نويسنده: سيد مهدي صميمي اردستاني
حل مشکل مهارتي کاربردي است که از ضرورت هاي روزمره ي زندگي به حساب مي آيد. با اين ديدگاه، تمام افراد در تمام سنين مي توانند اين مهارت را فرابگيرند و در مقابله با مسائل مختلف آن را به کار ببرند. البته از آن جا که افراد در سنين مختلف داراي نيازهاي روزمره ي متفاوت هستند و نيز شرايط يادگيري در هر فرد تابع سن است، نحوه ي آموزش اين مهارت نيز تا حد قابل توجهي وابسته به سن افراد است.
همان طور که اشاره شد، به سبب ماهيت عملياتي بودن مهارت مذکور، آموزش عملي اصل غيرقابل اجتناب در آموزش حل مسئله است و اين امر مطرح مي شود، چگونگي آموختن اين مهارت است. در بزرگسالان عموماً از آموزش به شيوه ي کارگاهي و مستقيم استفاده مي شود. به عبارتي ديگر، در بزرگسالان به راحتي مي توان با بيان اهداف اين آموزش به منظور ايجاد انگيزه هاي دروني در آنان، به طور صريح و مستقيم، تعليم مهارت را شروع کرد. حتي در اکثر موارد شروع اين امر با يادگيري مباني نظري آغاز مي شود. و پس از آن تمرين و چگونگي به کارگيري اين مهارت در عمل، آموزش را تکميل مي کند. در کودکان بحث نظري و آموزش آن کاربردي ندارد. گذشته از آن، ممکن است کودکان انگيزه ي کافي براي کسب اين مهارت را نداشته باشند؛ در نتيجه آموزش مستقيم، غيرعملي و ناممکن به نظر مي رسد. لذا در اين سنين نحوه ي آموزش عموماً مبتني بر « بازي»، يعني به شکل
غيرمستقيم است. آنچه در حال حاضر توصيه مي شود جاي دادن آموزش هايي از اين قبيل در ساعت هاي درسي است. به عبارتي مي توان آموزش حل مسئله را به همراه ساير مهارت هاي زندگي در ساعت هاي درسي است. به عبارتي مي توان آموزش حل مسئله را به همراه ساير مهارت هاي زندگي در ساعت هاي معمول مدرسه طراحي کرد و براي آن که اين آموزش هاي عملي موجب خستگي و دلزدگي دانش آموزان نشود، لازم است ساعت آموزش مهارت هاي زندگي از طريق بازي را به ساعتي مفرح و شادي آفرين تبديل کرد تا کودکان در حين آموزش دچار خستگي نشوند.
لازم است والدين و معلمان خود اين روش را بياموزن و آن را به طور مداوم در خانه و مدرسه به کار گيرند. کودکان بايد ياد بگيرند که هميشه براي يک مشکل راه حل هاي گوناگوني را پيش روي دارند و نبايد ذهن خود را تنها به يک راه حل محدود کنند. در چنين شرايطي انتخاب بهترين راه حل آسان تر و عملي تر است؛ چرا که ذهنِ محدود به يک راه حل ممکن است از فوايد ساير راه حل ها غافل بماند. در آموزش از طريق بازي با فراهم آوردن شرايطي مشابه شرايط زندگي واقعي، کودکان با مسائل و مشکلات روزمره مواجه مي شوند، در همين حال به آن ها آموزش داده مي شود که اين مشکلات را به صورتي منطقي و اصولي حل کنند.
براي مثال کارت هاي بازي به دست بچه ها داده مي شود که تصوير هر يک از آن ها نشان دهنده ي مشکلي است که براي کودکي پيش آمده، براي هر مشکل راه حل هاي گوناگون بر روي کارت هاي ديگر مطرح شده، بچه ها با مشاهده ي راه حل هاي گوناگون و بررسي هر يک از آن ها، راه حل مناسب تر را انتخاب مي کنند. مثلاً تصوير يک کارت پسر کوچکي را نشان مي دهد که آماده ي رفتن به جشن تولد دوستش است، در همين حال ماشين پدر خراب شده و نمي تواند او را به مهماني تولد ببرد. راه حل هاي متعددي که بر روي کارت هاي ديگر نشان داده شده از اين قرارند: او در گوشه اي نشسته و گريه مي کند. او با همه قهر کرده و از عصبانيت حتي لباس خود را پاره کرده. آرام در گوشه اي نشسته تا پدر تصميمي براي او بگيرد. از پدر خواسته تا او را با آژانس به مهماني بفرستد. به پدر کمک کرده تا ماشين را تعمير کند و ...
به اين ترتيب کودکان در جريان اين بازي ياد مي گيرند که در مقابل مشکلات بايد به راه حل هاي گوناگوني فکر کنند و بهترين و عملي ترين آن ها را انتخاب نمايند. نکته ي کليدي در اين نوع آموزش آن است که به کودکان ياد داده شود که تنها از يک زاويه به مسائل نگاه نکنند و هميشه به همه ي روش هاي موجود فکر کنند. چنانچه مهارت حل مشکل را به فرزندان آموزش داده باشيم، اگر در تجربه ي واقعي زندگي براي آن ها مشکلي پيش بيايد، وظيفه ي ما اين است که با يادآوري و آموزش مجدد راه هاي حل مشکل به آن ها کمک کنيم و در واقع روشي را به کار گيريم که هم تمريني براي فرزندان مان باشد و هم کمکي براي حل آن مشکل.
منبع مقاله :
صميمي اردستاني، مهدي؛ (1391)، حل مشکل، ( آموزش يکي از مهارتهاي زندگي )، تهران، نشر قطره، چاپ چهارم
