آشفتگي و ناراحتي هاي گوارشي از عوارض و علائم مرسوم در بين ورزشکاران مي باشند. علائم اين عارضه در هر دو بخش فوقاني و تحتاني مجراي گوارشي بروز کرده و طي رقابت هاي ورزشي تاثير منفي بر عملکرد ورزشکاران داشته و ممکن است که پس از پايان رقابت همچنان علائم آزاردهنده آنها احساس شود. علائم در بخش فوقاني مجراي گوارشي به صورت سوزش سردل، آروغ زدن، تهوع و يا استفراغ مشاهده مي شود. علائم در بخش تحتاني مجراي گوارشي شامل گرفتگي ها و کرامپ هاي شکمي، نفخ، تجمع گاز در شکم، اسهال، يبوست و يا خونريزي مجراي گوارشي مي باشد. عوامل زيادي در پيدايش اين علائم نقش دارند که برخي از آنها تحت کنترل ورزشکار هستند. اين عوامل عبارتند از: شرايط روحي ورزشکار در زمان انجام تمرين يا مسابقه، شدت ورزش، سن، جنس، اضطراب، وضعيت هيدراسيون و ذخاير آب بدن، مصرف يا عدم مصرف مايعات، دريافت فيبر، مصرف مقادير زياده از حد غذاهاي ورزشي، مايعات و يا ميان وعده ها.
شدت ورزش:
شدت ورزش بر علائم گوارشي موثر است. در ورزش هايي نظير دوي سرعت همراه با افزايش شدت ورزش، حرکات معده کاهش مي يابد و اين امر در پيدايش ناراحتي هاي گوارشي موثر است.
سن ورزشکار
سابقه فعاليت ورزشي و تجارب قبلي ورزشکاران بر بروز و پيدايش علائم گوارشي در آنان موثر است. قابل توجه آن که بررسي ها نشان مي دهد که افراد ميانسال در جامعه توجه بيشتري به مواد غذايي و مايعات مصرفي خود داشته و نگراني بيشتري در مورد تاثير مواد غذايي بر سلامتي و عملکرد ورزشي خود دارند. ورزشکاران جوانتر تمايل دارند تا مواد غذايي را بدون توجه به تاثيرات آنها بر سلامتي و عملکرد ورزشي، بر اساس علايق و طعم آنها انتخاب کرده و مصرف کنند. علاوه بر اين ورزشکاران جوان تمايل بيشتري براي آزمون مواد غذايي جديد دارند و به همين دليل طي اردوهاي ورزشي که براي مسابقات برگزار مي شوند، احتمال بروز ناراحتي هاي گوارشي در آنان بيشتر است. البته افزايش سن همواره داراي اثرات مثبت نمي باشد. با افزايش سن، حرکات دستگاه گوارش آهسته تر شده و اين موجب کاهش سرعت هضم، جذب و دفع شده و به بروز ناراحتي هاي گوارشي منجر مي شود.
مصرف مقادير زياد غذاهاي ورزشي:
مصرف مقادير زياد مواد غذايي که داراي کربوهيدرات و پروتئين زياد بوده و در برخي موارد محتواي چربي آنها نيز زياد است، در فاصله زماني نزديک به زمان انجام ورزش موجب بروز ناراحتي هاي گوارشي مي شود. بر اين اساس ورزشکاران بايد قبل از خريد يک مکمل يا فرآورده ورزشي، برچسب آن محصول را به دقت بررسي کنند تا از مقادير متناسب مواد مغذي در آنها اطمينان يابند.
اضطراب:
ورزشکاراني که در شرايط تمرينات و يا رقابت هاي ورزشي بيش از سايرين استرس و اضطراب دارند، به دليل کاهش تمايل به مصرف مواد غذايي و کاهش حرکات مجراي گوارشي که در شرايط استرس روي مي دهد، بيش از ساير افراد در معرض ناراحتي هاي گوارشي قرار دارند.
اين گروه ورزشکاران در چنين شرايطي، تجارب آزاردهنده اي از بروز تهوع و استفراغ را خواهند داشت و به طور معمول براي جلوگيري از تکرار اين تجارب ناخوشايند ترجيح مي دهند تا قبل از رقابت يا تمرين ورزشي از مصرف مواد غذايي پرهيز کنند.
به اين افراد توصيه مي شود تا در دوره تمرينات ورزشي خود و قبل از رقابت ها، با بکار گيري مواد غذايي مختلف، بهترين مواد غذايي را که مي تواند تخفيف دهنده علائم گوارشي در آنان باشد شناسايي کرده و در دوره زماني قبل از رقابت به مصرف اين مواد غذايي مبادرت کنند. فراموش نبايد کرد که هر ماده غذايي که علائم گوارشي را پديد نمي آورد، الزاماً ترکيب غذايي مناسبي براي مرحله قبل از ورزش نمي باشد و بهتر آن است تا با استفاده از مشاوره متخصصين مربوط، از بين مواد غذايي که مصرف آنها براي مرحله قبل از ورزش مناسب است، ماده غذايي که کمترين علائم گوارشي را در فرد ايجاد مي کند، انتخاب کرد.
