تصویرهایی که باید برای کودک کشیده می شود، مناسب سن و نگاه ایشان باشد.

تصاویری که برای کودکان می کشند

کودکان به طور طبیعی به تصویر علاقه دارند و از این رو کتابه ای تصویری به ویژه اگر دارای تصاویر جالب و مناسب باشند، توجه آنها را بر می انگیزند، علاقه به تصاویر، به ویژه تصاویر رنگی، از همان ماه های اول زندگی در کودکان مشاهده می شود و انگیزه ی مناسبی برای علاقه مندی آنان به کتاب و کتاب خوانی است.

تصاویری که برای کودکان می کشند، تأثیرات عمیق بر ذهن و روان کودکان برجای می گذارند. این تأثیرات بر حسب شکل و محتوای تصاویر می تواند مثبت یا منفی باشد. بسیاری از تصاویر کتاب های کودکان دارای تأثیرات زیانبار هستند و حالاتی مانند ترس، اضطراب، خشونت و اندوه را در کودکان بر می انگیزند. بررسی تصاویر کتاب های کودکان و ارزیابی آن ها با توجه به ، اهمیت تصویر در زندگی کودکان، امری ضروری است که باید از دیدگاه های مختلف انجام گیرد. در این جا ذکر این نکته ضروری است که نه تنها تصویرگران کتاب های کودکان بلکه همه ی کسانی که با کودکان سروکار دارند به ویژه افرادی که در زمینه های علمی و هنری برای کودکان به تولید می پردازند، باید علاوه بر تخصص در رشته ی خود با نیازها، خواسته ها و ویژگی های رشد کودکان آشنایی کافی داشته باشند تا بتوانند آثاری به وجود آورند که برای رشد و سلامت کودکان مفید و مؤثر باشد.

[تصاویر مناسب کودکان]

از دیدگاه کودکان، تصاویری مناسب هستند که ویژگی های زیر را داشته باشند:

شاد و زنده باشند.
ترسناک نباشند.
رنگی باشند.
برای کودکان آشنا باشند.
زیبا باشند.

از دیدگاه روانشناسی تصاویری مناسب هستند که دارای ویژگی های زیر باشند:

شاد و زنده باشند.
خشونت را القا نکنند.
موجب ترس و اضطراب کودکان نشوند.
با سن و توانایی کودکان مناسبت داشته باشند.
حس زیبایی شناسی را در کودکان برانگیزند.
ابتکاری باشند و خلاقیت کودکان را برانگیزند.
با توجه به اهمیت رنگ برای کودکان، رنگی باشند.

همان طوری که مشاهده می شود برخی از اظهارنظرهای کودکان در مورد تصاویر با دیدگاه روانشناسی هماهنگ است. از این رو جا دارد نظرخواهی از کودکان به عنوان یک معیار و ضابطه در مورد ارزیابی تصاویر، مورد استفاده قرار گیرد.

تصاویری که از رسانه ها، به ویژه تلویزیون و سینما پخش می شود به علت جذابیت این رسانه ها و وقت زیادی که معمولا کودکان برای تماشای برنامه های آن ها صرف می کنند، از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین باید در پخش تصاویر از این رسانه ها دقت بیشتری به عمل آید که متأسفانه اغلب، انجام نمی گیرد.

[نقش تصویر در زندگی کودکان]

به طور کلی نقش تصویر را در زندگی کودکان می توان در زمینه های زیر مورد توجه قرار داد:

نقش آموزشی تصویر: تصویر می تواند در خدمت آموزش کودکان قرار گیرد، به ویژه در سال های پیش از دبستان که کودکان هنوز خواندن نمی دانند. از این رو تصویرخوانی و قصه گویی از روی کتاب های تصویری از فعالیت های آموزشی مهم در مراکز پیش دبستانی است. در سایر مقاطع سنی و تحصیلی نیز نقش آموزشی تصویر، مشخص است به ویژه در مورد موضوعاتی که امکان مشاهده ی مستقیم آنها وجود ندارد.

