نويسنده: مارتين گريفيتس
مترجم: عليرضا طيب
مترجم: عليرضا طيب
مدلي از تعامل اجتماعي كه در مقوله ي كلي نظريه ي بازي ها جاي مي گيرد و نشان مي دهد كه چگونه انتخاب هاي عقلايي (ـــ عقلانيت) افراد مي تواند به واسطه ي ساختار موقعيت به نتايجي راه برد كه براي همه ي جمع مطلوبيت نازل تري دارد. معماي زنداني را در روابط بين الملل در سطح گسترده به كار برده اند زيرا به هم به هم وابسته بودن روابط بين الملل و هم ناتواني طرف هاي تعامل از امضاي توافقات الزام آور با توجه به ساختار اقتدارگريز نظام بين الملل را به خوبي نشان مي دهد. پژوهشگران از معماي زنداني براي تحليل انواع گسترده اي از موضوعات جهاني از جمله مسابقه هاي تسليحاتي، جنگ افزارهاي تجاري، مشكلات زيست محيطي، رفتار كارتل ها، رژيم هاي بين المللي، و بسيج اجتماعي كمك گرفته اند.
در نظريه ي بازي ها تصميم گيري در موقعيت هاي به هم وابسته به صورت مدل هاي رياضي بازگو مي شود. اين نظريه نخستين بار در دهه ي1920 در رشته ي اقتصاد سربرآورد و در 1943 در قالب كتاب نظريه ي بازي ها و رفتار اقتصادي شكل مدون يافت. گرچه كارهاي نظري و تجربي اوليه روي بازي هاي با حاصل جمع صفر، كه مربوط به تعارضات محض هستند، متمركز بود ولي به تدريج پژوهش ها به سمت مقوله ي كلي بازهاي با حاصل جمع غيرصفر متوجه شد؛ كه معماي زنداني يكي از آنهاست. از آن جا كه پژوهش درباره ي معماي زنداني در تمامي رشته هاي علوم اجتماعي گسترده است. مسلماً مي توان آن را بررسي شده ترين بازي در روابط بين الملل، علوم سياسي، روان شناسي اجتماعي، و جامعه شناسي دانست.
بازي معماي زنداني يك بازي با حاصل جمع غيرصفر است. داستان اين بازي مربوط به دو زنداني است كه هر دو مظنون به ارتكاب توأمان يك جرم هستند ولي هنوز هيچ يك از آن ها اعتراف نكرده است. آن ها را در سلول هاي جداگانه بازداشت كرده اند و بنابراين نمي توانند با هم ارتباط برقرار كنند. هر زنداني گفته شده كه:
1. اگر هيچ کدام تان اعتراف نكنيد هر دو آزاد خواهيد شد؛
2. اگر هر دو اعتراف كنيد هر دو به زندان محكوم خواهيد شد؛
3. اگر تنها يكي از شما اعتراف كند و به زيان ديگري مدركي دست دولت بدهد همراه با جايزه اي آزاد خواهد شد و ديگري براي مدت طولاني تري به زندان خواهد افتاد.
از آن جا كه با توجه به اقدام طرف مقابل، هر زنداني با اعتراف كردن به نتيجه ي بهتري دست خواهد يافت (آزادي با دريافت جايزه بهتر از آزاد شدن بدون جايزه است و حبس كوتاه مدت بهتر از حبس طولاني تر است) در نبود همكاري ميان زندانيان، نتيجه عادي براي هر دو زنداني اين است كه اعتراف خواهند كرد. اما اگر مي توانستند به طريقي روي همكاري با هم به توافق برسند و هيچ يك اعتراف نمي كرد هر دو مي توانستند موقعيتي بهتر از اين وضعيت متعادل داشته باشند. اما بايد به حال آن ها تأسف خورد كه چون هر دو براي زيرپا گذاشتن هرگونه توافق و اقدام به اعتراف انگيزه اي دارند حصول چنان همكاري الزاماً دشوار خواهد بود.
مي توان انواع بازي هاي معماي زنداني را بر اساس دو بُعد دسته بندي كرد: شمار بازيگران (بازي دو نفره و بازي چند نفره) و طول مدت اجراي بازي (بازي يك نفره و بازي چند نفره) به طور كلي با افزايش شمار بازيگران احتمال همكاري كاهش، ولي با افزايش طول مدت اجراي بازي، اين احتمال افزايش مي يابد. از بازي دو نفره براي مدل سازي چانه زني دو دولت و نيز انحصارات چند گانه بهره گرفته شده است. برعكس، بازي چند نفره را در مورد مشكلات بسيج اجتماعي در سياست مقايسه اي و گرم شدن هواي زمين در روابط بين الملل به كار بسته اند. با افزايش شمار بازيگران در بازي، زيرنظر داشتن رفتارها و مجازات كردن پيمان شكنان بسيار دشوار مي شود.
