زندگي علمي موريس آله

نويسنده: محمود قنّادان

( Maurice Allais ( 1911-2010

موريس آله در سال 1988به خاطر " ارائه ي نظريّه بازارها و بهره برداري کارآ از منابع "، جايزه نوبل اقتصاد را دريافت کرد.
وي در پاريس، در خانواده اي که صاحب يک مغازه کوچک پنيرفروشي بودند به دنيا آمد و در طبقه اي از جامعه آن دوران پاريس که به طبقه کارگري معروف بود رشد کرد. در ماه اوت 1914 پدر به جنگ فراخوانده شد و يک سال بعد در حالي که به اسارت نيروهاي آلمان درآمده بود، درگذشت. آله در فقدان پدر زندگي سختي داشت. با اين حال هرگز مشکلات زندگي باعث نشد که او تحصيلات خود را کنار بگذارد. در سال 1928 ديپلمه لاتين و علوم شد، در سال 1929 در دو رشته رياضيات و فلسفه ليسانس گرفت، در سال 1931 به اصرار مادر خود به دانشکده پلي تکنيک پاريس رفت و در سال 1933 فارغ التحصيل و سپس به خدمت وظيفه فراخوانده شد. پس از گذراندن دوره هاي لازم در مدرسه توپخانه ارتش از سال 1936 به عنوان مهندس پلي تکنيک به کار پرداخت و در حالي که 25 سال داشت، به عنوان مدير شرکت معادن نانت (1) منصوب گرديد. در همان سال بار ديگر به ارتش فراخوانده و به جبهه ايتاليا اعزام شد و به سمت فرمانده توپخانه سنگين ارتش فرانسه در منطقه بريانسون (2) منصوب شد. ولي جنگ واقعي تنها دو هفته طول کشيد. با توقف جنگ، آله به پاريس بازگشت و از سال 1943 مديريت اداره آمار و اسناد معادن پاريس را عهده دار شد.
وي از طريق دو تحقيق مهم و اصلي خود ( 47- 1943 ) و به عنوان استاد دو نفر از پيشگامان برجسته نظريّه والراس جديد، يعني ژرار دُوبرو (3) و ادموند مالينُود (4)، بخش اعظمي از مطالعات اقتصاددانان اصلي مکتب لوزان را به برنامه تعادل عمومي پس از جنگ انتقال و ارتباط داد.
وي به عنوان يک اقتصاددان آزادانديش فرانسوي تلاش هاي بسياري براي انتقال پيام مکتب اصلي لوزان يعني انديشه هاي والراس (5) و پارتو (6) به دوران جديد داشت. وي اين مهمّ را از طريق آنچه امروزه " انقلاب پارتويي دهه 1930 " ناميده مي شود، به انجام رساند. از لحاظ تفکر اقتصادي، آله تحت تأثير پارتو است. آله بيان مي کند: " من به تدريج به اين عقيده رسيده ام که افراد بيشتر تحت تأثير علايق، سلايق و احساسات خود هستند تا تحت تأثير منطق، هم چنين استدلال و علم در رفتار آنها تأثير ناچيزي دارد ". ( بلاگ، ص 152 )
در مقالات سال 1943، آله زمينه را براي پيشرفت بخش اعظمي از نظام پارتويي که دلايل مربوط به قضاياي بنيادي رفاه را در دو چارچوب ايستا و مدّت دار دربرداشت، فراهم نمود. وي با ادامه فعّاليت خود به آشکارسازي مسائلي پرداخت که امروزه به عنوان مفاهيم استاندارد مربوط به ورشکستگي هاي تجاري در مجموعه تعادل عمومي، نام و جاي دارند.
کار و مشغله اداري مانع از آن نشد که وي تحقيق و مطالعه را فراموش کند. به گفته خود وي، روزانه تا 8 ساعت به مطالعه مشغول بود و در سال 1948 ضمن کناره گيري از کليه سمت هاي اداري و دولت تمام زمان خود را به تدريس در دانشگاه ها، تحقيق و نوشتن کتاب سپري کرد. در آوريل سال 1948، آله توانست نخستين اثر خود را با عنوان " در جست و جوي نظم اقتصادي " به رشته تحرير درآورد؛ کتابي حجيم در 900 صفحه به طوري که رييس کميته نوبل به هنگام اعطاي جايزه به او چنين اعلام داشت: " به خاطر حجم زياد آثار و پيچيدگي کارهاي آله، بررسي کارهاي او بسيار وقت گرفت ". ( پورهمايون، ص 424 )
موريس آله از طريق شناسايي مفاهيم بالقوّه مربوط به انحصارات طبيعي و اثرات هزينه هاي معاملاتي و اجاره هاي غيرطبيعي بر کارآيي بازار، موفق به ارائه ي چندين پيشنهاد سياسي- بنيادي گرديد. گرايش وي نسبت به مکتب قديمي لوزان به هنگام مشارکت در دعوت به ملّي سازي کامل زمين و توزيع مجدّد درآمد به وسيله دريافت ماليات بر سرمايه، او را تا سرحدّ گرايشات سياسي پيش برد.
وي که در تعيين سياست صنعتي فرانسه پرنفوذ بود، با ملي کردن ها مخالفت مي کرد. به نظر او، حتي سازمان هاي انحصاري دولتي نيز اگر از لحاظ تخصيص منابع و تعيين قيمت هاي خود به نيروهاي بازار توجه کنند، از کارآمدي به مراتب بيشتري برخوردار خواهند شد.
آله بهترين پاداش خود را زماني دريافت کرد ککه در اوج حکومت سوسياليست ها و فرانسوا ميتران در اواسط دهه 1980، دولت با بهره گرفتن از نظريات او به تغيير سياسي گسترده دست زد و بسياري از صنايع ملي شده را دوباره به صاحبان خصوصي آنها بازگرداند. ( پورهمايون، ص 424 )
نامبرده به عنوان يک فيزيکدان، به نگارش دو مقاله جنجال برانگيز در رابطه با واکنش هاي جاذبه اي- کششي خلاف قاعده اقدام کرد:
الف) از نيروي کششي آله که نتيجه فاصله زماني ميان دو حادثه خسوف و کسوف بود ( قطع نظر از تناقض با نظريّه نسبيّت عمومي )، چنين برداشت مي شد که نوعي نيروي پوشاننده جاذبه باشد؛
ب) آله، با تجزيه و تحليل اندازه گيري هاي ديتون ميلر (7) توانست دوره زماني متشابهي با گردش " روز حقيقي "، " اعتدال شب ها و روزها " و ساير اتفاقات فلکي کشف نمايد که گفته رابر اس. شانکلند (8) را مبني بر ردّ نظريات ديتون ميلر، بي اعتبار مي کرد.
