کانال های ارتباط غیر کلامی (بخش اول)

حرکت بدن و تماس چشمی بیان گر حالات درونی ماست.
 

چکیده: حالت چهره، حرکات دست، چشم ها، نشانگر اندیشه و حالت درونی انسان است که در ارتباط نقش بسیار مهمی دارد. با ما همراه باشید تا در این مورد بیشتر بدانید.

تعداد کلمات 1572 / تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه

 

 صائب تبریزی، شاعر بلند آوازه ایرانی، تنها زبان را راهی برای بیان احساسات و هیجانات نمی داند، بلکه حالت های دیگر غیر کلامی را نیز راه هایی برای ارتباط می داند. او چنین سروده است:
حال گویاست اگر تیغ زبان گویا نیست                شکوه و شکر به فرمان زبان تنها نیست
حرکات بدن، حالت چهره، تماس چشمها، حرکات دستان، وضعیت بدن و ... می توانند توصیف گر حالات درونی ما باشند که در ارتباط، نقش اساسی را بر دوش دارند.
 

 در سال های پایانی قرن نوزدهم در آلمان اسبی پیدا شده بود که به ظاهر توانایی محاسبه اعداد را داشت. این است که به «هانس» مشهور بود، با شگفتی فراوان، عمل جمع اعداد کوچک را انجام می داد. برای مثال، اگر از او می پرسیدند دو به علاوه شش چند می شود، با سم خود هشت بار به زمین می کوبید. شگفت تر آنکه دریافتند هانس تنها می تواند در حضور انسان ها این کار را انجام دهد و بدون حضور انسان ها، او از این استعداد درخشان خویش محروم است. کم کم دریافتند که حیوان با زیرکی فراوان به چهره انسان هایی که پیرامون او هستند نگاه می کند و با دیدن رضایت در چهره آنان، دیگر به زمین سم نمی کوبد. درواقع، هانس با دیدن چهره بشاش و راضی صاحبش یا افرادی که در کنار او بودند از پا کوفتن به زمین دست می کشید و آنان می پنداشتند که این اسب باهوش، توانایی محاسبه کردن دارد.[1] حالت های چهره، تماس چشم ها، وضعیت بدن و وضع اندام های بدن ما، پیام های گوناگونی را به دیگران ارائه می کند. اغلب پیام هایی که بدن می فرستد باری احساسی و هیجانی را با خود حمل می کنند و به مخاطبان تحویل می دهند.
 

 رابرت بولتون حالات چهره را مهم ترین منبع اطلاعات برای فاش کردن هیجان ها می داند.[2] عضلات چهره انسان به اندازهای پیچیده و قدرتمندند که بیش از هزار حالت ویژه را ترسیم می کنند. عمل این عضلات بسیار سریع است و در لحظاتی پیوسته نشان داده می شوند. می توان گفت گاه این عضلات بیش از هزار حالت را به طور متواتر در یک ساعت به نمایش می گذارند.[3]
در بسیاری از فرهنگ ها، تماس چشمی صمیمانه و گرم، خالص ترین شکل رابطه متقابل است. ارتباط چشمی نشان شدت هیجانات ما درباره دیگران است.
ظاهرا ما به کسانی که علاقه بیشتری به آنها داریم نگاه های طولانی تر و بیشتر می کنیم. آنان که به همدیگر علاقه دارند مدت بیشتری را به ارتباط چشمی می گذرانند.

