به انواع فعاليت‏ها و ويژگى‏هاى آنها كه در كانون پرورش فكرى در جهت رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان اجرا مى‏شود، و ضمن بررسى معضلات و كاستى‏ها در اين زمينه براى دستيابى به آرمان‏هاى مطلوب راه‏كارهايى ارائه داده شده است.

معرفى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان‏
 

سابقه فعاليت كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان با هدف ايجاد امكانات لازم جهت رشد و پرورش فكرى و ذوقى كودكان و نوجوانان به ميانه دهه چهل شمسى باز مى‏گردد. در سال 1344 همزمان با اوج فعاليت‏هاى گوناگون در زمينه ادبيات نوين كودكان پايه‏هاى اوليه كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان شكل گرفت. تا با ترجمه و تأليف كتاب‏هاى ويژه كودكان به غناى فرهنگى اين قشر جامعه بيفزايد.
كانون در ابتدا با به كارگيرى نيروهاى هنرمند و نويسنده به ترجمه و تأليف كتاب پرداخت و سپس با ايجاد مراكزى در سطح كشور تحت عنوان (كتابخانه كودك) فعاليت خود را آغاز كرد. با گذشت زمان با برپايى كلاس‏هاى مختلف نظير عكاسى، فيلم‏سازى، تئاتر، نقاشى و غيره در كنار كتابخانه ويژه كودك و نوجوان فعاليت خود را گسترش داد.
بعد از پيروزى انقلاب اسلامى و با تغييراتى كه در اساسنامه و ساختار سازمانى كانون به وجود آمد، كتابخانه‏هاى كانون به مراكز فرهنگى و هنرى تغيير نام داده شده و سپس بخش‏هاى ديگرى با هدف رشد و خلاقيت روحيه سازندگى در كودكان و نوجوانان به فعاليت‏هاى كانون اضافه شد. كه اين در زمينه مى‏توان آغاز به كار كردن بخش سرگرمى و بازى را درسال 1362 نام برد (بصيرپور، 1385).
براساس مصوبه 31 / 2 / 59 شوراى انقلاب جمهورى اسلامى ايران كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان به صورت يك شركت دولتى وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالى درآمد و در همان سال پيش از آن كه به طور كامل تحت پوشش اين وزارت‏خانه قرار گيرد نظارت آن به وزارت آموزش و پرورش رسيد. اركان شركت را مجمع عمومى، هيأت مديره و مديرعامل و حسابرس و بازرس تشكيل مى‏دهند و اعضاى مجمع عمومى عبارتند از: وزير آموزش و پرورش به عنوان رئيس مجمع، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى، وزير امور اقتصاد و دارايى، وزير علوم، تحقيقات و فناورى، معاون رئيس جمهور و رئيس سازمان صدا و سيما. هيأت مديره مركب از سه نفر عضو مى‏باشد كه به پيشنهاد رئيس مجمع با تصويب مجمع عمومى براى سه سال انتصاب مى‏شوند و مدير عامل از ميان اين سه نفر به پيشنهاد رئيس مجمع و به تصويب مجمع عمومى انتخاب مى‏شود و حسابرسى شركت نيز با پيشنهاد وزير امور اقتصاد و دارايى و تصويب مجمع عمومى براى يك سال انتخاب مى‏شود (دلارستاقى، 1384).
اكنون پس از سال‏ها تلاش بى‏وقفه مربيان و مسئولين كانون با بيش از 574 مركز فرهنگى ثابت و سيار شهرى، روستايى و پستى در سراسر ايران و 500 هزار نفر عضو با ارائه فعاليت‏هاى فرهنگى - هنرى با مخاطبين خود ارتباطى چهره به چهره و نزديك برقرار كرده و مربيان اين مركز علاوه بر امانت دادن كتاب به ارائه 37 عنوان فعاليت فرهنگى - هنرى مى‏پردازند. از سوى ديگر آثار فرهنگى - ادبى و هنرى توليد شده در اين نهاد مخاطبين گسترده‏اى را در سراسر كشور تحت پوشش خود قرار داده است. انتشار 140 عنوان كتاب با شمارگانى بيش از 3 ميليون در سال و توليد هزاران دقيقه فيلم‏هاى كوتاه، بلند، مستند و پويانمايى، توليد صدها عنوان نوار موسيقى و نمايش، طراحى و توليد سرگرمى‏هاى سازنده و اسباب‏بازى و نرم‏افزارهاى آموزشى از آن جمله به شمار مى‏آيد. لازم به ذكراست كه كليه فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان تنها به داخل كشور معطوف نمى‏شوند بلكه همكارى با نهادهاى بين‏المللى مرتبط با امور كودكان و نوجوانان و حضور آثار اعضا و توليدات فرهنگى - هنرى در رقابت‏هاى هنرى جهان همچون مسابقات بين‏المللى نقاشى و جشنواره‏هاى بين‏المللى فيلم و پونمايى از ديگر فعاليت‏هاى كانون است و در اين زمينه افتخارات زيادى نيز كسب شده است. تمامى فعاليتهاى ذكر شده در جهت شكوفايى استعدادها و رشد فطرت خدادوستى و زيباپرستى كودكان و نوجوانان گام برمى‏دارد و اگر چه رشد استعدادهاى نهفته كودكان و نوجوانان و غنى ساختن اوقات آنها در سرلوحه تمام فعاليت‏هاى مربيان و مسئولين كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان قرار دارد، اما از سوى ديگر تلاش مى‏شود با ارائه اين فعاليت‏ها كه همانا سلاح فرهنگ ايرانى و اسلامى و مكتب قرآن است به مبارزه با تهاجم فرهنگى استبداد و استكبار جهانى پرداخته و اهداف نظام جمهورى اسلامى را برقرار كند (غنى، 1377).

