نویسنده: حسن زندباف
در قرن 16 اجرای رقص های عمومی در فرانسه و ایتالیا به شکوفایی با ارزشی رسید اما در آلمان زمان زیادی با رقص ملی سرگرم بودند. در این زمان کارهایی از تابولاتور ارگ و عود با اشکال مختلف موجود است که از رقص های جفتی (دونفره) با تغییر میزان های ساده به ترکیبی با سرعت خبر می دهد. بسیاری از این رقص ها، محلی و تکیه گاه فرهنگی قابل توجه داشت. یاکوب پایکس (1) تابولاتور خود (1583) پاسامتسو (2) را آورد (Passamezzo = ایتالیایی، رقص که در اواخر قرن 16 ظاهر گردید)، که ویژه زن های دربار شد و به سالتارلوی (Saltarello = رقص سریع با پرش که به خصوص در ایتالیا و اسپانیا گسترش یافت) سریع رسید. هانس نویزیدلر (3) (1536) در کتاب خود به رقص های بی شماری اشاره کرد که ریشه موسیقی ملی داشت و مربوط به کشتار جنگ در هلند، لهستان و ایتالیا می شد. از آن گذشته، در سال 1540 موضوع رقص های او، مربوط به مستمندان و راهبه ها بود که دائم با تغییرات ریتم همراه می شد. بسیاری از این رقص ها تا به امروز هم نگه داشته شده و به خصوص یک وسیله تفریحی برای بچه ها شده است. در کنار رقص های ملی، رقص های دیگری در فرانسه و ایتالیا با ریشه های دیگر مطرح است. در فرانسه باس دانس (4) که یک رقص پُر تحرک، درست مثل کار پر تحرک ارکستر، انجام می شد. باس دانس در قرن 16، مخصوص اشراف بود که از آن، پاوانه (5) شکل گرفت و در آلمان با عنوان پادوآنا (6) شهرت دارد. سوئیت، فرانسه: تداوم، ایتالیایی Partita، فرانسه Partie سوئیت به معنی یک حالت از فرم موسیقی در قسمت های مختلف به رقص های مورد استفاده گذشته اطلاق می شود. برای مثال: پاوانه و یا گالیارد که گرم و پرجنبش بود. در نیمه اول قرن 16 این فرم توسط اساتید عود در ایتالیا ساخته شد. بعضی از رقص ها زنجیرگونه به هم وصل شده و گاهی توکاتا و یا قطعه دیگری به آن اضافه می شد. از سال 1600 به بعد آهنگ سازان آلمان برای چهار الی شش ساز بادی به علاوه سازهای زهی غالباً در پاوانه، گالیارد، آلماند، کورانت، سوئیت را ساختند که همه در یک گام با تم مساوی در نظر گرفته شد و فروبرگر سوئیت را با این جملات به پیانو انتقال داد: آلماند - کورانت - ساراباند - ژیک. این شکل سوئیت را نوازندگان ویرجینال (7) در انگلیس و فرانسه هم به کار بردند. در طول زمان قطعات دیگری هم اضافه شد: گاووت، پاسه پید، برانله، منوئت، بوره، ریگودن، آریا و غیره. واریاسیون در سوئیت به معنی تزیین قطعه برای رقص که شکل دوبل گرفت و در قسمت پایانی یک شانسون و یا پاساکالیا اضافه کردند. آهنگ سازان ایتالیایی در اول لغت سوئیت، لغاتی اضافه کردند: سینفونیا، سوناتا، پرلود، یا یک اوورتور. این اوورتور اهمیتی برای دست آورد که باخ چهار کار ارکستر خود را اوورتور نامید. نوازندگان کلاوسن هم از جمله لولی و کوپرن و چند نفر دیگر تغییراتی در جملات سنتی دادند. سوئیت در قرن 18 به نوع دیگر در کاساسیون و یادیورتی منتو به کار برده شد. با ظاهر شدن سینفونی، سوئیت تا حدودی اهمیت خود را از دست داد، اما منوئت از سوئیت به سینفونی راه یافت. بسیاری از والسن های یوهان اشتراوس مایه از سوئیت قدیم دارد. به رغم بی اهمیت شدن سوئیت، در قرن 16 آثاری برای ارکستر ساخته شد. اختلاف سینفونی با سوئیت در محدودیت نوع کار سوئیت است، اما زمانی مورد علاقه قرار گرفت که قطعات ارکستر برای اپرا یا بازی های موزیکال در فرم سوئیت با هم ترکیب شدند.