لبخند زدن، از جمله رفتارهای غیرکلامی است که به صورت اختصاصی به ایجاد ارتباط موثر کمک کرده، فرد را به ایجاد رابطه تحریک و تشویق می کند. با این شیوه ما به فرد مقابل پاداش می دهیم و او را به ادامه دادن ارتباط تشویق می کنیم؛ شیوه ای که پیوسته رسول گرامی اسلام آن را به کار می گرفت. از ابودرداء نقل شده است که رسول خدا هرگاه لب به سخن می گشود، با لبخند همراه بود.[4]

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیش از همگان به نقش لبخند در ارتباط واقف بود و از این مهارت در ارتباط با دیگران بهره می برد و اهداف تربیتی و معنوی خویش را دنبال می کرد. عبدالله بن حارث می گوید: هیچ کس را ندیدم که به اندازه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) لبخند بر لب داشته باشد. از امام باقر(علیه السلام) نیز روایت شده است که لبخندزدن مرد به چهره برادرش حسنه است.[5]
در روایات اسلامی[6] خوشرویی، نخستین هدیه و آسان ترین تکنیک ارتباطی شمرده می شود و «بهترین عاملی که می توان به واسطه آن میان قلوب دوستان مودت و محبت را افزایش داد و کینه و دشمنی را از دل دشمنان زدود، خوشرویی است».[7]

 چشم ها و اطراف آن، گویاترین نشانه های ارتباط اند. چشم ها از حالات درونی ما حکایت دارند. به همین سبب است که چشم ها را پیش قراول و طلیعه دل[8] و نگاه را پیک دل[9] دانسته اند. از آنجا که چشم روایت گر حال درونی فرد است؛ در خوشی، برق می زنند، در غمگینی، قرمز و اشک آلود می شود و در عصبانیت، خشم گینانه خیره می گردد. چشم ها اطلاعات بسیار مهمی را در زمینه روابط ما با اشخاص دیگر انتقال می دهند. آنها عشق و اعتماد به یک شخص یا دور بودن، صمیمی نبودن و قطع رابطه با دیگری را منتقل می کنند. [10] میزان علاقه و توجه فرد را می شود از چشم هایش فهمید. امام علی (علیه السلام) در این باره می فرماید: دوستی رشته ای است که زبان به آن گویاست و دیدگان از آن حکایت می کنند.[11]
در بسیاری از فرهنگ ها، تماس چشمی صمیمانه و گرم، خالص ترین شکل رابطه متقابل است. ارتباط چشمی نشان شدت هیجانات ما درباره دیگران است. ظاهرا ما به کسانی که علاقه بیشتری به آنها داریم نگاه های طولانی تر و بیشتر می کنیم. آنان که به همدیگر علاقه دارند مدت بیشتری را به ارتباط چشمی می گذرانند. همچنین کسانی که با یکدیگر خصومت دارند به یکدیگر خیره خیره نگاه می کنند. اما به راحتی می توان بین این دو نگاه فرق گذاشت؛ زیرا این دو نوع نگاه، با حالت های چهره ای متفاوتی همچون لبخند و خشم همراه است.
تماس چشمی مستقیم، نشان گوش دادن به گفته های مخاطب است. از این روی، برای برقراری ارتباطی مؤثر به ش ما توصیه می کنیم هیچ گاه هنگام ارتباط با دیگران از آن غافل نشوید و در همان آغاز رابطه با تماس چشم ها و نگاه به چشم های مخاطب، زمینه تداوم ارتباط را فراهم کنید. به یاد داشته باشید اگر نگاهتان را از مخاطبتان زمانی طولانی برگیرید، توجه او را از دست می دهید و به گونه ای چشمگیر به پایان ارتباط نزدیک می شوید. البته توجه به این نکته هم لازم است که تداوم نگاه می تواند احساس ناامنی در مخاطب ایجاد کند، خصوصا اگر مخاطب غیرهم جنس و غریبه باشد. از این رو می توان گفت در ارتباط با نامحرم ارتباط چشمی می تواند مخل رابطه باشد.
 

