مربیان مدارس یکی از مهم ترین الگوهای دوران کودکی و نوجوانی افراد است.

[نارسایی های مدارس]

در اینجا قصد محکوم کردن یک جانبه ی معلمان را نداریم. آنان نیز مشکلات و دلایل خود را دارند که امید است در فرصتی مناسب، مطرح شود. بدون تردید آموزش و پرورش ما از برکت حضور فعال معلمان و کار دشوار آن ها، پابرجاست و از این رو، هم سپاسگزار آنانیم. اما آنها نیز خود این واقعیات را می دانند و از این نارسایی ها آگاهی دارند.

اصولا مدارس برنامه ای برای آموزش مسائل تربیتی و مهارت های اجتماعی لازم به دانش آموزان ندارند. بی آنکه نقش خانواده را در پرورش کودکان نادیده بگیریم، مدرسه نیز، در تربیت آنان نقش به سزایی دارد. به خصوص که کودکان در سن مدرسه، بیش از آنکه از الگوهای رفتاری خانواده پیروی کنند از محیط مدرسه و همسالان خود نقش می پذیرند. بنابراین ضروری است که مدارس برای تربیت کودکان برنامه ی مناسبی داشته باشند.

در حال حاضر بیشتر مدارس، تنها مراکز آموزشی هستند و مسائل تربیتی در حد نصیحت های آمیخته به تهدید در سر صف یا در کلاس ها و یا از راه تنبیه و خشونت انجام می گیرد؛ شیوه هایی که نه تنها مفید نیستند، بلکه تأثیرات زیانباری بر فرایند رشد کودکان دارند.

به راستی، آیا آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان، ارزش کمتری از آموزش مواد درسی دارد؟ آیا پرورش خلاقیت ها و توانایی های کودکان به اندازه کسب اطلاعات و معلومات، برای آنان کارساز و مفید نیست؟ آیا ایجاد رفتارهای سالم، مثبت و سازنده کمتر از یادگیری مطالب درسی برای دانش آموزان اهمیت دارد؟

آیا پرورش خصوصیاتی چون نظم، مسئولیت پذیری، همکاری، دوستی، انضباط، احترام به دیگران و... از وظایف مدرسه نیست؟ بدون تردید بی آنکه آموزش و پرورش را در تقابل با یکدیگر قرار دهیم، تربیت نقش مهمی در زندگی حال و آینده ی کودکان و جامعه دارد و بخش بزرگی از مسئولیت ها و وظایف مدرسه را تشکیل می دهد و جا دارد که مدارس برای انجام این وظیفه ی اساسی و ضروری برنامه ریزی کنند. این برنامه ها باید به دو جنبه ی اساسی کار توجه کافی داشته باشند: پیشگیری از مشکلات کودکان و رفع آنها.

[پیشنهادهایی برای برنامه ریزی تربیتی]

در تربیت کودکان، اساس کار، پیشگیری از رفتارهای نامناسب است زیرا وقتی رفتاری در کودکان شکل بگیرد و تثبیت شود، رفع آن به مراتب دشوارتر خواهد بود.
در زمینه ی برنامه ریزی تربیتی برای کودکان و نوجوانان، پیشنهادهای زیر ارائه می گردد:

تشکیل مراکز مشاوره و راهنمایی برای مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه با توجه به نیازهای کودکان، معلمان و خانواده ها و یا ارتباط با مراکز مشاوره به منظور ارائه خدمات مشاوره ای به مدارس.

ارتباط فعال و مستمر مدرسه با خانواده و هماهنگی در شناخت و حل مشکلات کودکان.
تشکیل جلسات آموزشی برای معلمان و خانواده ها در زمینه ی شناخت کودکان و نوجوانان و خصوصیات آنان و شیوه های درست رفتار با آن ها.
ارائه الگوهای مثبت و سالم رفتاری در عمل به دانش آموزان به وسیله ی معلمان و کارکنان مدرسه با توجه به الگوپذیری کودکان.
ارتباط صمیمانه و مهرآمیز با کودکان به ویژه با نوجوانان، پرهیز از خشونت، تهدید، تنبیه و تحقیر آنان و خودداری از پند و اندرزهای طولانی و خسته کننده.
تشکیل کتابخانه در مدارس با همیاری کودکان و نوجوانان و تشویق آنان به مطالعه ی کتاب های غیردرسی آموزنده.
تشویق کودکان و نوجوانان به انجام فعالیت های ورزشی، هنری و علمی از طریق برگزاری مسابقات دوستانه بدون ایجاد رقابت های ناسالم در آنان.
فراهم کردن امکانات مناسب برای پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان از طریق تشکیل کلاس های آزاد نقاشی، موسیقی، خوشنویسی، داستان نویسی، طراحی و سایر رشته ها و تشویق آنان به شرکت در این کلاس ها به صورت آزاد و با توجه به علایق و توانایی های آنان.
تشکیل جلسات آموزشی مناسب برای نوجوانان در زمینه ی شناخت ویژگی های دوران بلوغ و گفت وگو با آنان درباره ی مشکلاتشان برای گذار آسانتر و بهتر از این مرحله.
تهیه بروشورهایی در زمینه ی مسائل تربیتی کودکان و نوجوانان و تشویق آنان به مطالعه ی این مطالب و بحث و گفت وگو با آنان.
برگزاری هفته های تربیتی با موضوعاتی که برای دانش آموزان ضروری است مانند هفته ی نظم و ترتیب، دوستی، همکاری، کمک، احترام به دیگران، مهربانی، پذیرش مسئولیت و... تشویق کودکان و نوجوانان به رعایت مسائل مربوط به آن هفته و انجام فعالیته ای مناسب در آن زمینه به منظور تمرین عملی این رفتارها.
برنامه ریزی گردش های علمی و بازدیدهای مختلف و تهیه گزارش درباره ی آن ها بوسیله ی دانش آموزان و فراهم کردن امکانات تفریحات سالم مانند فعالیت های ورزشی، سینما و تئاتر و...
تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در فعالیت های گروهی مانند درست کردن روزنامه دیواری، برپایی نمایشگاه کتاب، نقاشی، کاردستی و اجرای نمایش به منظور پرورش مهارت های اجتماعی در آنان.
تشویق دانش آموزان به شرکت در فعالیت های عملی در خانه، مدرسه و جامعه بر حسب سن، توانایی و موقعیت محلی آنان مانند انجام برخی کارهای ساده در خانه و مدرسه، درختکاری، گل کاری و... برای پرورش احساس مسئولیت و همکاری در آنان.
برگزاری مراسم روزهای خاصی مانند مراسم نوروز، روز جهانی کودک، روز معلم، روز خانواده، روز دانش آموزان، روز جهانی کتاب کودک، روز درختکاری و... تشویق دانش آموزان به شرکت فعال در برگزاری این روزها.

بدون تردید اجرای چنین برنامه هایی می تواند در پرورش خصوصیات مثبت دانش آموزان و رفع مشکلات رفتاری آنان نقش مؤثری داشته باشد.

بسیاری از این پیشنهادها به سادگی قابل اجراست به شرطی که نگرش ما نسبت به تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان تغییر یابد.

نویسنده: فاطمه قاسم زاده

منبع: کتاب «آری گفتن به نیازهای کودکان»