نماز؛ تلقین مثبت یا حقیقتی فراتر از ذهن و احساس؟

پرسش :

آیا تأثیر نماز بیشتر در اثر تلقین نیست؟ اگر انسان هر چیزی حتی یک شعر را با احساس بخواند، وارد وادی عرفان و معنویت شده است؟! البته نماز به دلیل این که انسان را به یاد خدا می اندازد، خوب است؛ ولی نسبت به...

پاسخ :

مقدمه:

تلقین، بی‌تردید یکی از قدرتمندترین ابزارهای روانی برای هدایت و رشد انسان است؛ نیرویی که می‌تواند فرد سردرگم و بی‌پناه را از ورطه خستگی و ناامیدی به سوی امید، آرامش و تعالی سوق دهد. اما هنگامی که سخن از نماز به میان می‌آید، باید از سطح تلقین صرف فراتر رفت.

نماز نه تنها یادآور خداوند و مایه تقویت روحی است، بلکه حقیقتی ریشه‌دار در هستی را بیان می‌کند؛ حقیقت ارتباط آگاهانه و عاشقانه مخلوق با خالق. آنچه در نماز جاری است، صرفاً حسی یا هیجانی گذرا نیست، بلکه همان نسخه الهی است که تمام نیازهای روح و جسم انسان را در حرکات، اذکار و آداب خویش جای داده و هیچ طرح بشری توان رقابت با آن را ندارد.

آثار تلقین مثبت و اثر آن نسبت به نماز

تردیدی نیست «تلقین» از ابزارهای مهم و کارساز برای انسان است. تلقین های مثبت، آثار گران قدری بر روح و روان و حتی جسم انسان می گذارد.
 
انسانی را در نظر بگیریم که در زندگی خود سردرگم و بی پناه و رو به فرسایش است؛ در این بین تلقین مثبتی از راه می رسد و برای او تکیه گاهی را مطرح می سازد. حال اگر این تلقین، با برنامه، و به صورت مستمر در او زنده نگاه داشته شده و او را از ضعف و کسالت و تحیر نجات دهد. در حد خود خدمتی بزرگ به شمار می آید.
 
نماز علاوه بر این که تلقینی ارزنده و مثبت در جهت رشد و تربیت انسان است، آنچه را مطرح می کند، مطابق با حقیقت است؛ یعنی، صرفا تلقین پوچ و بدون واقعیت عینی نیست؛ بلکه آنچه را بیان کرده و می آموزاند، دقیقا همان است که وجود دارد.
 
آیا تردیدی هست که نیرویی حکیم، عالم و مدیر در این جهان حاکمیت دارد؟! آیا تردیدی هست که برای این جهان و زندگی انسان، برنامه و معادی در کار است؟! آیا شکی وجود دارد که خداوند حکیم، بشر را به حال خود رها نکرده؛ بلکه راهنمایانی برای او فرستاده است «صِراطَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ»؟
 
آیا دانشمندان و فرزانگان جهان، سر در برابر این همه عظمت فرود نمی آورند و در مقابل خالق این همه نقش و نگار، سر بر خاک نمی سایند؟!
 
آری نماز تلقین هم هست؛ ولی تلقینی که مبتنی بر حقایق و واقعیت های جهان هستی است.
 

برتری نماز:

ممکن است اذکار و یا اعمالی برای متوجه ساختن انسان وجود داشته باشد و افرادی آن را طراحی کرده باشند؛ ولی نماز طرحی الهی است و همانند نسخه ای که پزشک حاذق آن را تجویز کند، تمام نیازهای انسان در آن دیده شده است. حرکات، اذکار و آداب آن، حساب شده و دارای فلسفه و حکمت است؛ از همین رو هیچ طرح دیگری به ویژه طرح های بشری توان جایگزینی آن را ندارد.(1)
 

نتیجه‌گیری:

نماز، از یک سو می‌تواند همچون تلقین مثبت، انسان را در مسیر رشد و آرامش قرار دهد و از سوی دیگر، جوهره‌ای فراتر از تلقین دارد؛ زیرا بر پایه حقایق غیرقابل انکار جهان هستی بنا شده است. یاد خدا، باور به حکمت و علم الهی، پذیرش هدایت پیامبران و پیوند با مسیر نورانی دین، همه در ساختار نماز تبلور یافته‌ است.

برتری نماز نسبت به سایر اعمال در آن است که طرح و تجویز آن از جانب خالق حکیم صورت گرفته و با دقتی الهی تمام نیازهای انسان را پاسخ می‌دهد؛ از فطرت و احساس تا عقل و معرفت. بنابراین، نماز را باید نه فقط یک تمرین روحی، بلکه حقیقتی زنده و بی‌بدیل در مسیر کمال انسان به شمار آورد.
 
پی‌نوشت‌:
1. برای مطالعه بیشتر درباره «فلسفه نماز» به کتاب های ذیل مراجعه کنید: اسرارالصلاة، میرزاجواد ملکی تبریزی؛ پرواز در ملکوت، شرح آداب الصلاة امام خمینی (رحمه الله)، سید احمد فهری؛ اسرار نماز (ترجمه اسرارالصلاة)، شهید ثانی.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.