شرح وظايف كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان
 

كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان با هدف پرورش و رشد فكرى و ذوقى كودكان و نوجوانان و كمك به رشد و شكوفايى استعدادهاى ايشان و براساس ارزش‏ها و نظام تعليم و تربيت اسلامى با ارائه فعاليت‏هاى فرهنگى هنرى و ادبى انجام وظيفه مى‏كند.
طبق ماده 8 اساسنامه شركت اهداف و شرح وظايف سازمانى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان عبارت است از:
الف - تأسيس مراكز عرضه كتاب و آموزش‏هاى فرهنگى، هنرى، ادبى و معارف اسلامى مخصوص كودكان و نوجوانان در نقاط مختلف كشور.
ب - كمك به توسعه و تشكيل كتابخانه‏هاى مدارس، مساجد، كتابخانه‏هاى عمومى و ساير مؤسسات براى ايجاد بخش‏هاى مخصوص به كودكان و نوجوانان.
پ - تهيه و استفاده از وسايل سمعى و بصرى، تدارك وسايل كمك آموزشى، توليد، خريد، توزيع و نمايش فيلم‏هاى مخصوص كودكان و نوجوانان.
ت - كتاب‏رسانى واحد سيار و پستى در جهت عرضه كتاب و ساير فعاليت‏هاى فرهنگى، هنرى، مخصوص كودكان و نوجوانان در روستاها و مناطق محروم.
ث - توليد تئاتر و برگزارى جشنواره‏ها و نمايشگاه‏هاى هنرى - فرهنگى مخصوص كودكان و نوجوانان.
ج - كمك به توسعه و ترويج ادبيات كودكان و نوجوانان از طريق تشويق نويسندگان، طراحان، هنرمندان و ناشران و همكارى با آنان.
چ - همكارى با كليه مؤسسات ايرانى و غيرايرانى كه با كانون هدف‏هاى مشابه دارند (اساسنامه كانون پرورش فكرى).