تحقيقات انجام شده توسط آله بر روي تعادل زمان بندي شده و سرمايه در کتاب " اقتصاد بهره " در سال 1947، به رشته تحرير درآمد و در مقالات سال هاي ( 67-65-62-1960 ) به طور کامل تر تشريح شد. در ميان مقالات منشر شده ي وي در سال 1947، مي توان به ابداع مدل " نسل هاي سوار بر پشت يکديگر " از ساموئلسون که امروزه بسيار مشهور است، اشاره نمود.
مقاله اي که بيشترين سهم را در شناخته شدن آله در دنياي انگلوساکسون به عهده داشت، مطلب موسوم به معماي " آله "، مربوط به نظريه ي گزينش در شرايط عدم اطمينان مي باشد. وي طي چندين مقاله در سال 1953 به ارائه ي اين مطلب پرداخت. معمّا بر اين ادّعاست که فرض مطرح شده در نظريّه قراردادي مطلوبيّت با تصميم گيري هاي زندگي واقعي در تناقض مي باشد، خصوصاً در رفتار مشهور آله که با قانون پذيرفته شده ي مطلوبيّت متناقض است. ايده اي که موريس آله در اين جا مطرح مي نمايد بر اين مبناست که ميان شيوه برخورد يک نماينده يا کارگزار با يک موقعيت پرخطر و درجه ي اطمينان معيّن، روابط نظام مندي وجود دارد که بعدها " تأثير عواقب مشترک " (9) ناميده شده اند. در نتيجه کشف اين تناقض، آله راه را براي انجام تلاش هاي بعدي در تنظيم نظريه هاي جديد در رابطه با تصميم گيري در شرايط عدم اطمينان هموارتر ساخت. (10)
آله " قانون طلايي رشد بهينه " را مدّت ها قبل از فِلپس (11) و نويمان (12) ارائه کرده و در پيشبرد قانون بامول (13) در تقاضاي معاملاتي براي پول سهم بسزايي داشت. (14)
بخش بزرگي از مقالات آله، خصوصاً نظريه مازاد مبادله ارزي و ثبات و نيز نظريه نسبيّتي روانشناختي او در رابطه با پول، يا به طور کامل ناديده گرفته شده و يا بدون شناخت صحيح توسط ناشران پنهان کار مقالات اقتصادي دزديده شده اند. کوشش هاي فراوان آله در دعوت به ارزيابي مجدد شالوده نظريّه والراس جديد وتلاش هاي وي در جهت اصلاح آن، تنها چند صباحي است که مورد توجه دقيق قرار گرفته است.
موريس آله توضيح مي دهد که مکانيسم رقابت، به شرط آنکه امکان کامل صورت پذيري آن تأمين گردد، در رفع مشکل کمبود و نارسائي که بزرگ ترين مشکل اقتصادي است، عاملي بي نظير است. با قبول اينکه منابع طبيعي در برابر نيازهاي پايان ناپذير بشري محدودند بايد در آن واحد با توجه به مسئله اجتماعي توزيع، سرمايه هاي موجود به بهترين شکل تقسيم گردند. ( لاژوژي، ص 190 )
نظام پيشنهادي آله تنها شامل سازمان رقابتي اقتصاد و تشکيل يک دولت فدرال جهاني مبتني بر آزادي گردش کالاها، سرمايه ها و انسان ها نبوده بلکه مالکيت جمعي زمين، بطلان نرخ بهره، حذف منافع، تعميم درآمد کار و تحقق دادن به جامعه اي بدون طبقه را بردارد. اين نظام به زعم خود وي بيشتر همچون کوشي در راه ترکيب و تأليف ليبراليسم و سوسياليسم به نظر مي رسد. ( لاژوژي، ص 192) وي نظريه هاي متعددي درباره ارتباط عوامل و عناصر اقتصادي تدوين کرد نظير ارتباط سرمايه گذاري، نرخ بهره و رشد. ( پورهمايون، ص 424 ) آله تا قبل از دريافت جايزه نوبل در خارج از فرانسه شهرت چنداني نداشت، اما پس از آن عقايد و نظريه هاي وي از طريق شاگردانش در اقصي نقاط دنيا پراکنده شد.
آله از سال 1944 استاد دانشگاه پاريس در رشته تجزيه و تحليل اقتصادي، از سال 1946 مدير مرکز تحقيقات علوم بود و از سال 1946 تا 1968 در مؤسسه علوم دانشگاه پاريس به تدريس و تربيت دانشجويان پرداخت. شهرت و آوازه او از مرزهاي فرانسه نيز فراتر رفته بود و به طوري که دانشگاه ويرجينياي آمريکا به مدت يک سال بورس ويژه اي به آله اعطا کرد تا ضمن بازديد از اين مرکز علمي، دانشجويان و اساتيد دانشگاه ويرجينيا را از مطالعات و تحقيقات خود آگاه سازد. وي در طول سال هاي 1966-1960 نيز براي تدريس به مؤسسه مطالعات بين المللي ژنو دعوت شد هم چنين از سال 1960 تا 1985 عضو هيأت علمي دانشگاه پاريس بود.
آله در طول سال هاي 1980-1954 سرپرست بخش تحقيقات مرکز ملّي- تحقيقاتي علمي فرانسه بوده هم چنين مديريت مرکز تجزيه و تحليل هاي مالي دانشگاه پاريس را در سال هاي 1985-1970 برعهده داشته است. به هر حال علي رغم موانع بسيار بزرگي که در طول دوران زندگي حرفه اي بر سر راه وي قرار گرفت، شايستگي موريس آله با دريافت 14 نشان علمي در طول سال هاي 1986-1933 به اثبات رسيد که مهم ترين اين جوايز انتخاب وي به عنوان عضو لژيون دونور(15) کشور فرانسه در سال 1977 و نيز دريافت جايزه نوبل سال 1988 مي باشد. لازم به ذکر است در حالي که مقالات اقتصادي آله به ندرت شناخته شده هستند، نوشته هاي وي در زمينه فيزيک و تاريخ از شهرت بسيار خوبي برخوردار مي باشند. (16) موريس آله در 9 اکتبر 2010 دار فاني را وداع گفته است.
براي استفاده بيشتر از افکار و انديشه هاي موريس آله مي توان به برخي از کتاب ها و مقالات به شرح زير مراجعه نمود:

A.Book:

1. "Explanation of Economic Cycles by a Non-linear Monetary Model with Logged Relations", 1956, Metroeconomica.
2. 'The Inflauence of the apital-Output Ratio on Real National Income", 1962, Economitrica.
3. 'The Role of Capital in Economic Development", 1965, in Econometrica Approach to
Development Planning.
4. 'The Conditions of Efficiency in an Economy", 1963, Economia Internazional.
5. 'The Psychological Rate of Interest", 1974, JMCB.
6. 'The Foundations of the Theory of Utililty and Risk", 1984, in Hagen and Wenstop,
editors, Progress in Decision Theory.
7. 'Determination of Cardinal Utility According to an Intrinsic Invatiant Model", 1986, in
Dabone et al, editors, Recent Developments in the Foundations of Utility and Risk Theory.•
8. "Economic Surplus and the Equimarginal Principle", in Eatwell et al.,editors, New Palgrave.

B.Articles:

1. La Théoris Général des Surplus, 1989. (reprint of 1981)
2. Pour La Réforme de Fiscallite, 1990.
3. Pour L'Indexation, 1990.
4. La crise mondiale aujourd’hui, 1999.
5. L'éclatante faillite du nouveau credo", 1999, Le figaro.

پي‌نوشت‌ها:

1. نانت شهري است واقع در شرق فرانسه در کنار رودخانه نوار.
2. بريانسون Briancon منطقه اي در جنوب شرقي فرانسه واقع در بلندي هاي آلپ.
3. Gerard Debreu ( 1921-2004 )
4. Edmond Malinvaud ( متولّد 1923 )
5. Leon Walras ( 1834-1910 )
6. Vilfredo Pareto ( 1848-1923 )
7. ديتون کلارنس ميلر Dayton Clarence Miller ( 1941-1866 ) فيزيکدان، منجم و صوت شناس آمريکايي.
8. رابرت اس. شانکلند Robert S.Shankland ( 1982-1908 ) فيزيکدان و مورخ آمريکايي.
9. Common consequence effect
10. Ibid
11. Edmund S.Phelps ( متولّد 1933 )
12. John von Neumann ( 1903-1957 )
13. William J.Baumol ( متولّد 1922 )
14. Ibid
15. Légion d' honneur
16. Ibid