نویسنده: دکتر نسرین امیری، فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان
راهکارهایی برای افزایش اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان
کارشناسان بر این باورند علت بسیاری از رفتارهای غلط نوجوانان مانند پرخاشگری، اضطراب، بزهکاری، مصرف سیگار، افت تحصیلی و... ریشه در کمبود یا ضعف اعتماد به نفس آنها دارد. درواقع اگر نوجوان از خودباوری و عزت نفس مطلوبی برخوردار باشد از موقعیت و کارآمدی بالاتری نیز برخوردار بوده و از آسیب‌های روانی و اجتماعی مصون خواهد ماند.
باید گفت اعتماد به نفس از دوران کودکی، توسط والدین و اطرافیان شکل می‌گیرد. به عنوان نمونه اگر کودکی در محیطی پر از ترس بزرگ شود، یاد می‌گیرد که بترسد یا اگر در محیط پر از تشویق بزرگ شود، به خوبی می‌آموزد که اعتماد کند. درواقع عزت نفس کودکان به نوع نگرش و رفتاری که دیگران نسبت به او دارند، برمی‌گردد و رفتارهایی مانند طرد، عدم محبت، عدم توجه، غفلت، جدی نگرفتن، توجه به نکات منفی، گوش ندادن، عدم احترام، تحقیر، تمسخر، سرزنش، تهدید، مقایسه، انتظار بیش از حد و بد رفتاری با کودک باعث کاهش عزت نفس او در همه مراحل رشد به ویژه دوران نوجوانی می‌شود. از طرف دیگر رفتارهایی چون پذیرش، احترام، محبت، توجه، جدی گرفتن، احساس تعلق، تشویق، حمایت، تحسین، احساس ایمنی و انتظارات مناسب، افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان را به همراه دارد.
پذیرش محدودیت‌ها و توانمندی‌ها در کنار هم نکته‌ای است که نباید آن را نادیده گرفت چرا که هر فردی حداقل یک یا چند نقطه‌ضعف دارد اما مهم این است که نوجوان نقاط‌ضعف خود را بدون نگرانی و ناراحتی بپذیرد و از آنها احساس گناه و شرمساری نکند چرا که هیچ فردی نمی‌تواند انسانی کامل باشد. درواقع یک نوجوان موفق با آگاهی و پذیرش نقاط مثبت و ضعف خود احساس رضایت و خوشنودی می‌کند و اجازه نمی‌دهد تا محدودیت‌ها و نقاط ضعف جلوی موفقیت‌های او را بگیرد چرا که همواره درصدد برطرف کردن نقاط ضعف خود است.
نقش والدین در افزایش اعتماد به نفس نوجوانان
اگر فرزند نوجوانی دارید باید یاد بگیرید که انتظارات بیش از حدی از وی نداشته باشید. در عین حال، همواره توانایی‌ها و موفقیت‌های کوچک نوجوان باید مورد تشویق و تحسین خانواده قرار گیرد و از فعالیت‌های سازنده و عواطفش حمایت شود. البته این به آن معنا نیست که همه رفتارهای نادرست نوجوان را نادیده بگیرید تا دچار اعتماد به نفس کاذب شود بلکه باید با او به گفت‌وگو بنشینید و با تکیه بر منطق و خرد نکردن شخصیت فرزندتان، مشکلات را حل کنید و مراقب باشید اعتماد به نفسش تخریب نشود. از طرفی شما به عنوان والدین باید بدانید گوش کردن به حرف‌های نوجوان و تایید عقاید مثبت و کوچک نشمردن او در جمع، تاثیر بسزایی در افزایش اعتماد به نفس او دارد. کافی است یک بار امتحان کنید تا نتیجه بگیرید.
از کجا متوجه شویم نوجوان‌مان اعتماد به نفس مناسبی دارد؟
دکتر ادوارد مور، روان‌پزشک کودک و نوجوان و عضو انجمن علمی نوجوانان بریتانیا معتقد است نوجوانی که از اعتماد به نفس مطلوبی برخوردار است همواره مستقل عمل می‌کند، مسوولیت‌پذیر است و متکی به فرد خاصی نیست. یک نوجوان با اعتماد به نفس مطلوب از حضور در یک جمع غریبه و ناشناس احساس ترس نمی‌کند، گوشه‌گیر و پرخاشگر نیست و همیشه نسبت به پیشرفت‌هایش افتخار می‌کند و دامنه وسیعی از هیجان‌ها و احساسات را بروز می‌دهد. در عین حال، ناکامی را نیز به راحتی می‌پذیرد و خیلی راحت عقایدش را با منطق در جمع مطرح و از آن دفاع می‌کند. در مقابل، نوجوانی که اعتماد به نفس پایینی دارد همیشه توانمندی‌های خود را دست‌کم می‌گیرد، احساس درماندگی می‌کند و به آسانی تحت‌تاثیر دیگران قرار می‌گیرد. این نوجوان، دامنه محدودی از احساسات و عواطف را بروز می‌دهد و از موقعیت‌های جدید و تازه دوری می‌کند و همواره نقاط‌ضعف خود را می‌بیند و خودش را سرزنش می‌کند.
