مهارت‌های زندگی ؛ مهارت خلاقیت

 

مقدمه

یکی از مراحل زندگی بشر، مرحله دنیاست که شامل سه اتفاق عمده ی: تولد (ورود)، زندگی (حضور) و مرگ (خرج) می باشد.
انسان در تولّد و مرگ و اصل زندگی اختیاری ندارد، اما در چگونگی و نوع زندگی مختار است و شایسته است برای کسب حیات طیّبه، زیستنی آگاهانه، خردمندانه و سعادتمندانه همراه با سلامت جسم و توجه به آینده ای روشن تلاش نماید. برای کسب حیات طیبه با نگاه متقارن به دنیا و آخرت توجه به پنج نوع تربیت برای بشر ضروری است:
1. تربیت جسمی
2. تربیت عاطفی
3. تربیت عقلانی
4. تربیت دینی
5. تربیت اجتماعی
یک انسان مؤمن همواره در پی رشد و خلاقیت و ایجاد پدیده های جدید است و روزهای عمرش همچون پلکان نردبانی است که او را به اوج کمال نزدیک می کند. حضرت علی علیه السّلام فرمودند: نَیروزُنا کُلُّ یوم ؛ هر روز ما نوروز و روزی نو می باشد. چرا که نیل به سعادت و خوشبختی واقعی بشر در بُعد فردی، خانوادگی و اجتماعی مرهون کسب توانمندی و موفقیت در این پنج نوع تربیت جهت «شکوفاسازی شخصیت خود و اداره ی زندگی» و «برقراری ارتباطات موفق جمعی تا حد تأثیرگذاری مثبت» و «ارتباط عمیق با خداست».
کارشناسان تربیتی به بخشی از آگاهی ها و توانایی های انسان که برای دستیابی به یک زندگی موفق مورد نیاز است، «مهارتهای زندگی» می گویند. در این مقاله به تبیین و تشریح راهکارهای داشتن یک زندگی سالم و مهارتها و روش های مقابله ای مورد نیاز می پردازیم.
از جمله اسامی خداوند متعال «خلّاق» است. (1) بر اساس فرمول: «تَخلَّقُوا بأخلاق اللِه» (2) یک انسان مؤمن شایسته است وجود خویش را به این اخلاق و صفت الهی مزّین نماید و تلاش کند از این صفت الهی بهره مند بوده و در زندگی خلاقیت داشته باشد. یکی از مهارت های لازم زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی، مهارت خلاقیت و قدرت آفرینش اندیشه های نوین، سبکها و انتخاب روش ها و اعمال نو و مؤثر می باشد.
دوری از رکود، توقف و سکون و گرایش به نوآوری، تکاپو و تحوّل و حیات آفرینی و اندیشیدن مستمر از ویژگی های بارز یک انسان خلاق به شمار می رود. در یک نگاه کلی می توان ویژگیهای انسان های خلاق را این چنین برمی شمرد:
1. نوگرایی.
2. بیزاری از سکون و رکود.
3. اندیشه ورزی و عادت به تفکر.
4. انعطاف پذیری.
5. استقلال (در شخصیت، تفکر و اقدام)
6. پرهیز از عوام زدگی (و اسارت حرف مردم)
7. توانمندی در حفظ تجارت و نظم بخشی به آنها.
8. تیزبینی و دقت نظر.
9. داشتن قدرت روحی و تمرکز.
10. پرورش قدرت تخیل و استفاده از آن.
یک انسان مؤمن همواره در پی رشد و خلاقیت و ایجاد پدیده های جدید است و روزهای عمرش همچون پلکان نردبانی است که او را به اوج کمال نزدیک می کند. حضرت علی (علیه السّلام) فرمودند: (نَیروزُنا کُلُّ یوم) (3) «هر روز ما نوروز و روزی نو می باشد.»
و در نکوهش تساوی روزها می فرمایند: (مَنِ اعتَدَلَ یَوماه فَهُوَ مَغبُونٌ.) (4)
«هر کس دو روزش برابر باشد، زیان دیده است.»
و امام صادق (علیه السّلام) نیز می فرمایند: (مَنِ استَوی یَوماهُ فَهُوَ مَغبُون) (5)
«هر کس دو روزش مساوی باشد، زیان دیده است.»
بر اساس این نگرش و آموزه ی دینی، یک مؤمن هر روز در پی خلق و پویایی و آفرینش و صیرورت است، این ویژگی در میان انبیاء و اولیای الهی نه محدود به افکار نو و نوآفرینی، بلکه تا سر قدرت خلق موجودات بإذن الله است.
قرآن کریم در توصیف حضرت عیسی (علیه السّلام) می فرماید:
(أنّی أخلُقُ لَکُم من الطّینِ کَهیئةِ الطَّیرِ فَأنفُخُ فیه فیکون طَیراً بإذِنِ اللِه و أبرئُ الأکمَهَ و الأبرصَ و أحیِ المَوتی بإذنِ الله...) (6)
«من از گِل، چیزی به شکل پرنده می سازم، سپس در آن می دمم و به فرمان خدا پرنده ای می شود و به اذن خدا، کور مادرزاد و مبتلا به برص را بهبود می بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده می کنم...»
این توانمندی و این نوع خلاقیت، که در قالب معجزات و کرامات رخ نشان می دهد عنایتی خاص از جانب خداوند متعال است که در نتیجه قرب الهی، ریاضت های ویژه و شایستگی های انسانی و الهی، شامل حال اولیای خدا می شود و هر انسانی با توجه به ظرفیت های وجودی اش می تواند به مراتبی از این توانایی ها دست یابد، از جمله اذکاری که انسان را در کسب خلاقیت قدرتمند می سازد، ذکر شریف: «یا حَیُّ یا قَیُّوم» است، چنانچه حضرت عیسی (علیه السّلام) بواسطه این ذکر مردگان را زنده می کرد. (7)

