محرم
عزاداري اباعبدالله الحسين (ع) اگرچه وجه اشتراک بسياري از اقوام ايراني (شيعه و غير شيعه) است وجه تمايز ميان اين اقوام نيز هست. محبان اهل بيت (عليهم السلام) در سراسر کشور - و البته دنيا - قرن هاست هر کدام متناسب با رسوم خود به گونه اي عزاي امام سوم شيعيان را برپا مي دارند که در ادامه به برخي از آنها مي پردازيم.
اين مراسم در نقاط بسياري از کشور و به طور عمده در شهرها و آبادي هاي اطراف کوير مرکزي ايران يعني از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمين، قم، کاشان، ابيانه، خور و بيابانک، زواره، اردستان، نائين و... برگزار مي شود.
شاخص ترين مراسم نخل گرداني، در استان يزد متمرکز است به گونه اي که مي توان گفت در ايام عزاداري در ماه محرم، هيچ آبادي اي نيست که يک يا چند نخل عزاي امام حسين (ع) در آن ديده نشود. در يزد نخل را به عنوان تابوتي نمادين براي پيکر سيدالشهدا (ع) در نظر مي گيرند و آن را هر سال تشييع نمادين مي کنند. نخل از جنس چوب است و علي رغم نامي که بر آن گذارده شده هيچ شباهتي با نخل ندارد بلکه بيشتر درخت سرو يا برگ برخي درختان است.
تزئين نخل آداب و رسوم خودش را دارد و هر کدام نماد خاصي است در يک سوي بدنه نخل آيينه هايي با اندازه هاي مختلف مي آويزند که بنابر اعتقاد برخي نماد نورافشاني پيکر مقدس سيدالشهدا است و در سوي ديگر بر روي روکشي کاملاً سياه، شمايل درخت سروي سبز به ياد قامت علي اکبر (ع) نصب شده.
در سر تا پاي نخل نيز تيزي ها و شمشيرهايي فرو رفته که نماد تيرها و زخم هاي بي شمار وارد بر پيکر مبارک امام حسين (ع) است. به ياد علمدار کربلا نيز علم هايي بر نخل مي بندند. پارچه هايي زينتي نيز به نخل مي بندند که نماد اعتقاد برخي عوام به عروسي و حجله حضرت قاسم (ع) است. همچنين زنگ هايي که زنگ اشتران کاروان را به ياد مي آورند.
هنگام نخل گرداني يکي از سادات بر بلنداي نخل قرار مي گيرد و با صداي ضربات سنج و «يا حسين» نخل گرداناني را که نقش تشييع کنندگان پيکر را دارند هدايت مي کند.
در اين روز مردان عزادار به حمام مي روند و سروصورتشان را اصلاح مي کنند و رخت نو مي پوشند. در روزهاي بعد تعدادي از سوگواران در شهر مي گردند و هيزم صبح عاشورا را فراهم مي آورند. آنها با چاووش خواني از مردم تقاضاي چوب مي کنند و مردم بنابر نذري که دارند کمک مي کنند. اين هيزم قرار است عزاداراني را که صبح عاشورا خود را در گل مي اندازند، خشک و گرم کند. عزاداران لر در روز تاسوعا خاک نرم و مخصوصي به نام گل باغچاله را در حوضچه هايي که در مقابل هيئات، تکايا و حسينيه ها با آجر درست کرده اند مي ريزند. عزاداران اين گل را صبح روز عاشورا با گلاب ناب مخلوط مي کنند. غروب روز تاسوعا مناطق لرنشين کشور، سراسر اندوه و بي تاب حادثه اي غم بار مي شوند؛ همه چيز براي عزاداري صبح روز عاشورا آماده است و حوضچه هاي خاک رس و هيزم منتظرند تا زينت عزاي سالار شهيدان شوند. بنابر باور بسياري، اين مراسم يادي است از به خاک و خون کشيده شدن امام حسين (ع)، آنها خاک را نماد خاک کربلا و گلاب را نماد خون مطهر سيدالشهدا (ع) مي دانند.
آنهايي که مي خواهند اين مراسم را در هيات هاي قديمي شهر ببينند، بايد به پشت بازار و درب دلاکان بروند. صبح روز عاشورا در بعضي شهرهاي لرنشين غوغايي برپا مي شود. همه شهر سياهپوش شده و بر سر هر سرايي بيرق سياه خودنمايي مي کند. عزاداران صبح روز عاشورا خود را گل مالي مي کنند. برخي گل را با آتش بر روي تن خود محکم مي کنند، عده اي هم دور هم جمع شده و سينه مي زنند و سوزناک فرياد برمي آورند: «هي روو... هي روو... هي روو..»
