نویسنده: پرویز مرزبان
تمدن اینکا - سرانجام در زمانی بس دیرتر یعنی سده پانزدهم میلادی دولت اینکا نیرومند و نام آور شد، و تا زمان تهاجم اسپانیاییها، که سلسله پادشاهی قوم اینکا را منقرض ساختند، به تکمیل هنر و توسعه کشور و تقویت سیاسی و نظامی خود تداوم بخشید.
حدود شانزده مدرک موجود دلالت بر این دارند که قبایل اینکا از آغاز سده 12 میلادی صاحب دولتی پادشاهی با مرکز بلند آوازه ای چون کوسکو(1) واقع در جنوب شرقی پرو - شده بودند. در سده پانزدهم آن پادشاهی را بر صفحه تاریخ جهان می یابیم که چون امپراتوری توانمند و با فرهنگی از اکوادور در شمال، و سراسر خاک پرو تا بخش غربی بولیوی و بخشی از شمال غربی آرژانتین در جنوب را به حیطه قدرت خود در آورده است. معماری شکوهمند اینکا در مراکز عمده ای چون کوسکووماچوپیکچو(2) بهتر و بیشتر از همه جا مشهود است. یکی از ویژگیهای معماری اینکا شکل شبه ذوزنقه ای در و پنجره و تاقچه بندی و دهانه ها در بنایی است، که در نواحی ساحلی با توده خشت خام اجرا می شد، و در نواحی کوهستانی با قطعه سنگ زبره تراش. در استحکامات بارودار مشرف بر کوسکو، قالبسنگهای چند وجهی نامنظم، و گاه خرسنگهای یکپارچه به بلندی 65 متر به کار رفته است. قالبسنگهای چهارتراش در ساختمانهای مرغوب و مجلل شهری، و نیز در دیوار خمیده کنار کوسکو و پرستشگاهی در ماچوپیکچو هنوز برجا مانده است. در بنّایی اینکا هر نوع قالبسنگ مصرف شده به خوبی جذب هم قرار گرفته و شکافی در میان نگذارده است. کنده کاری صحنه ها و تصاویر طبیعی یا واقعنما بر سطوح ساختمانها به ندرت اجرا شده، جز اندک شماری مار و یوزپلنگ که در بدنه برخی بناهای کوسکو مشهور مانده است.
سفالینه های اینکا که از حوالی کوسکو به دست آمده دارای جنسی متمایز و رنگهای چندگانه از سفید و سیاه تا زرد و نارنجی و قرمزند، با لعابکاری کامل و ردیفهایی از جانوران و پرندگان و حشرات نقشپردازی شده [به صورت ساده و خلاصه شده و هندسی نما، و الهام گرفته از شکلهای طبیعی] که رنگ آمیزی خفیف یافته اند؛ و در برخی موارد نیز مزین به نگاره های هندسی نقر شده بر سطحشان هستند. متداول ترین نوع آن کوزه ای با قاعده مخروطی شکل ناقص و گردن باریک و بلند بوده است.
اینکاها از این شهرت برخوردارند که مفرغکاری را در سراسر امپراتوری خود شایع گردانده اند. ابزارها و سلاحها هم به مس و هم به مفرغ ریخته گری می شدند، همان گونه که اشیاء تزیینی و آیینی از سنجاق مو تا تندیسکها. طلا و نقره اختصاص داشت یا به ساختن زیورها و نفایسی برای امپراتور و اشرافیان صاحب امتیازش، یا به تدارک دیدن اسباب و آذینهایی در خدمت تشریفات دینی؛ و عموماً به صورت ورقه های نازک مورد استفاده قرار می گرفت. اشیاء ساخته شده با طلا و نقره شامل بسیاری تندیسکها از مرد و زن، و نیز دو نوع شتر یک کوهانه امریکا یعنی لاما و آلپاکا می گردید. مسلم این است که مصنوعات تزیینی و آیینی از طلا و نقره، همچون سرچماقی ستاره مانند از طلای توپر به وزن خالص 660 گرم، یا صورتکهای زرین بر روی مومیایی فرمانروایان اینکا، به وفور در معابد کوسکو و دیگر مراکز آن امپراتوری وجود می داشته که بر اثر تهاجمات سپاهیان اسپانیا به غارت رفته اند. مفرغینه ها برای هر دو نوع مصرف کاربردی و آیینی فراهم می آمد و برخی از آنها با نگاره های خطی تزیین می یافت. در تمدن اینکا پیکره های گِلین از مرد و زن، و تندیسها و سردیسهای گوناگون از سنگ کمتر ساخته شد؛ گرچه احتمال دارد بسیاری از آنها هم در معرکه های قتال و ویرانگری نابوده شده باشند.