حوزه فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان
 

در راستاى دستيابى به اهداف و اداره وظايف ذكر شده در اساسنامه كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان برنامه‏ها و فعاليت‏هاى هنرى خود را به طور كلى در هفت جنبه مختلف توسعه داده است كه اين فعاليت‏ها عبارت است از:
- توسعه و تجهيز مراكز فرهنگى - هنرى در تمام مناطق كشور:
يكى از مهم‏ترين فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان توجه به ديگر مراكز فرهنگى - هنرى كه در ارتباط با كودكان و نوجوانان فعاليت مى‏كنند مى‏باشد تا با آشنا كردن بيشتر آنها با توليدات فرهنگى و سرگرمى‏هاى متناسب با سنين مراجعين خود بتوانند فعاليت‏هاى مناسبى براى اين قشر عظيم و آينده‏ساز جامعه به آنان معرفى و پيشنهاد كند. در اين راستا جهت در دسترس بودن امكانات فرهنگى براى كودكان و نوجوانان اقدام به تأسيس 115 باب كتابخانه‏هاى سيار شهرى و روستايى با 500 هزار جلد و 1500 عنوان 100 هزار عضو در سراسر كشور كرده و براى تحت پوشش قرار دادن مناطق محروم و روستاها اقدام به تأسيس كتابخانه‏هاى پستى كرده است. (1)
- توجه و عنايت خاص به امر تأليف و نشر مواد خواندنى براى كودكان و نوجوانان:
علاقه و رغبت به مطالعه ريشه در دوره خردسالى كودك دارد. كودك خردسال از شنيدن زمزمه‏هاى آهنگين مادر تا شنيدن داستان‏هايى كه حتى معناى بسيارى از واژه‏هاى آن را به خوبى نمى‏فهمد لذت مى‏برد. كودك در انتخاب مطالب خواندنى محدوديت دارد و در ابتدا هر آن چه خانواده براى او مهيا كرده و به آن دسترسى دارد مطالعه مى‏كند اما با گذشت سن و گسترش امكانات اين محدوديت به طور كامل از بين نمى‏رود زيرا در حوزه فرهنگى كه وى در آن زندگى مى‏كند اعم از خانواده، مدرسه و جامعه حدودى را براى او تعيين مى‏كنند و كودك تنها مجاز به مطالعه مطالبى است كه در آن حوزه فرهنگى براى وى تدارك ديده شده است (احدى، بنى‏جمالى، 1375).
در چنين شرايطى است كه كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان بزرگ‏ترين رسالت خود را مهيا كردن دامنه وسيعى از كتاب و ديگر مواد خواندنى مناسب براى كودكان و نوجوانان قرار داده است و ايمان دارد كه كتاب و كتاب‏خوانى اولين و برگزيده‏ترين وسيله براى رشد استعدادهاى كودكان و نوجوانان محسوب مى‏شود. از اين رو، كانون پرورش فكرى در نظر دارد تا از طريق فعاليت‏هاى ادبى نظير روخوانى كتاب، معرفى كتاب، بحث كتاب، شعرخوانى و قصه‏گويى به اين هدف متعالى خود كه همان رشد و پرورش استعدادهاى كودكان و نوجوانان است دست يابد. بدين ترتيب تأليف و نشر كتاب و ديگر مواد خواندنى چون مجله، فصلنامه و بروشورهاى آموزشى مخصوص كودكان و نوجوانان در سرلوحه فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان قرار گرفته است. اين عنايت و توجه خاص كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان موجب پربار شدن ادبيات كودكان در سال‏هاى اخير شده است.
- تلاش در تهيه فيلم براى كودكان و نوجوانان:
فيلم و هنرهاى نمايشى مى‏توانند به بهترين نحو پيام‏هاى مورد نظر خود را به مخاطبين انتقال دهند و بيشترين اثر را در فراگيرى مفاهيم دارد. در اين زمينه كانون پرورش فكرى اقدام به تهيه فيلم‏هاى مخصوص كودكان و نوجوانان و يا فيلم‏هايى كه به نوعى درباره دنياى آنها مى‏باشند كرده است. تا از اين طريق علاوه بر انتقال مفاهيم و ارزش‏ها به كودكان و نوجوانان بتواند پيام دنياى متفاوت آنها را نيز به بزرگسالان برساند. جشنواره فيلم كودك و نوجوان اصفهان نمونه موفق و بارزى از فعاليت‏هاى كانون در اين بخش مى‏باشد. در اين قسمت هم توليدات كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان در جشنواره‏هاى بين‏المللى فيلم صاحب جايگاه و رتبه‏هاى طرح جهانى مى‏باشند.
- اهميت بازى در زندگى كودك آن چنان آشكار است كه نياز چندانى به استدلال ندارد.بازى يارى دهنده كودك در شناخت محيط و تسلط بر آن است و مى‏تواند موقعيت‏هاى مناسبى را براى سنجش توانايى‏ها در اختيار كودك قرار دهد. كودك از راه بازى با ديگران، شيوه ايجاد روابط اجتماعى با بيگانگان و حل مسائل و مشكلات ناشى از آن را فرامى‏گيرد. نقش‏هاى گوناگونى كه كودك در بازى‏هاى مختلف بر عهده مى‏گيرد وى را يارى مى‏دهد تا به تدريج مناسب‏ترين نقش را براى ايجاد مطلوب‏ترين رابطه با ديگران بيابد (احدى، بنى‏جمالى، 1375).
به اين ترتيب بازى نقش بسيار بزرگى در تربيت و رشد شخصيت فردى و اجتماعى كودك ايفا مى‏كند و به نوعى كودكان درس زندگى و تمام نقش‏ها و روابط مربوط به آن را در طى بازى‏هاى كودكانه فرا مى‏گيرند (غنى 1375). اما بازى تنها به شكل جسمى و فعاليت‏هاى پر تحرك اطلاق نمى‏شود بلكه انواع سرگرمى‏هاى فكرى و گروهى را نيز شامل مى‏شود كه در طى آن كودك مى‏تواند مهارت‏هاى ذهنى خود را نيز ارزيابى كند. از اين جهت بازى و هر آن چه كه شرايط بازى كردن را براى كودكان فراهم كند بايد محور تمام فعاليت‏هاى برنامه‏ريزى شده براى كودكان و نوجوانان قرار گيرد. با توجه به اهداف فوق، بخشى از فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان در جهت طراحى، تهيه و توليد سرگرمى‏ها و اسباب‏بازى‏هاى مفيد و سازنده براى مخاطبين خود مى‏باشد. از سوى ديگر اسباب‏بازى‏هاى موجود در هر جامعه نشانه عنايت و توجه به توسعه و بقاء فرهنگ آن جامعه است. زيرا با اسباب‏بازى‏هاى بومى و ملى است كه فرهنگ ديرينه خود را به كودكان منتقل مى‏كنيم. امروزه كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان متولى امور مرتبط به اسباب‏بازى‏ها است و با نظارت كارشناسانه و ارشادى خود توليد اسباب‏بازى‏ها را مطابق با نيازهاى كودكان در كنترل دارد.
در اين زمينه كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان نه تنها نيازهاى كودكان را در نظر گرفته بلكه تلاش كرده تا اسباب‏بازى‏ها را مطابق با فرهنگ ايرانى و اسلامى طراحى و توليد كند و به اين طريق سعى در مانده‏گارى و انتقال فرهنگ اسلامى و ايرانى كشورمان به كودكان و نوجوانان به عنوان آينده‏سازان جامعه كرده است.
عروسك‏هاى دارا و سارا نمونه بارزى از توليدات اسباب‏بازى‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان مى‏باشد كه على‏رغم مشكلات موجود، در جايگاه خود توانسته حتى در سطح جهانى معرف و نماينده ارزنده‏اى از اسباب‏بازى ايرانى باشد.
- آموزش هنرهاى تجسمى:
هنر وسيله‏اى براى به تصوير كشيدن تخيل كودك محسوب مى‏شود كه در آن هدف كودك آفريدن يك اثر نيست بلكه به اين ترتيب احساسات خود را هويدا مى‏سازد (احدى، بنى‏جمالى، 1375). هنرهاى تجسمى دامنه وسيعى از انواع فعاليت‏ها را در برمى‏گيرد اما از ميان آنها نقاشى به دليل كاربرد رنگ در نزد كودكان محبوبيت فراوانى دارد و اصولا اولين بازده هنرى كودكان در نقاشى ظهور مى‏كند. با توجه به تمايل ذات كودكان و نوجوانان به هنرهاى تجسمى، استفاده از اين نوع فعاليت‏ها به عنوان يكى ديگر از واسطه‏هاى تربيتى در فعاليت‏هاى فرهنگى - هنرى مراكز كانون جايگاهى ويژه دارد. مربيان با آموزش هنرهاى تجسمى به رشد و پرورش خلاقيت اعضاء پرداخته و با راهنمايى آنها و شناخت زمينه‏ها و استعدادهاى مناسب در وجود آنها برنامه‏هاى متنوع و متناسب با توانمندى و علاقه آنها طراحى و اجرا مى‏نمايند. توجه خاص كانون به آموزش هنرهاى تجسمى به عنوان راهكار ارزنده‏اى براى رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان باعث شد تا اين بخش از فعاليت‏ها، كانون پرورش فكرى را به عنوان معتبرترين مركز ويژه كودكان ايران در سطح بين‏المللى معرفى نموده و همه ساله با شركت آثار كودكان ايرانى در مسابقات بين‏المللى باعث كسب افتخارات جهانى براى كودكان و نوجوانان كشورمان شده است.
- تأسيس مراكز علمى - تحقيقاتى ويژه كودكان و نوجوانان:
با هدف تغذيه فرهنگى و علمى كودكان و نوجوانان و افزايش بنيه علمى و فرهنگى آنها در كنار آموزش‏هاى مدارس، كانون پرورش فكرى مراكز علمى همچون مركز آسمان‏نما، مركز زيست‏شناسى، موزه تاريخ، مركز علوم و فنون، مركز رصدخانه، موزه كودك و غيره را تأسيس و راه‏اندازى كرده است و در اين مراكز علمى از متخصصين كارآزموده بهره گرفته تا مبانى علمى و فرهنگى بيشترى را در اختيار كودكان و نوجوانان قرار دهد.
- كانون زبان ايران:
اين كانون به عنوان رسمى‏ترين نهاد آموزش زبان‏هاى خارجى ويژه تمام گروه‏هاى سنى شروع به فعاليت كرد. با بهره‏گيرى از اساتيد مجرب و متخصص زبان‏هاى خارجى و طبق اصول و قوانين معتبر آموزشى همراه با چاپ و انتشار كتاب و وسايل كمك آموزشى اقدام به برگزارى كلاس‏هاى آموزش زبان‏هاى زنده دنيا براى تمامى افراد اعم از عضو و غير عضو كانون كرده است.
اگر چه هر كدام از فعاليت‏هاى ذكر شده با اهداف مخصوص به خود در حوزه‏هاى مختلف و به طور مجزا براى كودكان و نوجوانان ارائه مى‏شود ولى در نهايت به طور هماهنگ با يكديگر در جهت توسعه استعدادهاى نهفته كودكان و نوجوانان گام برمى‏دارد.