رابطه میان خجالت و اعتماد به نفس در نوجوانان
بروز هرگونه اضطراب و نگرانی موقع قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی و گروه‌های فامیلی، تعریف مناسبی برای واژه خجالت کشیدن است و بروز این حس در نوجوانان به دوران کودکی آنها باز‌می‌گردد. کودکی که در مقابل پرسش‌های دیگران، پاسخی نمی‌دهد، تمایلی به شرکت در فعالیت‌های گروهی مهدکودک ندارد یا به مکان‌هایی مانند زمین بازی مدرسه نمی‌رود مگر اینکه از طرف یکی از والدین یا دوستان نزدیک مورد حمایت قرار بگیرد، در نوجوانی نیز با حس کم‌رویی و خجالت مواجه خواهد شد. البته بسیاری از کودکان در بعضی از موقعیت‌ها مانند مهدکودک یا پیش‌دبستانی خجالتی هستند. در این بین نباید فراموش کرد یک شخصیت درون‌گرا، خود به تنهایی مشکلی به‌وجود نمی‌آورد اما زمانی یک رفتار خجالتی می‌تواند آزار‌دهنده باشد که او را از داشتن دوست، شرکت در بازی و دیگر فرصت‌های یادگیری دور می‌کند که این موضوع خود می‌تواند مشکل‌ساز باشد و از یک کودک خجالتی، یک نوجوان خجالتی و با اعتماد به نفس پایین بسازد.
خجالتی بودن می‌تواند ژنتیکی باشد
بررسی‌های اخیر محققان دانشگاه هاروارد روی 550 نوزاد نشان می‌دهد که میل به کم‌رویی ممکن است ژنتیکی باشد اما محیطی که کودک در آن رشد می‌کند نیز تاثیر شگرفی در خجالتی یا اجتماعی شدن یک نوجوان دارد. درواقع میل به کم‌رویی یا خجالتی بودن با توجه به شرایط خانه نظیر بی‌ثباتی در تربیت فرزند، اختلافات خانوادگی، انتقاد تند و اقتدار خواهر و برادر بیشتر خواهد شد. البته والدینی که فرزندان خود را باور دارند و همواره از آنها حمایت می‌کنند، باعث می‌شوند تا نوجوان در تعاملات اجتماعی و خانوادگی خود راحت‌تر برخورد کند، اعتماد به نفسش تقویت شود و به یک نوجوان خجالتی تبدیل نشود. در عوض، دست‌‌انداختن و مسخره کردن کودک، بیان کردن نقاط‌ضعف، اشتباهات، عقاید و احساسات شخصی او در جمع، تاکید بر خجالتی بودن نوجوان و تحمیل ارتباطات اجتماعی چاره‌ساز نخواهد بود و کمکی به رفع این مشکل در دوران نوجوانی او نخواهد کرد.
در این بین، یکی از احساسات ناخوشایندی که به نوجوانان خجالتی منتقل می‌شود احساس تنفر و بیزاری بی‌دلیل از افراد دیگر یا خودکم بینی و حسادت نسبت به آنهاست که باید این‌گونه افکار را شناخت و به کمک روش‌های گفته شده نسبت به حل آنها اقدام کرد. ترس از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، یکی از عوامل مهم بروز خجالت در نوجوانان و ایجاد این حس تنفر در آنهاست بنابراین مهم‌ترین راهکار این است که به نوجوان کمک کنیم در یک فعالیت گروهی مانند یک باشگاه ورزشی ثبت‌نام کند و با افراد مختلفی آشنا شود تا به مرور زمان احساس خجالت او از بین برود و با تقویت نقاط مثبت شخصیت خود به اعتماد به نفس مطلوبی دست یابد. البته باید در نظر داشت شیوع خجالتی بودن به ویژه در دوره بلوغ از سایر مراحل دیگر رشد بیشتر است و این وظیفه خانواده و کادر آموزشی مدرسه است که اعتماد به نفس نوجوان را تقویت کنند و به او بیاموزند اعتماد به نفس از جمله مهارت‌های زندگی و کلید طلایی رسیدن به موفقیت است و هیچ‌وقت هم برای به دست آوردن اعتماد به نفس مثبت دیر نیست.