وقتي بازي [معماي زنداني] يك بار به اجرا گذاشته شود همكاري با حريف هرگز عاقلانه نيست زيرا انگيزه اي براي همكاري وجود ندارد. اما اجراي مكرر بازي احتمال همكاري را افزايش مي دهد زيرا بازيکنان مي توانند از جريان نتايج حاصل شده سود برند، راهبردهاي پچييده اي در پيش گيرند و به شكل خاموش و تلويحي با هم ارتباط برقرار كنند. اگرچه سود حاصل از همكاري دو طرف در مقايسه با پرداخت حاصل از وسوسه ي پيمان كشي اندك است. با برقراري همكاري پايدار، سودي كه در طول اجراهاي مكرر به دست مي آيد بيش از پرداختي خواهد بود كه از يك بار پيمان شكني و در پي آن پيمان شكني هاي متقابل به دست مي آيد. مادام كه هر دو بازيکن براي آينده به اندازه ي كافي ارزش قائل باشند در اجراي مكرر بازي، همكاري گزينه ي عاقلانه اي است.
از لحاظ راهبردي در پيش گرفته شده و برقراري ارتباط، اجراي مكرر بازي امكان به كارگيري راهبردهايي را مي دهد كه مي توانند پيامي را به حريف منتقل سازند. براي نمونه، در اجراي مكرر بازي، يك بازيكن مي تواند از راهبرد «اين به آن در» بهره گيرد و بر اساس آن در حركت مقابله به مثل كند. پژوهش هاي آزمايشگاهي و شبيه سازي هاي رايانه اي مطلوبيت راهبردهاي «اين به آن در» را از لحاظ تغيير دادن انتظارات و افزايش همكاري ثابت كرده است. اگرچه اين «اين به آن در» به هيچ وجه تضمين كننده همكاري نيست، احتمال همكاري را بالا مي برد چرا كه اين راهبرد هم مطبوع است (يعني با همكاري آغاز مي شود) هم ساده (يعني تشخيص كاري كه داريد انجام مي دهيد براي طرف مقابل آسان است)، هم تلافي جويانه (يعني پيمان شكني طرف مقابل را بي مجازات نمي گذارد) و هم چشم پوشانه (يعني اگر طرف مقابل از نو شروع به همكاري كند شما نيز همكاري پيشه خواهيد كرد).
در روابط بين الملل از معماي زنداني استفاده ي گسترده اي صورت گرفته است. هواداران مكتب واقع گرايي از اجراي يك نوبته ي اين بازي براي نشان دادن اين مسئله بهره گرفته اند كه چگونه ساختار موقعيت مي تواند حتي ميان دولت هاي طرفدار وضع موجود كه ترجيحات مشابهي دارند همكاري را دشوارتر سازد. نظريه پردازان تجارت از اين مدل براي تبيين تمايل دولت ها به در پيش گرفتن سياست هاي «همسايه لخت كن» كه مي تواند موجب به راه افتادن جنگ تعرفه ها و فروپاشي تجارت آزاد شود ياري گرفته اند. هواداران انترناسيوناليسم ليبرال براي اثبات اين كه چگونه در شرايط اقتدارگريزي نيز همكاري مي تواند ميان دولت هاي خودپرست پا بگيرد به شدت بر اجراي مكرر بازي معماي زنداني تكيه دارد. جالب توجه اين كه واقع گرايان هنگام نقد استدلال ليبرال ها از استفاده ي آن ها از اجراي مكرر بازي معماي زنداني براي مدل سازي تعامل در دولت خرده نمي گيردند. برعكس، واقع گرايان مي گويند نسبي بودن قدرت تلويحاً بدين معني است كه نگاه رهبران به جاي پرداخت هاي مطلق، متوجه پرداخت هاي نسبي خواهد بود. گرچه تفسيري كه از پرداخت ها به عمل مي آيد تأثير چشمگيري بر احتمال همكاري دارد ولي هر دو نوع پرداخت ها به خوبي با مدل معماي زنداني جور در مي آيد.