ارتباط كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان با آموزش و پرورش
 

پس از سازمان آموزش و پرورش كه وظيفه آموزش رسمى و همه جانبه كودكان و نوجوانان را برعهده دارد، كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان دومين نهاد رسمى و دولتى است كه در امر آموزش و تعليم و تربيت كودكان و نوجوانان در كشور فعاليت مى‏كند. به رغم مشكلات موجود در زمينه كمبود امكانات و امكان دستيابى به مناطق محروم، كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان سعى داشته تا علاوه بر شهرهاى بزرگ بتواند پا به پاى مدارس در مناطق محروم و دورافتاده كشور امكانات خود را به دست كودكان و نوجوانان رسانده و آموزش و برنامه‏هاى خود را در تمام نقاط كشور و به صورت رايگان در اختيار مخاطبين خود قرار دهد.
فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان در زمينه تعليم و تربيت و رشد و شكوفايى اعضاء به موازات فعاليت‏هاى آموزش و پرورش مى‏باشد و به نوعى مكمل و تقويت كننده مهارت‏ها و آموزش‏هاى مدارس محسوب مى‏شد. از سوى ديگر نيروى انسانى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان به وسيله گزينش تخصصى مراكز كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان انتخاب و به كار گرفته مى‏شوند ولى در نهايت صلاحيت اخلاقى آنان بايد به تأييد هسته گزينش آموزش و پرورش برسد. با اين حال تمامى فعاليت‏ها و آموزش‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان به صورت مجزا و مستقل از فعاليت‏ها و برنامه‏هاى آموزش و پرورش در مدارس برنامه‏ريزى و اجرا مى‏شود. اما به منظور ايجاد ارتباط و همكارى بين معلمان و آموزش و پرورش و مربيان كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان و با هدف تبادل تجربه درباره رشد و تعالى كودكان و نوجوانان و بهره‏مندى از فضاهاى موجود در مراكز، طرح كانون و مدرسه با همكارى آموزش و پرورش و كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان در سطح مدارس اجرا شد كه اين طرح نتايج سودمندى چون بسط مهارت‏هاى هنرى در بين دانش‏آموزان، افزايش معلومات عمومى آنها، ترويج فرهنگ مطالعه و كتاب‏خوانى و در نهايت مفيد بودن فعاليت‏هاى علمى، فرهنگى و هنرى كانون طبق سر فصل كتاب‏هاى درسى و براى تمام دروس دانش‏آموزان را به دنبال داشته است. (حقيقى، مهديانى، دلسوزندار، 1381).