بیشتر بخوانید: خلاقیت چیست؟

و یا عاصف بن برخیا وزیر سلیمان با همین ذکر تخت بلقیس را در چشم به هم زدنی نزد سلیمان حاضر کرد. (8)
از صفات ویژه دوره ی حکومتی امام زمان (علیه السّلام) نیز خلاقیت و احیاگری ایشان می باشد. امام عصر (علیه السّلام)، به اذن الهی مُحیی و حیات بخش زمین خواهد بود و به همین دلیل یکی از القاب ایشان ربیع الانام (9) (بهار انسان ها) و نضره الایام (10) (خرّمی دوران) است.
قرآن در این خصوص می فرماید: (و اعلَمُوا أنَّ یُحیی الأرضَ بَعدَ موتها...) (11)
«بدانید که خداوند زمین را پس از مردنش زنده می کند...»
امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر این آیه ی شریفه فرمودند:
منظور از این آیه، احیاء زمین و اهل آن بواسطه ی امام زمان (علیه السّلام) است. (12)
از دیدگاه اسلام انسان قادر است در صورت بالا بردن مقاصد و نیت های خود و ارتقاء سطح خواسته های منطقی خود در بسیاری از امور مادی و معنوی رشد نماید و به خواسته ها و ایده های خود دست یابد و از جانب خداوند متعال مورد امداد و توفیق قرار گیرد.
حضرت علی (علیه السّلام) می فرمایند: «بخشش خداوند به هر کس، به اندازه ی نیّت اوست.» (13)
و یا امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: «در حقیقت خداوند یاری خود به بندگان را به اندازه ی نیت های آنان قرار داده است. پس هر که نیتّش درست باشد، یاری خدا به او کامل رسد و هر که نیتّش کاستی داشته باشد، یاری خدا نیز به همان اندازه ی کاستی نیت او، از وی کاسته می شود.» (14)
حضرت علی (علیه السّلام) در حدیثی می فرمایند: «نیت نیکو، سبب رسیدن به آرمان و آرزوست.» (15)
و یا می فرمایند: «آدمی با نیت نیکو و اخلاق خوش به تمام آنچه در جستجوی آن است، از زندگی خوش، امنیت محیط و فراخی روزی دست می یابد.» (16)
و یا در جای دیگری می فرمایند: «خویشتن را به داشتن نیت نیکو و مقصد زیبا عادت ده، تا در اهدافت کامیاب شوی.» (17)
امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: «هرکه نیتّش نیکو شود، خداوند بر روزی اش بیفزاید.» (18)
در مباحث علوم تربیتی با نگاهی محدودتر، محدوده مهارت خلاقیت در استفاده از نیروی تخیّل و تجسّم خلّاق تعریف شده است که به نوبه ی خود عاملی مؤثر برای پیشرفت و موفقیت خواهد بود.