از طرفی باید اجازه بدهید فرزندتان برخی مشکلات و مسایل‌اش را خودش حل کند حتی اگر به سختی آن را انجام دهد. در این بین باید اطمینان خود را به توانایی فرزندتان برای رویارویی با مشکلات و پیدا کردن راه‌حل مناسب نشان دهید تا با اعتماد به نفس لازم، به بهترین نتیجه ممکن برسد.
منبع : هفته نامه سلامت
کارشناسان بر این باورند علت بسیاری از رفتارهای غلط نوجوانان مانند پرخاشگری، اضطراب، بزهکاری، مصرف سیگار، افت تحصیلی و... ریشه در کمبود یا ضعف اعتماد به نفس آنها دارد. درواقع اگر نوجوان از خودباوری و عزت نفس مطلوبی برخوردار باشد از موقعیت و کارآمدی بالاتری نیز برخوردار بوده و از آسیب‌های روانی و اجتماعی مصون خواهد ماند.
باید گفت اعتماد به نفس از دوران کودکی، توسط والدین و اطرافیان شکل می‌گیرد. به عنوان نمونه اگر کودکی در محیطی پر از ترس بزرگ شود، یاد می‌گیرد که بترسد یا اگر در محیط پر از تشویق بزرگ شود، به خوبی می‌آموزد که اعتماد کند. درواقع عزت نفس کودکان به نوع نگرش و رفتاری که دیگران نسبت به او دارند، برمی‌گردد و رفتارهایی مانند طرد، عدم محبت، عدم توجه، غفلت، جدی نگرفتن، توجه به نکات منفی، گوش ندادن، عدم احترام، تحقیر، تمسخر، سرزنش، تهدید، مقایسه، انتظار بیش از حد و بد رفتاری با کودک باعث کاهش عزت نفس او در همه مراحل رشد به ویژه دوران نوجوانی می‌شود. از طرف دیگر رفتارهایی چون پذیرش، احترام، محبت، توجه، جدی گرفتن، احساس تعلق، تشویق، حمایت، تحسین، احساس ایمنی و انتظارات مناسب، افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان را به همراه دارد.
اولین پله، سخت‌ترین حرکت
نوجوانان باید آنچه را که هستند، بپذیرند و احساس خوبی نسبت به خودشان داشته باشند تا با رسیدن به اعتماد به نفس مطلوب به فرد بهتر و ایده‌آل‌تری تبدیل شوند. نوجوانی که اعتماد به نفس مناسبی ندارد، خود را در حدی نمی‌بیند که بتواند پیشرفت کند و خیلی زود سرخورده و گوشه‌گیر خواهد شد. درواقع اولین پله برای افزایش اعتماد به نفس در نوجوانان این است که یاد بگیرند به خودشان احترام بگذارند و خود را دست‌کم نگیرند.پذیرش محدودیت‌ها و توانمندی‌ها در کنار هم نکته‌ای است که نباید آن را نادیده گرفت چرا که هر فردی حداقل یک یا چند نقطه‌ضعف دارد اما مهم این است که نوجوان نقاط‌ضعف خود را بدون نگرانی و ناراحتی بپذیرد و از آنها احساس گناه و شرمساری نکند چرا که هیچ فردی نمی‌تواند انسانی کامل باشد. درواقع یک نوجوان موفق با آگاهی و پذیرش نقاط مثبت و ضعف خود احساس رضایت و خوشنودی می‌کند و اجازه نمی‌دهد تا محدودیت‌ها و نقاط ضعف جلوی موفقیت‌های او را بگیرد چرا که همواره درصدد برطرف کردن نقاط ضعف خود است.