اشکال مختلف رقص ها
گاووت Gavotte: نوعی رقص که از زمان ژ. ب. لولی به سوئیت راه یافت و ساراباند جایگزین آن شد. پاسه پید Passe Pied: رقص قدیم منسوب به فرانسه که لولی آن را به عنوان قطعه میانی ساراباندوژیک به کار برد. پاساکالیا Passacaglia: ایتالیایی، و حدس زده می شود که از گام برداشتن خروس (Passo di gallo) گرفته شد، در اسپانیا پاساکاله که Pasar رد شدن و Calle یعنی خیابان که در مجموع به شکل رقص درآمد. چاکونه Chaconne: آلمانی، ایتالیایی Ciacona. و در اصل، اسپانیایی که از سال 1600 در دربار مورد استفاده قرار گرفت و بعدها رقص کلاسیک اسپانیا شد. چاکونه به موسیقی کلاسیک هنری راه یافت. برانله Brandler: رقص دایره شکل در فرانسه قدیم. این رقص به مناطق مختلف فرانسه راه یافت و در قرن 15 به باس دانس تغییر نام داد. باس دانس Basse-Dans: یک رقص در قرن 15-16 به شکل راه رفتن و با سرعت معتدل در موسیقی شکل گرفت. آثار آن در کتابخانه بروکسل که حاوی حدود پنجاه و نه رقص که از قرن 15 می باشد، موجود است و نهایتاً به پاوانه رسید. پاوانه، ایتالیا پاول Pavane، Pavol به معنی قو: این رقص به عنوان «رقص قو» در قرن 15 مشهور شد. در حقیقت از موسیقی پادوا (Padua یکی از شهرهای ایتالیا) نام خود را گرفته است (Paduana یا Padovana)، رقص شبانه که بعداً گالیارد از آن شکل گرفت. این رقص در شروع قرن 17 در ابتدای جملات سوئیت قرار گرفت که بعدها آلماند جایگزین آن شد. گالیارد Gagliarde: ایتالیا Gagliarda فرانسه gaillarde: رقص شبانه، رقص پر تحرک که حرکت پاوانه آهسته آن است و با سالتارلو نسبت نزدیک دارد. حدود قرن 16، آلماند جایگزین این دو شد. منوئت Menuett، فرانسه menuet، ایتالیا minuetto: یک رقص قدیم فرانسوی و لغت آن از ظرافت حرکت پا ریشه گرفت. لولی در سال 1653 برای لودویگ XIV این موسیقی را نوشت و اساس رقص درباری و موسیقی هنری گردید. حدود قرن 17 گهگاهی سوئیت به عنوان منوئت دوم به کار برده شد. بوره Bouree: نوعی رقص دهقانی که در قرن 16 به موسیقی هنری دربار رسید و از سال 1650 به سوئیت راه یافت. ریگادون Rigaudon: یک رقص پُر تحرک با میزان آوف تاکت شروع می شود و به سوئیت راه پیدا کرد. پره لودیم Parludium. لاتین و فرانسه Prelude، ایتالیایی Preludio: در ابتدا قطعه ای که قبل از نواختن قطعه اصلی، نوازنده ارگ شروع به نواختن می کند علاقه مندان مذهبی را به کلیسا دعوت کند. پره لود هم زمان با اصوات کرال بود که اینتوناسیون (intonation) نام دارد. پره لود گاهی با آکوردهای آزاد که به شکل توکاتا است، همراه با پاساژ می آید. حتی پره لود (مقدمه) می تواند یک دانس سوئیت باشد با عنوان اینتر ادا (intrada) که بعدها با اینتر داکسیون (introduktion) تغییر نام داد. بین پره لود و فوگ نزدیکی برقرار شد که شوپن در بیست و چهار پرلود خود در تمام گام ها به نحو شایسته ای بهره برد. کاساسیون آلمانی Kassation، ایتالیایی Cassazion: این لغت به عقیده گذشتگان به معنی آسانسور خیابان به کار رفت که مورد قبول نیست، در حقیقت از لغت Cassare به معنی خداحافظی ریشه گرفته است. به هر جهت یک موسیقی خداحافظی است و در قرن 18 در هوای آزاد اجرا شد و به لغت دیورتی منتو و سرناد بسیار نزدیک است. دیورتی منتو Divertimento آلمانی، ایتالیا و فرانسه divertissement: به معنی برنامه ای برای گذراندن وقت، خوش گذرانی، که ترکیب اصوات کوتاه کاساسیون با دیورتی منتو، شکل Suite و Partita شد. جملات مقطع، طوری که شرایط رقص را داشته باشد، دیورتی می تواند برای ارکستر زهی و اگر به شکل سرناد باشد، سازهای بادی هم همراه شود. شکوفایی آن در قرن 17-18 بود که بعدها هم گاهی مورد استفاده قرار گرفت. دیورتی یک قطعه رقص در بین اپرای فرانسه قرار گرفت که لولی و رامو و آهنگ سازان آن عصر به کار بردند. چنانچه بالت در بین اپرای امروزه هم متداول است. البته این یک قاعده برای اپرای فرانسه بود. سرناد Serenade، ایتالیا Serenata: فرم موسیقی برای ساز است و به عنوان موسیقی شبانه به کار می رود: زمانی که این موسیقی در هوای آزاد به اجرا درآید، سازهای بادی هم همراه آن است. شکل کار مثل سوئیت، کاساسیون، دیورتی منتو است. اگر سرناد شامل دو جمله کشیده شود، در این صورت سازنده منوئت است و مفهوم موسیقی گرم و عاطفی را دربرمی گیرد. انترادا Entrada-Intrada، ایتالیا، فرانسه، Entrée ورود: تقریباً قطعه مقدمه سوئیت بود و در ابتدا شامل سازهای بادی می شد که بعدها ساز زهی هم مورد استفاده قرار گرفت. در حقیقت شکل خاصی ندارد و غالباً حالتی آزاد دارد. توکاتا Toccata، ایتالیا Toccare، لمس کردن، فرانسه Toucher لمس کردن: یک قطعه بسیار قدیمی برای ارگ و یا پیانو است که از ابتدای کاربرد آن به شکل آزاد ساخته شد (مثل پرلودیم، اینترادا و غیره) این قطعه معمولاً با آکورد شروع می شود و در ادامه با قوانین پولی فونی همراه است. معمولاً این قطعه نمایشگر چیره دستی و سرعت انگشتان بر روی ساز است. سالتارلو Saltarello، ایتالیایی: یک رقص تند با پرش که به خصوص در ایتالیا و اسپانیا در میزان
پی نوشت ها :
1. Jacob Paix 2. Passamezzo 3. Hans Neusiedler 4. Basse Danse 5. Pavana 6. Paduana 7.Virginalیک نوع ساز است.
منبع : زندباف، حسن، (1387)، تاریخ و فرهنگ موسیقی جهان، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، مرکز موسیقی، چاپ اول1388.