تخیل از اساسی ترین پایه های خلاقیت است، شاهکارهای هنری، مثل سروده های شاعران، تابلوهای نقّاشان، بناهای معماران و همچنین ایده ها و نظریات دانشمندان، حکیمان و فرزانگان، ابداعات و اختراعات مخترعان و مکتشفان، فرزند خیال و نتیجه ی تخیّل اند. با تخیّل «انجام هیچ امری محال نیست» آری با برخورداری از نیروی تخیّل است که ما بر جهان حکومت می کنیم و با کمک اوست که علیرغم مناسب نبودن شرایط و نبودن امکانات لازم برای موفقیت، به توانگری و رشد مطلوب می رسید و یا لوئی پاسکال می گوید: «همه چیز برای تخیّل و در قدرت تخیّل می باشد و با اوست که می توان شکوه، سعادت، نیکبختی، موفقیت و زیبایی را خلق کرد، حتی عدالت که اصل و اساس همه چیز در این دنیاست را می شود با او آفرید.»
این نیروی تخیّل است که باعث باروری استعدادها گردیده و زندگی فکری، روحی و جهان خارج آدمی را به نحوی تحت تأثیر خود قرار داده است. گفتنی است منظور از نیروی تخیّل که پایه ی خلاقیت است، خیال پردازی های واهی و سوداهای عنان گسیخته، پوچ و بی منطق نیست، بلکه مراد، فعالیتی می باشد که مادر و اساس نوآوری، سازندگی و بالندگی است. (19)
در اینجا و به عنوان تمرین به یک نمونه تخیّل مثبت و سازنده اشاره می کنیم.
در حالتی کاملاً راحت، ژرف، آرام قرار گرفته و سپس در ذهن خود مجسّم کنید که شما دو نفر در کمال صمیمیّت، محبت و هماهنگی، ارتباط برقرار کرده و با یکدیگر سخن می گویید. باید این احساس در شما ایجاد شود که این تصویر ذهنی، حتماً محقق می شود به گونه ای که گویا هم اینک این ارتباط مهربانانه رخ داده است. این تمرین کوتاه مدت و ساده را لااقل روزی دو سه بار انجام دهید. در نیت خود، صمیمی و به راستی مشتاق، منتظر و آماده ی عوض شدن باشید. مطمئن باشید چندی نخواهد گذشت که رابطه شما با دیگران سرشار از محبت و صمیمیت خواهد شد به گونه ای که شخصیت اشخاص مورد نظر خوشایندتر و برقرار کردن رابطه با او آسان تر و دلپذیرتر شده است.
با مداومت در استفاده از تجسّم خلاق، به زودی می بینیم که دگرگونی هایی اساسی در ما و در زندگی ما پدید می آید، تغییراتی که قبلاً و پیش از این، حتی خوابش را نمی دیدیم و به همین دلیل تجسّم خلاق را، در حقیقی ترین و والاترین معنایش، جادو خوانده اند و رمز دستیابی به گنجینه نعمات خداوند کریم دانسته اند. (20)
در یک نگاه کلی مراحل تجسم خلاق عبارتند از:
1- تصویرسازی ذهنی با فعال نمودن سینمای ذهنی در مورد یک هدف و ایده. هنگامی که شما به تصویرسازی ذهنی یک آرزوی مثبت می پردازید در واقع به جذب و هدایت انرژی به سمت هدف و سوژه خود پرداخته اید و این کار شما را در رسیدن به مطلوب در عینیت خارجی بسیار کمک خواهد کرد.
2- تمرکز بر تصویر خواسته های ذهنی در حالت آرامش کامل
3- بکار بردن جملات و عبارات تأکیدی مرتبط با هدف و تکرار آن
4- انرژی دهی مداوم و خوش بینانه به خود.
5- استمرار بر هدف تا رسیدن به آن.