استعدادهاى كودكان و نوجوانان
 

يك مركز فرهنگى - هنرى به عنوان منبعى از اطلاعات و ديدگاه‏هاى نويسنده متفكرين گذشته و حال مى‏باشد كه كودكان و نوجوانان مى‏توانند در آن دانش و ديدگاه‏هاى خود را درباره جهان و آينده رشد و توسعه دهند. از آن جايى كه كتاب عمده‏ترين سهم را در اطلاع‏رسانى به مخاطبين دارد، كانون كتاب و كتاب‏خوانى را محور فعاليت‏هاى خود قرار داده است. اما ديگر فعاليت‏ها نيز از اين وظيفه بى‏نصيب نيستند و هر يك به نوبه خود باعث رشد و شكوفايى به كودكان و نوجوانان مى‏شوند. كليه خدمات فرهنگى - هنرى كه در مركز كانون به كودكان و نوجوانان ارائه مى‏شود به زير موجب رشد و شكوفايى استعدادهاى آنها مى‏شود:
- نيروى خلاقيت و سازندگى را در كودكان و نوجوانان ايجاد و تقويت مى‏نمايد.
- سطح سواد، دانش و آگاهى‏هاى كودكان و نوجوانان را بالا مى‏برد.
- تشويق و ترغيب كودكان و نوجوانان به مطالعه روحيه تحقيق و پژوهش را در آنها تقويت مى‏نمايد.
- مهارت خواندن و درك و فهم بهتر پيام كتاب را در كودكان و نوجوانان افزايش مى‏دهد.
- روحيه همكارى، انتقادپذيرى و اعتماد به نفس را در آنها تقويت مى‏نمايد.
- حس كنجكاوى و سؤال برانگيزى براى يادگيرى بهتر را در آنها تحريك مى‏نمايد.
- حس زيباشناسى را در كودكان و نوجوانان پرورش مى‏دهد.
- تفكر و ديد نقادانه نسبت به امور مختلف را در كودكان و نوجوانان پرورش مى‏دهد.
- حس مسئوليت در كودكان و نوجوانان را نسبت به آينده و تلاش براى رسيدن به خواسته‏ها را تقويت مى‏نمايد.
- حس خودشناسى و ارزشمند شناخت خود را در كودكان و نوجوانان تقويت مى‏نمايد.
- كودكان و نوجوانان را براى سازگارى با دنياى پرتحول صنعتى آماده مى‏نمايد.
- باعث مى‏شود كودكان و نوجوانان به نحو مؤثر و صحيحى بتوانند ارتباط برقرار كنند، گوش كنند، صحبت كنند، بخوانند و بنويسند.
- كودكان و نوجوانان را براى زندگى كردن در جهانى با فرهنگ‏هاى مختلف و احترام گذاشتن به حقوق ديگران آماده و توانا مى‏سازد.
- اشتياق و توانايى فراگيرى علم را در تمام طول عمر در كودكان و نوجوانان تقويت مى‏نمايد.

ويژگى فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان (انجام فعاليت‏ها در اوقات فراغت)
 

غنى‏سازى اوقات فراغت كودكان و نوجوانان به طور مطلوب و سازنده بستر مناسبى را براى توسعه مهارت‏ها، شكوفايى خلاقيت‏ها، اصلاح رفتار و كاستن از بزهكارى‏ها فراهم مى‏سازد (يوسفى، 1380).
از اين جهت سازمان‏هايى كه متولى گذراندن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان هستند بايد دقت بيشترى در اجراى فعاليت‏هاى منتخب خود داشته باشند و علاوه بر انتخاب فعاليت‏هاى مفيد و سازنده در اجراى آنها نيز انعطاف بيشترى به خرج دهند و از آموزش‏هاى رسمى جلوگيرى كنند تا مراجعين آزادانه و با رغبت به فعاليت بپردازند. در اين راستا كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان سعى كرده تا اهم فعاليت‏هاى خود را در جهت پر كردن اوقات فراغت مخاطبين طراحى و در اين راه به گونه‏اى فعاليت‏هاى خود را تنظيم كرده است كه كودكان و نوجوانان احساس اجبار ننمايد و از فعاليت‏هاى گريزان نشوند.

تكيه كردن بر آموزش‏هاى غيررسمى
 

تعليم و تربيت به دو روش رسمى و غيررسمى بر كودكان تأثيرگذار است: آموزش‏هاى رسمى كه در چهارچوب كلاس و مدرسه قابل اجرا است و آموزش‏هاى غيررسمى كه توسط خانواده، جامعه، روزنامه، كتاب، كلاس‏هاى آزاد، راديو، تلويزيون و غيره صورت مى‏گيرد. اما همواره آموزش‏هاى غيررسمى بيشتر از آموزش‏هاى رسمى و مؤثر بوده و به نوعى اساس شخصيت كودك را شكل مى‏دهند. اين تأثير زياد و قابل قبول آموزش‏هاى غيررسمى مديون ويژگى‏هاى آن مى‏باشد كه از مهم‏ترين آنها مى‏توان به مشاركت داوطلبانه، عدم وجود سلسله مراتب و مراحل در آن، هزينه‏هاى كمتر و تكيه بر كارآيى عملى بيش از اعطاء مدارك و گواهى‏نامه در آموزش غيررسمى اشاره داشت (همايون‏پور، 1359).
اما ميان نظام آموزشى رسمى و غيررسمى نبايد تقابل و تضاد وجود داشته باشد در حقيقت اين دو نظام مكمل يكديگرند و با كمك هم در تربيت انسان و تحول جامعه موفق خواهند بود. زيرا نظام رسمى پاسخگوى همه نيازهاى آموزشى و تربيتى انسان نيست بر اين اساس كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان فعاليت‏هاى خود را به طور غيررسمى به مخاطبين آموزش مى‏دهد تا با در اختيار گذاشتن فرصت‏هاى بهتر براى كودكان و نوجوانان تعليم و تربيت مدارس را در فضايى گسترده‏تر، امكانات متنوع‏تر تكميل كند.