منبع: نشريه همشهري آيه شماره 8
روز «يا عباس يا عباس»
آيين سقاخانه
چهل منبرون
نخل گرداني
اين مراسم در نقاط بسياري از کشور و به طور عمده در شهرها و آبادي هاي اطراف کوير مرکزي ايران يعني از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمين، قم، کاشان، ابيانه، خور و بيابانک، زواره، اردستان، نائين و... برگزار مي شود.
شاخص ترين مراسم نخل گرداني، در استان يزد متمرکز است به گونه اي که مي توان گفت در ايام عزاداري در ماه محرم، هيچ آبادي اي نيست که يک يا چند نخل عزاي امام حسين (ع) در آن ديده نشود. در يزد نخل را به عنوان تابوتي نمادين براي پيکر سيدالشهدا (ع) در نظر مي گيرند و آن را هر سال تشييع نمادين مي کنند. نخل از جنس چوب است و علي رغم نامي که بر آن گذارده شده هيچ شباهتي با نخل ندارد بلکه بيشتر درخت سرو يا برگ برخي درختان است.
مراحل مختلف مراسم نخل برداري از تامين مالي و تهيه ملزومات ساخت تا تزئين و علم کردن آن و در نهايت حمل آن در روز عاشورا با همکاري اقشار مختلف مردم انجام مي شود. در يزد زردتشتيان نيز در ساخت نخل همکاري دارند.
مراسم نخل برداري از آيين آذين بندي و آماده کردن نخل براي دهه محرم با فراخوان همگاني اهل محل يا آبادي آغاز مي شود. البته برخي سال ها قبل از ساخت نخل درختي را غرس مي کنند تا در کهنسالي آن را ببرند و از الوارش براي ساخت نخل استفاده کنند.
در سر تا پاي نخل نيز تيزي ها و شمشيرهايي فرو رفته که نماد تيرها و زخم هاي بي شمار وارد بر پيکر مبارک امام حسين (ع) است. به ياد علمدار کربلا نيز علم هايي بر نخل مي بندند. پارچه هايي زينتي نيز به نخل مي بندند که نماد اعتقاد برخي عوام به عروسي و حجله حضرت قاسم (ع) است. همچنين زنگ هايي که زنگ اشتران کاروان را به ياد مي آورند.
هنگام نخل گرداني يکي از سادات بر بلنداي نخل قرار مي گيرد و با صداي ضربات سنج و «يا حسين» نخل گرداناني را که نقش تشييع کنندگان پيکر را دارند هدايت مي کند.
گل مالي
در اين روز مردان عزادار به حمام مي روند و سروصورتشان را اصلاح مي کنند و رخت نو مي پوشند. در روزهاي بعد تعدادي از سوگواران در شهر مي گردند و هيزم صبح عاشورا را فراهم مي آورند. آنها با چاووش خواني از مردم تقاضاي چوب مي کنند و مردم بنابر نذري که دارند کمک مي کنند. اين هيزم قرار است عزاداراني را که صبح عاشورا خود را در گل مي اندازند، خشک و گرم کند. عزاداران لر در روز تاسوعا خاک نرم و مخصوصي به نام گل باغچاله را در حوضچه هايي که در مقابل هيئات، تکايا و حسينيه ها با آجر درست کرده اند مي ريزند. عزاداران اين گل را صبح روز عاشورا با گلاب ناب مخلوط مي کنند. غروب روز تاسوعا مناطق لرنشين کشور، سراسر اندوه و بي تاب حادثه اي غم بار مي شوند؛ همه چيز براي عزاداري صبح روز عاشورا آماده است و حوضچه هاي خاک رس و هيزم منتظرند تا زينت عزاي سالار شهيدان شوند. بنابر باور بسياري، اين مراسم يادي است از به خاک و خون کشيده شدن امام حسين (ع)، آنها خاک را نماد خاک کربلا و گلاب را نماد خون مطهر سيدالشهدا (ع) مي دانند.
آنهايي که مي خواهند اين مراسم را در هيات هاي قديمي شهر ببينند، بايد به پشت بازار و درب دلاکان بروند. صبح روز عاشورا در بعضي شهرهاي لرنشين غوغايي برپا مي شود. همه شهر سياهپوش شده و بر سر هر سرايي بيرق سياه خودنمايي مي کند. عزاداران صبح روز عاشورا خود را گل مالي مي کنند. برخي گل را با آتش بر روي تن خود محکم مي کنند، عده اي هم دور هم جمع شده و سينه مي زنند و سوزناک فرياد برمي آورند: «هي روو... هي روو... هي روو..»
طوق اشگس
دختران چهل منبر
منبع: نشريه همشهري آيه شماره 8
