تحولات رفتاری دوران بلوغ می تواند مخرب و یا سازنده باشد.

پیش سخن

رفتار براساس نظر روان شناسان عبارت است از مجموعه حالات، حرکات و اتخاذ مواضع انسان و ظهور و بروز مواضع آدمی در برابر یک مسئله ی یا یک جریان که خود سبب تمایز افراد از یکدیگر و داوری های خاص می شود و ما از طریق مطالعه در رفتار هر فرد، داوری می کنیم که او چگونه انسانی است، آرام است یا عجول، نیک رفتار است یا بدرفتار، دارای شرایطی عادی است یا غیر عادی؟ سازگار است یا ناسازگار؟ و...

معمول رفتارها تحت نفوذ تربیت، محیط و فرهنگ می باشند. ممکن است رفتاری در جامعه ای مورد پسند و در جامعه ای دیگر ناپسند باشد ولی در همه حال در سن نوجوانی و بلوغ، تحولی در رفتار پدید می آید که توجه اولیا و مربیان جامعه ی خویش را به خود جلب می کند. این تحول در خانواده های عادی و متعارف که دارای وضع و شرایطی اندیشیده و تثبیت شده هستند به یک گونه است و در دیگر خانواده ها به گونه ای دیگر نمود دارد.

کلیات رفتار

رفتار نوجوان در این مرحله به سرعت جنبه ی شخصی به خود می گیرد و اندیشه ی او متوجه استقلال می گردد، گرچه نوعی حالت گیجی و سرگشتگی، عدم اعتدال و عدم همبستگی درونی در او پیدا می شود که جنبه های شخصیت او را تحت تأثیر آن قرار می دهد. موضع او چنان است که گویی می خواهد خود را از قیدها رها سازد.

گفتیم رشد و نمو بدنی، تأثیری عمیق در شخصیت و سازگاری های اجتماعی او دارد و خودشناسی، پذیرش اجتماعی و تمام انواع سازگاری های عاطفی در این سال ها به تناسب رشد و نمو بدنی بستگی دارند.[1] این رشد، زمینه ساز هیئت یابی هاست آن چنان که دختران هیئت زنانه به خود می گیرند و پسران هیئت مردانه. و این هیئت را در رفتار و مواضع شان به خوبی عیان است.

استقلال طلبی در رفتارهای نوجوان

حرکت آنان به سوی حیات شخصی و مستقل سبب می شود که آنان خواهان آزادی بی قید و بندی شده و براساس میل خود رفتار کنند. اما نداشتن بلوغ و رشد فکری سبب بروز عوارضی در این عرصه می گردد، به ویژه که غرور و خودنمایی، گستاخی و عصیان، به علت طوفانی شدن مزاج، او را به سوی ناسازگاری به پیش می برند و گاه قواعد اخلاقی خانواده و مدرسه را نادیده می گیرد. و رفتار متنوع او موجب شگفتی اطرافیان می شود آثار این تحول را در قالب های زیر می بینیم:

الف) در حالات

در نوجوان حالات غیر قابل انتظاری دیده می شود که در حال شکل گرفتن است مثل حالت های:

تهاجم و پرخاش در برابر اموری که مورد موافقت و رضای او نیستند. که البته با احتیاط و تدریج همراه است.
لجاجت و آمریت در برابر دستورات مافوق حتی والدین و مربیان برای نشان دادن استقلال خود (یعنی من هم برای خود کسی هستم).
دوستی و صفا داشتن با عده ای محبوب که معمولا رفقا و دوستان او هستند.
طغیان و عصیان در برابر آن چه که تا حال تسلیم آن بود و یا از مخالفت با آن ترس داشت. مثل طغیان در برابر امر و نهی پدر، مادر، معلم، مدیر، پلیس و......
قهرمان دوستی و تقلید از کسانی که توجه او را به خود جلب می کنند، مثل دوست داشتن ورزشکاران و طرفداری جدی از آنان تا بدان حد که ممکن است مخالفان قهرمان را به باد کتک گیرد.
اضطراب و هیجانی شدن؛ که در مواردی او را از کار و تلاش عادی باز می دارد به ویژه از تحصیل.
رفتار روان پریشانه که در مواقع حاد برای نوجوانان پدید می آید.
رقابتی که ممکن است به سبقت جویی منجر گردد که آن نیز برای او خطر آفرین است.
مقایسه ی خود با دیگران از همه ی جهات مربوط به حیات ظاهر چون توان و قدرت و دارایی.
پر شوری و آتش مزاجی و ایجاد سر و صدا و آشوب در پاره ای از موارد.
وراجی و پر حرفی با دوستان در عین کوته سخنی با پدر و مادر و معلمان.
رفتار وسواسی که در برخی از نوجوانان پدید می آید و آمارش در دختران بیشتر است.
حالت کناره گیری از جمع، مهمانی ها و گاهی اعضای خانواده و سر در لاک خود داشتن که گاهی به این دلیل است که خود را از نگاه اطرافیان و کنجکاوی ها رهایی بخشد.
حالت خود پسندی و خودپرستی در لباس ارائه ی فضائل و کمالات، که سعی دارد دیگران از آن سر در نیاورند. (و این یکی از علل کناره گیری از دیگران است).