توجه ويژه به پرورش خلاقيت
 

خلاقيت نوعى توان و مهارت ذهنى است كه مى‏تواند با به تصوير كشيدن مسائل و پديده‏ها و تجزيه و تحليل آنها ايده‏ها يا راه‏حل‏هاى جديد و غيرمعمول را بيافزايد (سكاكى، 1379). بررسى‏ها نشان مى‏دهد كه بين خلاقيت و محيط آموزشى و تربيتى رابطه مستقيم وجود دارد. عقيده بسيارى از صاحب‏نظران اين است كه محيطهاى آموزش غيررسمى براى پرورش خلاقيت بسيار مستعدتر از مدارس و مكان‏هاى آموزش رسمى است.
با عنايت به دو خصوصيت فوق يعنى فعاليت در اوقات فراغت و نيز شيوه‏هاى آموزش غيررسمى كه از ويژگى‏هاى بارز فعاليت‏هاى كانون است و با ملاحظه هدف اصلى كانون يعنى رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان ويژگى سوم فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى يعنى توجه به پرورش خلاقيت آشكار مى‏شود. اما در تلاش جهت رشد و خلاقيت ايجاد فضايى كه امكان كنجكاوى و ابراز وجود را در افراد تشويق كند لازم و ضرورى به نظر مى‏رسد بنابراين سعى مى‏شود در ميان فعاليت‏هاى مراكز به آن دسته از فعاليت‏ها كه امكان تعامل بيشترى ميان كودكان و نوجوانان و محيط را فراهم مى‏كند توجه بيشترى شود.

الزامى نبودن حضور در مراكز و داشتن آزادى عمل
 

ويژگى بارز فعاليت‏هاى كانون، شركت انتخابى اعضا در فعاليت‏ها مى‏باشد. اعضاء آگاهانه و با انتخاب با كانون ارتباط برقرار مى‏كند و در صورت عدم همكارى يا عدم شركت در فعاليت‏ها مورد باز خواست قرار نمى‏گيرند. به دلخواه آمدن كودك يعى انتخاب آگاهانه. پس او با تمام قواى ذهنى و قلبى خود در آن فعاليت شركت مى‏كند و بيشترين تأثير را هم مى‏گيرد. اما اين گونه آزادانه عمل كردن علاوه بر به همراه داشتن نكات مثبت آموزشى امكان برنامه‏ريزى مناسب و مطلوب را از مربيان سلب مى‏كند (بصيرپور، 1385).

حضور و مشاركت فعال اعضاء
 

تعامل ميان اعضا و مربيان يكى از مهم‏ترين رموز موفقيت آموزش‏هاى غيررسمى است. در اين گونه آموزش‏ها مربى نبايد فاعل مطلق باشد. در اين صورت ارتباط با كودكان و نوجوانان به بن‏بست رسيده و امكان هيچ‏گونه پرورش فكرى و تربيتى فراهم نخواهد بود ماهيت فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان به گونه‏اى است كه شرايطى را براى اعضا فراهم مى‏كند تا عضو باور كند كه نياز به يادگيرى دارد و باعث بروز انگيزش درونى يادگيرى در آنها مى‏شود. به اين ترتيب اعضا در كانون منفعل و دريافت كننده اطلاعات نمى‏باشند بلكه فعاليت‏ها طورى برنامه‏ريزى مى‏شوند تا كودكان و نوجوانان خود درگير فرآيندهاى آموزشى شوند. اين گونه فعاليت‏ها به اعضا مى‏آموزد كه توانايى ياد گرفتن دارد، در يادگيرى داراى اختيار است و اسير اراده مربى نيست و هر آن چه كه ياد مى‏گيرد به او كمك مى‏كند تا در زندگى فردى و اجتماعى خود توانايى رويارويى با مشكلات را به دست آورد (كيومرثى، 1381).

تنوع در فعاليت
 

ويژگى ديگر مراكز كانون تنوع در فعاليت‏هاست چون يكى از اهداف كانون كشف استعدادهاى كودكان و نوجوانان است. لذا بايد فعاليت‏هاى مختلفى وجود داشته باشد تا هر كسى بتواند فعاليت مورد علاقه خود را انتخاب كند و استعدادهاى خود را در آن زمينه نمايان كند. در هر حال فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان همانند مدارس محدود به بعضى روش‏هاى مشخص و از پيش تعيين شده نمى‏باشد.

توجه به نيازهاى منطقه‏اى
 

از قابليت‏هاى موجود در كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان توجه به نيازها و اولويت‏هاى فرهنگى منطقه در هنگام اجراى فعاليت‏ها در مراكز است. در كانون به دنبال نبودن محتوى مشخص درسى، هر مربى مى‏تواند شرايط منطقه‏ايى مركز خود را به لحاظ فرهنگى، مذهبى و اجتماعى و حتى نيازهاى فردى در نظر بگيرد و سپس فعاليت‏هايى متناسب با اين شاخص‏ها را اجرا كند.