 رزمنده های ایرانی برای نمایش فرجام جنگ و پیروزی شان به بعثیان، انگشت های اشاره و میانی دست شان را به صورت هفت در برابر دوربین می گشودند و آزادی و آزادگی را بدون گفتن یک واژه به دیگران نشان می دادند.
ما اغلب از دست هایمان برای تکمیل حرف هایمان استفاده می کنیم. برای مثال وقتی می خواهیم بگوییم چیزی بسیار بزرگ است، دست هایمان را می گشاییم؛ یا وقتی که می خواهیم آدرس بدهیم، سمت چپ و راست را با دست نشان می دهیم. گاهی نیز برای نشان دادن وضعیتی نامطلوب، دست های مان را روی سینه جمع می کنیم که تقریبا در همه جای جهان نوعی رفتار دفاعی به شمار می آید.[12]
بکوشید حرکت های دست تان را متناسب با احساسات و هیجانات خویش به کار گیرید. توجه داشته باشید که حرکت های اضافه دست های تان می تواند در فرایند رابطه اخلال ایجاد کنند. برای اینکه به چنین مشکلی برنخورید و فضایی یکسان و صمیمی ایجاد کنید، وضعیت دست های خود را شبیه وضعیت دستان مخاطب تان قرار دهید.
 

دست دادن از جمله کانال های ارتباط غیر کلامی است که باعث ترغیب فرد مقابل به ارتباط و گفت وگو می شود و طرفین را تشویق می کند که گفت وگو را با علاقه بیشتری آغاز کنند و به ابراز نظر بپردازند. طبیعی است در صورت این حمایت هیجانی - رفتاری، درک بیشتری نسبت به طرفین رخ داده، رابطه ای دلپذیر، همراه با پاداش فراهم می آید. رسول گرامی اسلام از خود بر این شیوه تاکید داشت. آن حضرت می فرمود: هرگاه با هم روبه رو شدید با سلام گفتن و دست دادن روبه رو شوید و چون از یکدیگر جدا گشتید، با آمرزش خواهی برای یکدیگر جدا شوید.[13]
بنابر روایات اسلامی، فشردن دست ها هنگام رویارویی موجب رفع کینه ها،[14] زمینه ساز افزایش محبت[15] و نشان دوستی[16] است. همچنین در روایات، دست دادن با برادر مؤمن همچون دست دادن با فرشتگان شمرده شده است.[17] هنگامی که این کار با در آغوش کشیدن از سر محبت تکمیل شود، علاقه و ابراز عواطف کامل می شود.[18] «هرگاه دو مؤمن یکدیگر را ببینند و دست یکدیگر را بفشارند، خداوند به آن دو، صد رحمت نازل می کند که ۹۹ رحمت از آن کسی است که دوست خود را بیشتر دوست دارد و اگر یکدیگر را در آغوش گیرند، هر دو در رحمت غرق خواهند شد».[19]
 
منبع: کتاب «دست در دست ارتباط (مهارت های ارتباط موثر)»
نویسنده: محمود خلیلیان و سیدمهدی خطیب

 پی نوشت :
[1] . علی اکبر فرهنگی، ارتباطات انسانی، ص ۲۸.
[2]. رابرت بولتون، روان شناسی روابط انسانی، ترجمه حمیدرضا سهرابی، ص۱۲۸.
[3] . علی اکبر فرهنگی، ارتباطات انسانی، ص۲۹۱.
[4] . حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، ج۱، ص58.
[5] . محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج۲، ص۱8۸.
[6] . عبدالواحد بن محمد تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۵۶، ح ۵۳۵۵.
[7] . محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص ۱۰۴.
[8] . عبدالواحد بن محمد تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ح۴۰۵.
[9] . همان، ص 368.
[10] . روان شناسی روابط انسانی، ص 129.
[11] . عبدالواحد بن محمد تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ح 3۱۵۶.
[12] . آلن پیز، زبان بدن، راهنمای تعبیر حرکات بدن، ترجمه سعیده لرپری زنگنه، ص۷۸.
[13] . محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۲، ص۱۸۱.
[14] . محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص ۱۸۳.
[15] . میرزاحسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۹، ص۵۷.
[16] . ابی محمد جعفربن على القمی، جامع الاحادیث، ص ۱2۲.
[17] . محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص۱۸3.
[18] . جمعی از مؤلفان، روانشناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، ص۲۴۵.
[19] . محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص 646.