ـــ اقتدارگريزي؛ عمل به مثل،؛ معماي امنيت؛ نظريه ي بازي ها
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390
در نظريه ي بازي ها تصميم گيري در موقعيت هاي به هم وابسته به صورت مدل هاي رياضي بازگو مي شود. اين نظريه نخستين بار در دهه ي1920 در رشته ي اقتصاد سربرآورد و در 1943 در قالب كتاب نظريه ي بازي ها و رفتار اقتصادي شكل مدون يافت. گرچه كارهاي نظري و تجربي اوليه روي بازي هاي با حاصل جمع صفر، كه مربوط به تعارضات محض هستند، متمركز بود ولي به تدريج پژوهش ها به سمت مقوله ي كلي بازهاي با حاصل جمع غيرصفر متوجه شد؛ كه معماي زنداني يكي از آنهاست. از آن جا كه پژوهش درباره ي معماي زنداني در تمامي رشته هاي علوم اجتماعي گسترده است. مسلماً مي توان آن را بررسي شده ترين بازي در روابط بين الملل، علوم سياسي، روان شناسي اجتماعي، و جامعه شناسي دانست.
بازي معماي زنداني يك بازي با حاصل جمع غيرصفر است. داستان اين بازي مربوط به دو زنداني است كه هر دو مظنون به ارتكاب توأمان يك جرم هستند ولي هنوز هيچ يك از آن ها اعتراف نكرده است. آن ها را در سلول هاي جداگانه بازداشت كرده اند و بنابراين نمي توانند با هم ارتباط برقرار كنند. هر زنداني گفته شده كه:
1. اگر هيچ کدام تان اعتراف نكنيد هر دو آزاد خواهيد شد؛
2. اگر هر دو اعتراف كنيد هر دو به زندان محكوم خواهيد شد؛
3. اگر تنها يكي از شما اعتراف كند و به زيان ديگري مدركي دست دولت بدهد همراه با جايزه اي آزاد خواهد شد و ديگري براي مدت طولاني تري به زندان خواهد افتاد.
از آن جا كه با توجه به اقدام طرف مقابل، هر زنداني با اعتراف كردن به نتيجه ي بهتري دست خواهد يافت (آزادي با دريافت جايزه بهتر از آزاد شدن بدون جايزه است و حبس كوتاه مدت بهتر از حبس طولاني تر است) در نبود همكاري ميان زندانيان، نتيجه عادي براي هر دو زنداني اين است كه اعتراف خواهند كرد. اما اگر مي توانستند به طريقي روي همكاري با هم به توافق برسند و هيچ يك اعتراف نمي كرد هر دو مي توانستند موقعيتي بهتر از اين وضعيت متعادل داشته باشند. اما بايد به حال آن ها تأسف خورد كه چون هر دو براي زيرپا گذاشتن هرگونه توافق و اقدام به اعتراف انگيزه اي دارند حصول چنان همكاري الزاماً دشوار خواهد بود.
مي توان انواع بازي هاي معماي زنداني را بر اساس دو بُعد دسته بندي كرد: شمار بازيگران (بازي دو نفره و بازي چند نفره) و طول مدت اجراي بازي (بازي يك نفره و بازي چند نفره) به طور كلي با افزايش شمار بازيگران احتمال همكاري كاهش، ولي با افزايش طول مدت اجراي بازي، اين احتمال افزايش مي يابد. از بازي دو نفره براي مدل سازي چانه زني دو دولت و نيز انحصارات چند گانه بهره گرفته شده است. برعكس، بازي چند نفره را در مورد مشكلات بسيج اجتماعي در سياست مقايسه اي و گرم شدن هواي زمين در روابط بين الملل به كار بسته اند. با افزايش شمار بازيگران در بازي، زيرنظر داشتن رفتارها و مجازات كردن پيمان شكنان بسيار دشوار مي شود.
وقتي بازي [معماي زنداني] يك بار به اجرا گذاشته شود همكاري با حريف هرگز عاقلانه نيست زيرا انگيزه اي براي همكاري وجود ندارد. اما اجراي مكرر بازي احتمال همكاري را افزايش مي دهد زيرا بازيکنان مي توانند از جريان نتايج حاصل شده سود برند، راهبردهاي پچييده اي در پيش گيرند و به شكل خاموش و تلويحي با هم ارتباط برقرار كنند. اگرچه سود حاصل از همكاري دو طرف در مقايسه با پرداخت حاصل از وسوسه ي پيمان كشي اندك است. با برقراري همكاري پايدار، سودي كه در طول اجراهاي مكرر به دست مي آيد بيش از پرداختي خواهد بود كه از يك بار پيمان شكني و در پي آن پيمان شكني هاي متقابل به دست مي آيد. مادام كه هر دو بازيکن براي آينده به اندازه ي كافي ارزش قائل باشند در اجراي مكرر بازي، همكاري گزينه ي عاقلانه اي است.