بررسى معضلات و نيازهاى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان
 

اگر نگاهى گذرا به سطح جامعه كودكان و نوجوانان در سال‏هاى گذشته داشته باشيم و معضلات فرهنگى و تهاجم فرهنگ بيگانه را نيز مورد بررسى قرار دهيم. متوجه خواهيم شد كه در جهت غنى ساختن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان و كمك به رشد و شكوفايى استعدادهاى آنان هماهنگ برنامه‏ريزى نشده است و تنها متولى پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان كه در تمام ايام سال برنامه‏ريزى كرده است و فعاليت دارد و با اهدافى خاص كه مطابق با فرهنگ ملى و مذهبى كشور عزيزمان ايران انجام وظيفه مى‏نمايد كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان است. در حالى كه با وجود مشكلات مالى و اعتبارى كه اغلب بر سر راه برنامه‏ها و طراح‏هاى كانون پرورش فكرى وجود داشته است، مربيان و مسئولين كانون همواره صبورانه و صادقانه كودكان و نوجوانان را در اين مراكز جذب و با ابتكار و خلاقيت اوقات زيبايى را براى آنان فراهم كردند.
ولى از زمانى كه ديگر سازمان‏ها دولتى يا خصوصى در جهت پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان و برگزارى كلاس‏هاى فرهنگى هنرى فعاليت مى‏نمايند، مشكلات عديده‏اى براى كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان فراهم آورده‏اند و هركدام به نحوى در اين امر برنامه‏ها و فعاليت‏هاى بى‏محتوا و كوتاه مدت خود را انجام و حق و حقوق بيت‏المال را هزينه مى‏نمايند. بدون اين كه در پايان دوره به هدفى خاص از اهداف تعليم و تربيت دست يافته باشد و تنها به مكانى براى سرگرم كردن كودكان و نوجوانان براى مدت كوتاهى تبديل شده‏اند (غنى، 1377).
اين گونه فعاليت‏ها اغلب به عنوان كار جنبى سازمان‏هاى دولتى و بهره‏بردارى اقتصادى از سوى برخى مراكز خصوصى محسوب مى‏شود. از اين جهت تنها به ارائه فعاليت‏ها اهتمام ورزيده در حالى كه نيروى مناسب انسانى، فضاى مناسب آموزشى، روش‏هاى آموزشى كارآمد و محتوى آموزشى مطلوب را در اختيار ندارند. اين در حالى است كه رشدنگرى و شخصيتى يك تلاش كارشناسانه و تخصصى مى‏طلبد به خصوص در زمينه هنر و ادب كودكان كه مى‏تواند مبنا و اساس فعاليت‏هاى ادبى و هنرى آنها را در سنين بالاتر شكل مى‏دهد (بصيرپور، 1385). البته يكى از دلايل پديد آمدن اين معضل كمبود مراكز فرهنگى و هنرى ويژه كودكان و نوجوانان در سطح كشور در مقابل جمعيت بيش از يك ميليون و دويست هزار نفرى دانش‏آموزان است كه باعث مى‏شود كودكان و نوجوانان به مراكزى كه صلاحيت براى كار فرهنگى ندارند مراجعه كنند. اما معضل اساسى كه همواره به عنوان مانعى بر سر راه فعاليت‏ها و اجراى برنامه‏هاى كانون قرار داشته، مشكلات مالى مى‏باشد. تأمين اعتبار مالى در درجه اول موجب تجهيز كتابخانه‏ها به كتاب‏هاى جديد و علمى شده و به اين ترتيب از كمبود منابع علمى و فرهنگى موجود براى كودكان و نوجوانان و ركود كتاب‏خوانى در بين اين قشر از جامعه كه آينده فرهنگى كشورمان را رقم مى‏زند جلوگيرى مى‏كند. همچنين اختصاص بودجه بيشتر امكان تعمير مراكز شهرستان‏ها را كه به لحاظ گذشت زمان هم از نظر ساختمانى و هم از نظر امكانات و تجهيزات موجود فرسوده شده‏اند را فراهم مى‏كند. از ديگر معضلات امروز كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان مى‏توان به كمبود نيروى انسانى كافى و نبود تخصص‏هاى مورد نياز در مراكز اشاره كرد كه امكان بهره‏بردارى بهينه از برنامه‏هاى موجود را نمى‏دهد و اين در حالى است كه استفاده از نيروى متخصص و كارآزموده در رشته‏هاى مختلف و جديد فرهنگى هنرى مى‏تواند فعاليت‏هاى فرهنگى هنرى كانون را متنوع ساخته و اين امر به نوبه خود نقش مؤثرى در جذب و نگهدارى اعضاء در مراكز خواهد داشت (بصيرى پور، 1385).
از سوى ديگر مى‏توان نياز آموزش رايانه به مربيان و اعضا را در كليه مراكز به وضوح احساس كرد و با توجه به حضور در عصر تكنولوژى و ارتباطات و فن‏آورى آشنايى مربيان با رايانه در درجه اول و سپس برگزارى دوره‏هاى آموزشى براى اعضا ضرورى به نظر مى‏رسد (سجاديان، 1380).
در پايان مى‏توان به عدم جايگاه مناسب و شناخته شده كانون در خانواده‏ها اشاره داشت. پژوهش‏ها نشان داده‏اند كه خانواده‏ها، دوستان و همسالان نقش مهمى در ديدگاه كودكان نسبت به كتاب و كتاب‏خوانى دارد. اين در حالى است كه والدين با افزايش سن اعضا و بيشتر شدن فعاليت‏هاى درسى آنها، از حضور و شركت آنها در فعاليت‏هاى كانون ممانعت مى‏كنند و فعاليت‏هاى كانون را مغاير با فعاليت‏هاى درسى مى‏دانند (حقيقى، 1360).