عوامل موفقیت در تجسم خلاق

1. باورمندی به وفور نعمت های الهی.
2. خوش بینی و تفکر مثبت.
3. باورمندی به قدرت انسان.
4. اطمینان به اجابت دعا و درخواست ها.
5. پرهیز از شکّاکیت و دودلی.
6. دعا و تکرار دعا و درخواست ها.
در نظام تربیتی اسلام تأکید بر عنصر دعا و درخواست از خدا ضمن تمرین عبودیت و ارتباط توحیدی و معنوی به گونه ای طراحی شده تا انسان با صورت سازی خواسته های خود و اصرار بر آن ها به خواسته های جدید رسیده و موفقیت های خود را چندین برابر افزایش دهد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:
(لا تَعُجُزوا عَن الدُّعاء) (21) «از دعا کردن عاجز نباشید.»
رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «هر که چیزی را آرزو کند و آن چیز مورد رضای خدای عزّوجلّ باشد، از دنیا نرود تا آن که خداوند به او عطا کند.» (22)
امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند: «بسیار دعا کن؛ زیرا دعا کلید هر رحمتی است و مایه ی روا شدن هر حاجتی و آنچه نزد خداست جز با دعا کردن به دست نمی آید. هیچ دری نیست که بسیار کوبیده شود مگر آن که به زودی به روی کوبنده باز گردد.» (23)
و یا در حدیثی دیگر می فرمایند: «دعا مخزن اجابت است همچنان که ابر مخزن باران است.» (24)
و یا امیرالمؤمنین (علیه السّلام) در روایتی می فرمایند:
«در مسألت از خدا پافشاری کن تا درهای رحمت به رویت گشوده شود.» (25)

نمایش پی نوشت ها:
1. (انَّ رَبَّکَ هوَ الخلاقُ العلیم.) حجر / 86
2. به اخلاق الهی آراسته گردید. بحارالأنوار / ج 58 / ص 129
3. من لایحضره الفقیه / ج 3 / ص 300
4. همان / ج 4 / ص 381
5. وسائل / ج 16 / ص 94
6. آل عمران / 49
7. المناقب / ج 1 / ص 225
8. سلسله مباحث تفسیری حضرت آیه اله جوادی آملی (ره)
9. مهج الدعوات / ص 346
10. بحارالانوار / ج 99 / ص 83
11. حدید / 17
12. بحارالأنوار / ج 51 / ص 54
13. غررالحکم / ح 6193
14. بحارالأنوار / ج 70 / ص 211
15. غررالحکم / ج 4766
16. غررالحکم / ح 10141
17. غررالحکم / ح 6236
18. المحاسن / ج 1 / ص 406
19. بسته ی آموزشی مهارت های زندگی / ص 124
20. بسته ی آموزشی مهارت های زندگی / صص 126-127
21. مستدرک / ج 5 / ص 160
22. الخصال / 4 / 7
23. بحارالأنوار / ج 93 / ص 295
24. بحارالأنوار / ج 93 / ح 23 / ص 295
25. بحارالأنوار / ج 77 / ص 204

منبع مقاله :
نیلی پور، مهدی؛ (1390)، مهارت های زندگی، نشر اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ دوم