قاضی عبد الجبار و دفاع از عمر در انکار مرگ پیامبر (ص)

پرسش :

آیا دفاع قاضی عبدالجبار از گفتار عمر درباره انکار مرگ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مورد قبول است؟

پاسخ :
قاضی القضاة در مقام دفاع از انتقاد کسانی که می گویند: چرا عمر مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) را انکار کرد؟، می گوید: چون عمر این آیات را خوانده بود که می فرماید: «لِیُظهِرَهُ عَلَی الّدِینِ کُلِّه»ِ(1)؛ (تا آن را بر همه آیین ها غالب گرداند) وَ «لِیُبَدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خُوفِهِم اَمناً»؛ (و ترس آنان را به امنیت تبدیل نماید)(2)، براین باور بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله) بایستی در زمان حیات خود بر همه ادیان پیروز شود و چون مسئله تحققّ نیافته، پس پیامبر(صلی الله علیه و آله) نباید بمیرد؛ بنا براین به ناچار گفت که پیامبر(صلی الله علیه و آله) نمرده است. و وقتی ابوبکر برای او آیه «اِنّک مَیّت و اِنَّهم لَمَیِّتون»؛ (ای پیامبر تو می میری و آنها نیز می میزند) را قرائت کرد، عمر متوجه مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) شد.

در پاسخ به این دفاعیّه باید گفت: عمر با این انکار، یا خواسته است اصل مرگ را انکار نماید، و این که پیامبر(صلی الله علیه و آله) هرگز نمی میرد، و یا این که منکر مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) در این حال و زمان است، زیرا هنوز دین او بر همه ادیان پیروز نشده است.

در صورتی که انکار او به اصل مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) برگردد، این از مسائلی است که هیچ انسان عاقلی در آن تردید ندارد و یقین به این که هر انسانی می میرد، برای هیچ کس قابل تردید نیست، و نیز مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) از نظر اسلام امری واضح و روشن بود، و نیازی نبود که در این رابطه آیاتی از سوی ابوبکر خوانده شود، تا این مسئله روشن و آشکار گردد.

و اگر انکار عمر، به انکار مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) در این موقعیت برگردد، به این معنا که قبل از نابودی همه ادیان، پیامبر(صلی الله علیه و آله) از دنیا نمی رود، اولین اشکالی که وارد می شود، در نوع استدلال ابوبکر است، که چرا از این آیه (تو خواهی مُرد و آنان نیز می میرند)،(3) استفاده نموده است؟ زیرا عمر اصل مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) را، در این فرض، انکار ننموده، و تنها، انکار او به خاطر جلو افتادن مرگ پیامبر(صلی الله علیه و آله) است، و آیه یاد شده و نظیر آن، متعرض تأخیر و تقدیم رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله) نشده، و فقط اصل مرگ را برای پیامبر(صلی الله علیه و آله) ممکن می شمارد.

بنابراین بایستی این انکار از جانب عمَر علتی غیر از آنچه قاضی القضاة ذکر کرد، داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره توبه، آیه33.
(2). سوره نور، آیه 55.
(3). سوره زمر، آیۀ 30.

منبع: سیاه ترین هفته تاریخ، علی محدث(بندر ریگی)، انتشارات اخلاق، 1377 ش.