راه‏ حل‏ها و طرح‏هاى كاربردى
 

1- جذب و استفاده از امكانات و كمك‏هاى شركت‏هاى خصوصى و دولتى براى احداث مراكز فرهنگى مخصوص كودكان و نوجوانان
2- واگذارى بعضى از مراكز فرهنگى كه توسط بخش‏هاى خصوصى ايجاد شده به سازمان‏هاى متولى
3- هماهنگ كردن سازمان‏هاى موازى فعال در امور فرهنگى و هنرى.
4- ايجاد مراكز فرهنگى و هنرى در محلات طبق استانداردها و با متراژ 200 مترمربع و با مشاركت مردم و شوراها و حمايت دولت
5- بهينه‏سازى ساختار و سيستم‏ها و ارتقاء كيفيت فعاليت‏ها و آموزش مربيان مراكز فرهنگى
6- برنامه‏ريزى مناسب و برگزارى مسابقات علمى - فرهنگى در جهت احياء و ترويج فرهنگ كتاب و كتاب‏خوانى در بين كودكان و نوجوانان
7- ايجاد كميته فرهنگى و هنرى در استان‏ها جهت هماهنگ نمودن فعاليت‏هاى فرهنگى، هنرى و ادبى مراكز و جلوگيرى از موازى كارى
8- توجه به مشاركت‏هاى مردم در مسائل فرهنگى و تشويق به ايجاد پايگاه‏هاى روستايى در روستاها
9- جذب سرباز معلم براى استفاده در كتابخانه‏هاى روستايى و احياء مراكز فرهنگى، كتابخانه‏ها و كانون‏هاى فرهنگى در روستاها
10- برنامه‏ريزى و برگزارى فعاليت‏ها و برنامه‏هاى هيجان‏انگيز و پرتحرك در مراكز
11- افزايش مشاركت والدين در فعاليت‏هاى مراكز فرهنگى - هنرى
12- استفاده از رسانه‏هاى جمعى، نظير صدا و سيما، جهت معرفى كانون و فعاليت‏هاى آن به خانواده‏ها

نتيجه ‏گيرى
 

كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان به عنوان تنها نهاد فرهنگى دولتى در ايران است كه در امر خدمات رسانى و اطلاع‏رسانى فرهنگى، ادبى و هنرى به كودكان و نوجوانان در تمام ايام سال فعاليت مى‏نمايد. اين شركت از واحدهاى مختلفى تشكيل شده است كه در عين تفاوت‏هاى عمده ساختارى از وحدت محتوايى و آرمانى كاملا منسجمى برخوردار هستند.
هر چند كه اين واحدهاى مختلف گرايش‏هاى نسبتا متنوعى را در روش‏هاى تربيتى دارا هستند اما هدف مشترك و غيرقابل تفكيك همه آنها رشد و پرورش استعدادهاى كودكان و نوجوانان است.
از فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى تنها اعضاء و مشتركين آنها بهره‏مند نمى‏شوند. بلكه كانون عده‏اى مخاطب عام را نيز زير پوشش خود دارد كه با كانون از طريق توليداتش نظير اسباب‏بازى و سرگرمى ارتباط برقرار مى‏كند كه البته در اين نوع ارتباط كانون پرورش فكرى تنها پيام فرهنگى و تربيتى خود را ارسال كرده اما هيچ نتيجه و بازخوردى دريافت نمى‏كند.
محور فعاليت‏هاى كانون پرورش فكرى بر فعاليت‏هاى كتاب‏خوانى استوار است. اما با توجه به موجود بودن امكانات، تجهيزات و مربى متخصص در مراكز 37 نوع فعاليت ديگر در كنار كتاب‏خوانى قابل اجرا مى‏باشد.
هدف كانون پرورش فكرى در اصل كار تربيتى است نه آموزش هنر يا حرفه‏اى خاص به مخاطبين خود. بنابراين آموزش به صورت غيررسمى و مخاطب محور در مراكز كانون صورت مى‏گيرد. چون مراجعين با اختيار و علاقه‏مندى با كانون ارتباط برقرار كرده و در فعاليت‏ها شركت مى‏كنند از اين رو به مراتب بيشتر از ديگر آموزش‏هاى رسمى موجب رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان على‏الخصوص رشد خلاقيت و سازندگى در آنها مى‏شود. اما از آن جايى كه به غير از كانون پرورش فكرى ديگر سازمان‏ها و ارگان‏هاى دولتى و خصوصى نيز در امر پر كردن اوقات فراغت كودكان و نوجوانان تلاش مى‏كنند لازم است تا يك هماهنگى و همكارى با كانون پرورش فكرى به عنوان تخصصى‏ترين ارگان ويژه كودكان و نوجوانان صورت گيرد تا با بهره‏گيرى از تجارب سودمند مربيان و مسئولين كانون، بتوانند حركتى همسو و مكمل يكديگر در جهت دستيابى به اهداف تربيتى و رشد و شكوفايى استعدادهاى كودكان و نوجوانان داشته باشند.
اميد است با برطرف شدن معضلات و مشكلات كانون پرورش فكرى امكان اجراى فعاليت‏هاى جديدتر و متنوع‏تر و متناسب با علوم پيشرفته دنياى مدرن امروز فراهم شود. هم‏چنين توجه به نيازهاى مربيان به عنوان خالق فرصت‏ها و خلاقيت‏ها ضرورى به نظر مى‏رسد. در نهايت اين نكته نبايد ناديده گرفته شود كه تلاش گسترده مسئولين و همكارى ارگان‏ها با يكديگر مى‏تواند به روشن شدن جايگاه درست كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان از نظر تعليم و تربيت در جامعه بيانجامد. به گونه‏اى كه اهميت و ارزش كانون به جامعه و مردم معرفى شود. نه اين كه تنها فعاليت‏هاى انجام شده و نتايج آن و يا توليدات كانون تبليغ شوند بلكه ضرورت وجود آن در كنار آموزش رسمى بر همگان محرز شود.

پي نوشت ها :
 

1. به نقل از parvaresh.comwww.kanoon.
 

منبع:مجموعه مقالات همایش ملی جایگاه موسسات فرهنگی و هنری در توسعه فرهنگی کشور؛ (1388) به اهتمام علیرضا شیروانی، اصفهان، حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، چاپ نخست.