نقش والدین در افزایش اعتماد به نفس نوجوانان
اگر فرزند نوجوانی دارید باید یاد بگیرید که انتظارات بیش از حدی از وی نداشته باشید. در عین حال، همواره توانایی‌ها و موفقیت‌های کوچک نوجوان باید مورد تشویق و تحسین خانواده قرار گیرد و از فعالیت‌های سازنده و عواطفش حمایت شود. البته این به آن معنا نیست که همه رفتارهای نادرست نوجوان را نادیده بگیرید تا دچار اعتماد به نفس کاذب شود بلکه باید با او به گفت‌وگو بنشینید و با تکیه بر منطق و خرد نکردن شخصیت فرزندتان، مشکلات را حل کنید و مراقب باشید اعتماد به نفسش تخریب نشود. از طرفی شما به عنوان والدین باید بدانید گوش کردن به حرف‌های نوجوان و تایید عقاید مثبت و کوچک نشمردن او در جمع، تاثیر بسزایی در افزایش اعتماد به نفس او دارد. کافی است یک بار امتحان کنید تا نتیجه بگیرید.
دکتر ادوارد مور، روان‌پزشک کودک و نوجوان و عضو انجمن علمی نوجوانان بریتانیا معتقد است نوجوانی که از اعتماد به نفس مطلوبی برخوردار است همواره مستقل عمل می‌کند، مسوولیت‌پذیر است و متکی به فرد خاصی نیست. یک نوجوان با اعتماد به نفس مطلوب از حضور در یک جمع غریبه و ناشناس احساس ترس نمی‌کند، گوشه‌گیر و پرخاشگر نیست و همیشه نسبت به پیشرفت‌هایش افتخار می‌کند و دامنه وسیعی از هیجان‌ها و احساسات را بروز می‌دهد. در عین حال، ناکامی را نیز به راحتی می‌پذیرد و خیلی راحت عقایدش را با منطق در جمع مطرح و از آن دفاع می‌کند. در مقابل، نوجوانی که اعتماد به نفس پایینی دارد همیشه توانمندی‌های خود را دست‌کم می‌گیرد، احساس درماندگی می‌کند و به آسانی تحت‌تاثیر دیگران قرار می‌گیرد. این نوجوان، دامنه محدودی از احساسات و عواطف را بروز می‌دهد و از موقعیت‌های جدید و تازه دوری می‌کند و همواره نقاط‌ضعف خود را می‌بیند و خودش را سرزنش می‌کند.
رابطه میان خجالت و اعتماد به نفس در نوجوانان
بروز هرگونه اضطراب و نگرانی موقع قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی و گروه‌های فامیلی، تعریف مناسبی برای واژه خجالت کشیدن است و بروز این حس در نوجوانان به دوران کودکی آنها باز‌می‌گردد. کودکی که در مقابل پرسش‌های دیگران، پاسخی نمی‌دهد، تمایلی به شرکت در فعالیت‌های گروهی مهدکودک ندارد یا به مکان‌هایی مانند زمین بازی مدرسه نمی‌رود مگر اینکه از طرف یکی از والدین یا دوستان نزدیک مورد حمایت قرار بگیرد، در نوجوانی نیز با حس کم‌رویی و خجالت مواجه خواهد شد. البته بسیاری از کودکان در بعضی از موقعیت‌ها مانند مهدکودک یا پیش‌دبستانی خجالتی هستند. در این بین نباید فراموش کرد یک شخصیت درون‌گرا، خود به تنهایی مشکلی به‌وجود نمی‌آورد اما زمانی یک رفتار خجالتی می‌تواند آزار‌دهنده باشد که او را از داشتن دوست، شرکت در بازی و دیگر فرصت‌های یادگیری دور می‌کند که این موضوع خود می‌تواند مشکل‌ساز باشد و از یک کودک خجالتی، یک نوجوان خجالتی و با اعتماد به نفس پایین بسازد.
خجالتی بودن می‌تواند ژنتیکی باشد
بررسی‌های اخیر محققان دانشگاه هاروارد روی 550 نوزاد نشان می‌دهد که میل به کم‌رویی ممکن است ژنتیکی باشد اما محیطی که کودک در آن رشد می‌کند نیز تاثیر شگرفی در خجالتی یا اجتماعی شدن یک نوجوان دارد. درواقع میل به کم‌رویی یا خجالتی بودن با توجه به شرایط خانه نظیر بی‌ثباتی در تربیت فرزند، اختلافات خانوادگی، انتقاد تند و اقتدار خواهر و برادر بیشتر خواهد شد. البته والدینی که فرزندان خود را باور دارند و همواره از آنها حمایت می‌کنند، باعث می‌شوند تا نوجوان در تعاملات اجتماعی و خانوادگی خود راحت‌تر برخورد کند، اعتماد به نفسش تقویت شود و به یک نوجوان خجالتی تبدیل نشود. در عوض، دست‌‌انداختن و مسخره کردن کودک، بیان کردن نقاط‌ضعف، اشتباهات، عقاید و احساسات شخصی او در جمع، تاکید بر خجالتی بودن نوجوان و تحمیل ارتباطات اجتماعی چاره‌ساز نخواهد بود و کمکی به رفع این مشکل در دوران نوجوانی او نخواهد کرد.