داروها:
مصرف مقادير زياد برخي داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي نظير ايبوپروفن موجب پيدايش برخي ناراحتي هاي گوارشي و عوارض جانبي در پوشش معده مي شود. اين ناراحتي هاي گوارشي در صورتي که شديد باشند، ممکن است موجب بروز زخم و يا ديگر عارضه ها شوند. فرد ورزشکاري که قصد دارد تا از اين ترکيبات دارويي استفاده کند، بهتر است قبل از اقدام به تهيه يا مصرف اين داروها، با پزشک در خصوص انتخاب بهترين دارو مشورت کند.
مصرف نوشيدني ها:
مصرف نوشيدني هايي که داراي مقادير بيش از 8درصد کربوهيدرات بوده و يا داراي گاز کربنيک يا کافئين مي باشند، تاثير قابل توجهي بر سرعت تخليه معده دارد. مصرف نوشيدني هايي که داراي درصد بالايي از کربوهيدرات بوده و يا کربناته هستند به طور معمول موجب کاهش روند تخليه معده مي شود که مي تواند موجب احساس سنگيني در معده شده و ورزشکار را به کاهش مصرف مايعات مجبور مي کند که اين کاهش دريافت مايعات مي تواند به کاهش عملکرد ورزشي فرد منجر شود.
زمان صرف غذا، ميان وعده ها و مايعات:
مصرف مايعات يا مواد غذايي در فاصله زماني نزديک به تمرين يا رقابت ورزشي تاثيرات منفي بر تخليه معده از مواد غذايي داشته و به بروز ناراحتي هاي گوارشي منجر مي شود. به عنوان مثال مصرف مقادير زياد ميوه هاي خشک، ميوه هاي تازه، حبوبات و يا آبميوه ها در فاصله زماني نزديک به آغاز ورزش ممکن است موجب بروز نفخ و يا اسهال در فرد شود.
وضعيت ذخاير آب بدن:
در مواردي که حجم مايع مصرفي توسط ورزشکار بيش از ميزان جذب آن باشد، ورزشکار احساس سنگيني در معده کرده و اين علائم مي تواند به گرفتگي هاي شکمي و يا استفراغ منجر شود. ميزان مايعات قابل تحمل در معده هر فرد بر اساس ديناميک حرکات در رشته ورزشي متغير بوده و از فردي به فرد ديگر تفاوتي قابل توجه دارد. ورزشکاران مي بايست در دوره تمرينات ورزشي خود، انواع مختلفي از مواد غذايي و نوشيدني ها را در مقادير متفاوت مصرف کنند تا بهترين مواد غذايي و بهترين ميزان قابل تحمل آنها را براي دوره مسابقات خود تعيين کنند
نوع ورزش:
نوع فعاليت فيزيکي و ورزشي که ورزشکاران به آن مي پردازند بر علائم ايجاد شده در دستگاه گوارشي آنها موثر است. ورزش هايي که با تنه زدن، تکان هاي شديد و يا حرکات سريع به سمت بالا يا پايين انجام مي شوند، بيش از ورزش هايي که در شرايط با ثبات انجام مي شوند، در پيدايش اين علائم موثرند. به عنوان مثال، ورزشکاراني که در رقابت هاي دو و ميداني و سه گانه يا ورزش هاي تيمي نظير فوتبال، بسکتبال فعاليت مي کنند، بيش از ورزشکاران رشته هاي واترپلو، شنا و دوچرخه سواري به ناراحتي هاي گوارشي مبتلا مي شوند
جنس ورزشکار:
ناراحتي هاي گوارشي در زنان بيش از مردان شايع است که دليل آن تخليه آرام تر مجراي گوارشي در زنان مي باشد. اين سرعت آرام تخليه مجراي گوارشي را به اثرات هورمون استروژن مربوط مي دانند. افزايش اين هورمون در طي عادت ماهيانه با افزايش بروز علائم و ناراحتي هايي در بخش تحتاني مجراي گوارشي(نظير گرفتگي ها، نفخ، تجمع گاز، اسهال، يبوست و خونريزي مجراي گوارشي) همراه است. علاوه بر اين، دردهاي شکمي که طي دوره عادت ماهيانه بروز مي کنند با بروز اسهال مرتبط هستند. با توجه به آنکه ورزشکاران با تجربه، بيش از جوان ترها از علائم و پاسخ هاي بدن خود به تغييرات هورموني آگاه هستند، احتمال بروز علائم گوارشي در آنها کمتر است.
مکمل ها:
مصرف برخي از مکمل ها با بروز علائم و عوارضي در معده همراه است و برخي ديگر از اين مکمل ها ممکن است داراي ترکيباتي باشند که براي شما مصرف آنها قابل تحمل نباشد. به عنوان مثال مکمل آهن مي تواند موجب بروز يبوست و تهوع شده و بنابراين مصرف آن با معده خالي توصيه نمي شود. بر اين اساس قبل از تهيه مکمل با يک متخصص تغذيه براي انتخاب فرآورده اي مناسب مشورت کنيد
دريافت فيبر:
افزايش فيبر دريافتي در برنامه غذايي موجب تاخير در تخليه معده مي شود و از طرف ديگر کاهش دريافت فيبر غذايي موجب افزايش سرعت تخليه معده مي شود. اگر چه مصرف مقادير کافي فيبرها اثرات مفيدي بر سلامتي دارد، اما براي پيشگيري از بروز مشکلات گوارشي، بهتر آن است تا در وعده غذايي قبل از تمرين يا رقابت ورزشي، فيبر را در برنامه غذايي خود کاهش دهيد.
منبع: دنياي تغذيه شماره 110