پیشه وران و صنعتگران اینکایی بافندگی و فلزکاری را از اقوام کهنسالتر امپراتوریشان فرا گرفتند. در دوره متأخرتر بالاپوشهای آن مردمان از نوعی پارچه پشمی یا پنبه ای قالیبافت، و منقوش به نگارهای مکرر هیکلهایی کوچک و به شکلهای هندسی درآمده، ساخته می شد. لیکن با همه رواجی که اینکاها به صناعت نساجی بخشیدند، بافته هایشان هیچ گاه در زیبایی به قلابدوزیهای پاراکاس، و در مرغوبی جنس به جامه های تشریفاتی تیاهواناکو نرسید. نیز گرچه اینکاها سرشناس ترین قوم متعلق به امریکای پیش از کریستف کلمب هستند، لیکن باید در نظر آورد که این نام آوری قبل از هر چیز زاده مقاومت مردانه آن قوم در زیر لوای آخرین امپراتور دلاورشان در برابر اسپانیاییهای پر نخوت و پیوسته پیروزمند بوده است؛ چه که تا چند تن سپاهی زیر فرمان پیسارو(3) اسپانیایی - ملقب به «فاتح پرو» - امپراتور اینکا را در سال 1532 به قتل نرساندند، قوای جنگی اسپانیا نتوانستند در میدان نبرد بر آن قوم فایق آیند. و اما در زمینه هنر باید گفت که اسلوبهای صناعی اینکاها همه گاه ابتکاری نبود، بلکه تنها ارزش تکامل بخشی داشت بر آنچه که از تمدنهای مجاور یا پیشین شان وامگیری کرده بودند.
حدود شانزده مدرک موجود دلالت بر این دارند که قبایل اینکا از آغاز سده 12 میلادی صاحب دولتی پادشاهی با مرکز بلند آوازه ای چون کوسکو(1) واقع در جنوب شرقی پرو - شده بودند. در سده پانزدهم آن پادشاهی را بر صفحه تاریخ جهان می یابیم که چون امپراتوری توانمند و با فرهنگی از اکوادور در شمال، و سراسر خاک پرو تا بخش غربی بولیوی و بخشی از شمال غربی آرژانتین در جنوب را به حیطه قدرت خود در آورده است. معماری شکوهمند اینکا در مراکز عمده ای چون کوسکووماچوپیکچو(2) بهتر و بیشتر از همه جا مشهود است. یکی از ویژگیهای معماری اینکا شکل شبه ذوزنقه ای در و پنجره و تاقچه بندی و دهانه ها در بنایی است، که در نواحی ساحلی با توده خشت خام اجرا می شد، و در نواحی کوهستانی با قطعه سنگ زبره تراش. در استحکامات بارودار مشرف بر کوسکو، قالبسنگهای چند وجهی نامنظم، و گاه خرسنگهای یکپارچه به بلندی 65 متر به کار رفته است. قالبسنگهای چهارتراش در ساختمانهای مرغوب و مجلل شهری، و نیز در دیوار خمیده کنار کوسکو و پرستشگاهی در ماچوپیکچو هنوز برجا مانده است. در بنّایی اینکا هر نوع قالبسنگ مصرف شده به خوبی جذب هم قرار گرفته و شکافی در میان نگذارده است. کنده کاری صحنه ها و تصاویر طبیعی یا واقعنما بر سطوح ساختمانها به ندرت اجرا شده، جز اندک شماری مار و یوزپلنگ که در بدنه برخی بناهای کوسکو مشهور مانده است.