آدم خجالتی چه شکلی است؟!
نباید فراموش کرد افراد خجالتی از نظر فیزیولوژیک خصوصیاتی دارند که در اعمال و رفتار آنها ظاهر می‌شود و تشدید ضربان قلب، سرخ شدن چهره، اختلالات تنفسی، تغییرات صدایی هنگام صحبت و... از جمله این عوامل است. در این میان برخی از رفتارهای اضطرابی، بیشتر در نوجوانان دیده می‌شود. مخفی کردن خود از اطرافیان و آشنایان و فرار کردن از جمع، به لکنت افتادن، مضطرب و دستپاچه بودن، با انگشتان خود بازی کردن، با لباس خود ور رفتن، از این پا به آن پا شدن، سر را خم کردن و عدم برقراری ارتباط بصری مستمر و طبیعی با دیگران، خودتوجهی بیش از حد، ضعف اعتماد به نفس، عدم برخورداری از ابتکار عمل و خلاقیت‌های ذهنی از جمله این رفتارها در میان نوجوانان است و اگر این مشکل در دوران نوجوانی حل نشود ممکن است فرد تا پایان عمرش خجالتی باقی بماند.در این بین، یکی از احساسات ناخوشایندی که به نوجوانان خجالتی منتقل می‌شود احساس تنفر و بیزاری بی‌دلیل از افراد دیگر یا خودکم بینی و حسادت نسبت به آنهاست که باید این‌گونه افکار را شناخت و به کمک روش‌های گفته شده نسبت به حل آنها اقدام کرد. ترس از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، یکی از عوامل مهم بروز خجالت در نوجوانان و ایجاد این حس تنفر در آنهاست بنابراین مهم‌ترین راهکار این است که به نوجوان کمک کنیم در یک فعالیت گروهی مانند یک باشگاه ورزشی ثبت‌نام کند و با افراد مختلفی آشنا شود تا به مرور زمان احساس خجالت او از بین برود و با تقویت نقاط مثبت شخصیت خود به اعتماد به نفس مطلوبی دست یابد. البته باید در نظر داشت شیوع خجالتی بودن به ویژه در دوره بلوغ از سایر مراحل دیگر رشد بیشتر است و این وظیفه خانواده و کادر آموزشی مدرسه است که اعتماد به نفس نوجوان را تقویت کنند و به او بیاموزند اعتماد به نفس از جمله مهارت‌های زندگی و کلید طلایی رسیدن به موفقیت است و هیچ‌وقت هم برای به دست آوردن اعتماد به نفس مثبت دیر نیست.
خداحافظی با خجالت دوران نوجوانی
روش‌های مفید و متعددی وجود دارد تا والدین بتوانند مانع از خجالتی شدن نوجوان‌شان شوند یا به فرزندشان کمک کنند تا از فردی خجالتی به فردی با اعتماد به نفس بالا تبدیل شود. باید به عنوان والدین نوجوان، یاد بگیرید تا از فرزند خود در محیط‌های نا آشنا حمایت کنید، تنهایش نگذارید و اجازه بدهید قبل از شرکت کردن در جمع آن را به دقت بررسی کند. حتی می‌توانید نمایش‌های خانوادگی ترتیب دهید و گفتن و انجام دادن کارهایی که برای کودک یا نوجوان شما سخت به‌نظر می‌رسد را با او تمرین کنید اما فعالیت‌هایی را مشخص کنید که فرزند شما از عهده آن بر‌می‌آید. در عین حال باید به بچه‌ها کمک کنید تا کارهایی را در زمانی که افراد خانواده یا دوستان دور هم هستند، انجام دهند. به عنوان نمونه کودک یا نوجوان شما می‌تواند در حضور میهمانان وسایل میز شام را بچیند تا به اصطلاح خجالت‌اش بریزد.از طرفی باید اجازه بدهید فرزندتان برخی مشکلات و مسایل‌اش را خودش حل کند حتی اگر به سختی آن را انجام دهد. در این بین باید اطمینان خود را به توانایی فرزندتان برای رویارویی با مشکلات و پیدا کردن راه‌حل مناسب نشان دهید تا با اعتماد به نفس لازم، به بهترین نتیجه ممکن برسد.
منبع : هفته نامه سلامت