اصولا در یادگیری و یادسپاری، محرک های بصری از محرک های سمعی، مؤثرترند یعنی دیدن بیشتر از شنیدن سبب یادگیری و به خاطر سپردن می شود.

نقش پرورشی تصویر: تصاویر علاوه بر آن که در آموزش کودک به کار می روند، در پرورش او نیز نقش مهمی دارند. خصوصیاتی مانند دقت، مشاهده، درک بصری، حافظه، کنجکاوی، حسن زیبایی شناسی و به ویژه خلاقیت را که ارزشمندترین توانایی انسان است، می توان به کمک تصاویر، پرورش داد. البته تصاویری که برای پرورش هر یک از این خصوصیات، مناسب و مؤثر باشند.

نقش شناختی تصویر: تصاویر بهترین وسیله ی شناخت جنبه های عاطفی - روانی کودکان است. کودکان از طریق نقاشی - یعنی تصاویری که خود می کشند - خواسته ها و نیازهای خود را بیان می کنند و از طریق تصاویری که برای آنان می کشند، نه تنها ویژگی های عاطفی - روانی خود را نشان می دهند بلکه از این تصاویر می توان برای سنجش خصوصیات ذهنی کودکان نیز استفاده نمود. بسیاری از آزمون هایی که برای سنجش حافظه، هوش، شخصیت، توانایی بصری - حرکتی و... مورد استفاده قرار می گیرند، تصویری هستند.

نقش درمانی تصویر: تصاویر همان گونه که به شناخت کودکان کمک می کنند، در درمان مشکلات آنان نیز به کار می آیند به ویژه در مورد کودکانی که به علت اختلالات عاطفی و گفتاری نمی توانند از طریق کلامی ارتباط برقرار سازند. به همین علت، تصویر درمانی یکی از شیوه های روان درمانی و مشاوره با کودکان است. از طرف دیگر، نقاشی و تصویرخوانی فعالیت هایی هستند که بنابر ماهیت بیانی خود، سبب تخلیه ی روانی - هیجانی می شوند و در نتیجه به آرامش و سلامت روانی کودکان کمک مؤثری می کنند.

نقش ارتباطی تصویر: ارتباط یکی از عوامل مؤثر در رشد انسان هاست. کودکان پیش از آنکه به سخن گفتن بپردازند، نسبت به تصاویر واکنش نشان می دهند. به بیان دیگر، کودک ابتدا از طریق تصویر با جهان ارتباط برقرار می کند و پیش از آنکه خواندن و نوشتن بیاموزد، خواسته ها و نیازهای خود را از طریق تصویر بیان می کند. همان گونه که اولین خط بشر، خط تصویری بود - خط هیروگلیف - اولین خط کودک نیز، بیان تصویری است.

با توجه به نقش و اهمیت تصویر برای کودکان، چه تصاویری که خود می کشند و چه تصاویری که برای آنان می کشند، دو اقدام اساسی ضرورت دارد:

فراهم کردن امکانات مناسب برای پرداختن کودکان به نقاشی و تصویرگری در خانه و مدرسه و کاربرد روش های مناسب در زمینه ی نقاشی و هنر کودکان به ویژه در مدارس با توجه به اشکالات موجود در این زمینه.
بررسی و ارزشیابی تصاویر کتاب های کودکان و تصاویری که به صورت های مختلف از طریق رسانه های دیگر به کودکان عرضه می شود و تلاش در راه بهبود کیفیت تصاویر ارائه شده با توجه به اصول روانشناسی و تعلیم و تربیت.

در این دو زمینه هنوز ما با مشکلات فراوانی روبه رو هستیم که امید است با یاری علاقه مندان به کودک، کاهش یابد.

نویسنده: فاطمه قاسم زاده

منبع: کتاب «آری گفتن به نیازهای کودکان» (مجموعه مقالات)