از لحاظ راهبردي در پيش گرفته شده و برقراري ارتباط، اجراي مكرر بازي امكان به كارگيري راهبردهايي را مي دهد كه مي توانند پيامي را به حريف منتقل سازند. براي نمونه، در اجراي مكرر بازي، يك بازيكن مي تواند از راهبرد «اين به آن در» بهره گيرد و بر اساس آن در حركت مقابله به مثل كند. پژوهش هاي آزمايشگاهي و شبيه سازي هاي رايانه اي مطلوبيت راهبردهاي «اين به آن در» را از لحاظ تغيير دادن انتظارات و افزايش همكاري ثابت كرده است. اگرچه اين «اين به آن در» به هيچ وجه تضمين كننده همكاري نيست، احتمال همكاري را بالا مي برد چرا كه اين راهبرد هم مطبوع است (يعني با همكاري آغاز مي شود) هم ساده (يعني تشخيص كاري كه داريد انجام مي دهيد براي طرف مقابل آسان است)، هم تلافي جويانه (يعني پيمان شكني طرف مقابل را بي مجازات نمي گذارد) و هم چشم پوشانه (يعني اگر طرف مقابل از نو شروع به همكاري كند شما نيز همكاري پيشه خواهيد كرد).
در روابط بين الملل از معماي زنداني استفاده ي گسترده اي صورت گرفته است. هواداران مكتب واقع گرايي از اجراي يك نوبته ي اين بازي براي نشان دادن اين مسئله بهره گرفته اند كه چگونه ساختار موقعيت مي تواند حتي ميان دولت هاي طرفدار وضع موجود كه ترجيحات مشابهي دارند همكاري را دشوارتر سازد. نظريه پردازان تجارت از اين مدل براي تبيين تمايل دولت ها به در پيش گرفتن سياست هاي «همسايه لخت كن» كه مي تواند موجب به راه افتادن جنگ تعرفه ها و فروپاشي تجارت آزاد شود ياري گرفته اند. هواداران انترناسيوناليسم ليبرال براي اثبات اين كه چگونه در شرايط اقتدارگريزي نيز همكاري مي تواند ميان دولت هاي خودپرست پا بگيرد به شدت بر اجراي مكرر بازي معماي زنداني تكيه دارد. جالب توجه اين كه واقع گرايان هنگام نقد استدلال ليبرال ها از استفاده ي آن ها از اجراي مكرر بازي معماي زنداني براي مدل سازي تعامل در دولت خرده نمي گيردند. برعكس، واقع گرايان مي گويند نسبي بودن قدرت تلويحاً بدين معني است كه نگاه رهبران به جاي پرداخت هاي مطلق، متوجه پرداخت هاي نسبي خواهد بود. گرچه تفسيري كه از پرداخت ها به عمل مي آيد تأثير چشمگيري بر احتمال همكاري دارد ولي هر دو نوع پرداخت ها به خوبي با مدل معماي زنداني جور در مي آيد.
ـــ اقتدارگريزي؛ عمل به مثل،؛ معماي امنيت؛ نظريه ي بازي ها
خواندني هاي پيشنهادي
-1984 Axelrod,R.The Evolution of Cooperation New York:Basic Books.
-1999 Lake,D.A.and Powell,R.(eds) Strategic Choice and International Relationa,Princeton,NJ:Princeton University Press.
-1992 Poundstone,W.Prisoner's Dilemma,New York:Anchor Books.
-1990 Stein,A.A.Why Nations Cooperate: Cricumstance and Choice in International Relations,Ithaca,NY:Cornell University Press.
-1943 Von Neumann,J.and Morgenstern,O.Theory of Games and Economic Behavior,Princeton,NJ:Princeton University Press.
ديويد روسو
گريفيتس، مارتين؛ (1388)، دانشنامه روابط بين الملل و سياست جهان، ترجمه ي عليرضا طيب، تهران: نشر ني، چاپ دوم1390