سفالینه های اینکا که از حوالی کوسکو به دست آمده دارای جنسی متمایز و رنگهای چندگانه از سفید و سیاه تا زرد و نارنجی و قرمزند، با لعابکاری کامل و ردیفهایی از جانوران و پرندگان و حشرات نقشپردازی شده [به صورت ساده و خلاصه شده و هندسی نما، و الهام گرفته از شکلهای طبیعی] که رنگ آمیزی خفیف یافته اند؛ و در برخی موارد نیز مزین به نگاره های هندسی نقر شده بر سطحشان هستند. متداول ترین نوع آن کوزه ای با قاعده مخروطی شکل ناقص و گردن باریک و بلند بوده است.
اینکاها از این شهرت برخوردارند که مفرغکاری را در سراسر امپراتوری خود شایع گردانده اند. ابزارها و سلاحها هم به مس و هم به مفرغ ریخته گری می شدند، همان گونه که اشیاء تزیینی و آیینی از سنجاق مو تا تندیسکها. طلا و نقره اختصاص داشت یا به ساختن زیورها و نفایسی برای امپراتور و اشرافیان صاحب امتیازش، یا به تدارک دیدن اسباب و آذینهایی در خدمت تشریفات دینی؛ و عموماً به صورت ورقه های نازک مورد استفاده قرار می گرفت. اشیاء ساخته شده با طلا و نقره شامل بسیاری تندیسکها از مرد و زن، و نیز دو نوع شتر یک کوهانه امریکا یعنی لاما و آلپاکا می گردید. مسلم این است که مصنوعات تزیینی و آیینی از طلا و نقره، همچون سرچماقی ستاره مانند از طلای توپر به وزن خالص 660 گرم، یا صورتکهای زرین بر روی مومیایی فرمانروایان اینکا، به وفور در معابد کوسکو و دیگر مراکز آن امپراتوری وجود می داشته که بر اثر تهاجمات سپاهیان اسپانیا به غارت رفته اند. مفرغینه ها برای هر دو نوع مصرف کاربردی و آیینی فراهم می آمد و برخی از آنها با نگاره های خطی تزیین می یافت. در تمدن اینکا پیکره های گِلین از مرد و زن، و تندیسها و سردیسهای گوناگون از سنگ کمتر ساخته شد؛ گرچه احتمال دارد بسیاری از آنها هم در معرکه های قتال و ویرانگری نابوده شده باشند.
پیشه وران و صنعتگران اینکایی بافندگی و فلزکاری را از اقوام کهنسالتر امپراتوریشان فرا گرفتند. در دوره متأخرتر بالاپوشهای آن مردمان از نوعی پارچه پشمی یا پنبه ای قالیبافت، و منقوش به نگارهای مکرر هیکلهایی کوچک و به شکلهای هندسی درآمده، ساخته می شد. لیکن با همه رواجی که اینکاها به صناعت نساجی بخشیدند، بافته هایشان هیچ گاه در زیبایی به قلابدوزیهای پاراکاس، و در مرغوبی جنس به جامه های تشریفاتی تیاهواناکو نرسید. نیز گرچه اینکاها سرشناس ترین قوم متعلق به امریکای پیش از کریستف کلمب هستند، لیکن باید در نظر آورد که این نام آوری قبل از هر چیز زاده مقاومت مردانه آن قوم در زیر لوای آخرین امپراتور دلاورشان در برابر اسپانیاییهای پر نخوت و پیوسته پیروزمند بوده است؛ چه که تا چند تن سپاهی زیر فرمان پیسارو(3) اسپانیایی - ملقب به «فاتح پرو» - امپراتور اینکا را در سال 1532 به قتل نرساندند، قوای جنگی اسپانیا نتوانستند در میدان نبرد بر آن قوم فایق آیند. و اما در زمینه هنر باید گفت که اسلوبهای صناعی اینکاها همه گاه ابتکاری نبود، بلکه تنها ارزش تکامل بخشی داشت بر آنچه که از تمدنهای مجاور یا پیشین شان وامگیری کرده بودند.
پی نوشت ها :
1- Cuzco
2- Machu Picchu
3- Pizzaro
