آموزش جنسی به کودک و نوجوان

آموزش رفتارها و مسائل توالد و تناسل، آماده سازی فرد برای فهمیدن و کنترل تحریکات و رفتارهای جنسی خود جزو آموزش جنسی است. 
 

مسئله ای که لازم است به آن پرداخته شود، «آموزش جنسی» و تفاوت آن با «تربیت جنسی» و همچنین نقش آن در تربیت جنسی است.
 
آموزش جنسی در یک نگاه کلی، یعنی: «آموزش در تمام جنبه های جنسی، و تمایلات جنسی از جمله: جنبه های فیزیولوژیکی تولید مثل، عملکردی، هیجانی و بین فردی» و به طور خاص یعنی: «آموزش محدود به زمینه های فیزیولوژیک سکس و تولید مثل».[1]
 

همچنین در تعریف آموزش جنسی، گفته شده که عبارت است از: «ارائه هر نوع دانش و آگاهی علمی و نظری ، به شخصی که به خاطر جنسیت خاص متناسب با سن و به اقتضای مرحله های رشدی خود، جهت تامین سلامت روانی، جسمی و اجتماعی و رفع نیاز جنسی و تعالی خویشتن و بقای نسل، بدان نیازمند است».[2]
 
در تعریف دیگر، آموزش جنسی، به مفهوم تربیت جنسی دانسته شده که شامل: آموزش رفتارها و مسائل توالد و تناسل، آماده سازی فرد برای فهمیدن و کنترل تحریکات و رفتارهای جنسی خود، آموزش اصول و مسائل فردی و گروهی مربوط به دو جنس مرد و زن است.
 
در تعریف نسبتا کامل تری آمده است: «منظور از آموزش جنسی، ارائه اطلاعات کلی صحیح درباره وقایع و تغییرات جسمی و روانی بلوغ و راهنمایی نوجوانان در رفتار و کردار آنها در این سن، نسبت به خود و دیگران و شیوه ابراز علاقه و دوستی های معقول و جلوگیری از انحرافات است».[3]
 

بر این اساس، آموزش جنسی، باید هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیر مستقیم و با هدف پرورش نسل سالم و جامعه صالح انجام شود. صلاح و فساد هر جامعه، بر اساس صلاح و فساد افراد و روابط آنها با یکدیگر و از جمله روابط جنسی، شکل می گیرد. اگر همه یا بیشتر افراد جامعه ، سالم باشند و روابط آنها با یکدیگر ، با ارزش ها و هنجارهای دینی، منطبق باشد، آن جامعه، جامعه ای سالم است. آموزش مسائل جنسی، به صورت صحیح و کامل در هر دوره و فراگیری ارزش ها و هنجارهای دینی و عملکردهای افراد در هر مقطع سنی، افراد را به سوی صلاح و پرهیز از فساد می کشاند و سلامت روان را برای آنان به دنبال دارد و در نتیجه، نسل جامعه، سالم پرورش می یابد و جامعه، سالم می شود.[4]
 
هدف اسلام، تربیت «انسان کامل» است و انسان کامل، جز در سایه ارضای متعادل نیازهای روحی و جسمی اش شکل نمی گیرد و آموزش در ارتباط با رشد جنسی و چگونگی تنظیم روابط و ایجاد تعادل روانی در این زمینه، نقش اساسی در سلامت روانی جامعه دارد. از این رو، دین ، به آموزش در این خصوص می پردازد و در موارد ضروری، با صراحت، ولی بدون پرده دری، مسائل لازم را (چه در قرآن و چه در روایات) آموزش داده است. مثلا در قرآن، از آموزش کودکان برای ورود به اتاق والدین گرفته تا افرادی که ازدواج با آنها جایز است و محدوده رفتار جنسی به هنجار و نابه هنجار، ذکر شده است. در روایات ، حتی به ریز مسائل مربوط به رفتار جنسی، ساعات مناسب برای رابطه زناشویی، روابط کودکان با والدین، روابط کودکان با جنس مخالف و همجنس، شرایط ازدواج، ویژگی های یک همسر خوب و ... پرداخته شده است.
 
البته بحث تربیت جنسی و آموزش جنسی و نحوه آن، بحث دقیق و ظریفی است که اگر به دقت و موشکافانه بررسی نشود، می تواند نتایج معکوسی به بار آورد. مثلا در زمینه پاسخ دادن به سؤالات کودکان و نوجوانان، ما با دو مسئله متضاد روبه رو هستیم. از طرفی ، عدم ارائه اطلاعات به کودکان ، باعث می شود که آنها این اطلاعات را از منابع نامناسب به دست آورند و احیانا اطلاعات غلطی به دست آورند که به بهداشت روان آنها صدمه برساند. از طرف دیگر، ارائه این اطلاعات حتی به صورت کلی، ممکن است باعث تحریک جنسی آنها شود. این مسئله ای است که تحقیقاتی گسترده، بدان نیازمند است.
 

در آموزش جنسی، انتخاب الفاظ و عبارات، اهمیت ویژه ای دارد؛ زیرا این عبارات، در ذهن کودک نقش می بندد و تا سن بزرگسالی، بر رفتار جنسی و تمایل او به جنس مخالف تأثیر می گذارد. شاید سخت ترین قسمت آموزش جنسی، آموزش «حیای جنسی» و آموزش جنسی با رعایت موازین «حیا» باشد. حیا، مبنایی برای فضایل اخلاقی است و حتی در بعضی روایات ، معادل با «دینداری» تلقی شده است؛[5] اما تاکنون، تعریف دقیقی از این صفت نیک اخلاقی ، به عمل نیامده تا دقیقا و عملا بدانیم به چه معناست. برای آموزش جنسی به کودکان و نوجوانان نیز نمی دانیم از چه الفاظی باید استفاده شود تا با حیا، منافات نداشته باشد.
 
مثلا برای آموزش مفهوم محرم و نامحرم به دختران و پروراندن روحیه حیا و عدم تبرج در برابر نامحرم در آنان، از چه جملاتی باید استفاده کرد؟ آیا استفاده از جملاتی مثل: «تو دیگر بزرگ شده ای و زشت است که پیش مردها بروی»، صحیح است یا خیر؟ آیا به کار بردن چنین جملاتی، در دختر بچه ها، ترس از جنس مخالف را ایجاد نمی کند؟ آیا ایجاد ترس ، باعث نفرت ناخودآگاه و در نتیجه، سردمزاجی آنها نمی شود؟
 
برای آموزش اهمیت پوشاندن بدن (به ویژه آلت تناسلی) به کودکان، چه جملاتی را می توان به کار برد؟ آیا به کار بردن جملاتی مانند: «زشت است لخت باشی!» یا «اگر لخت باشی، تنبیه می شوی!» و...، باعث ایجاد تصور ذهنی نادرست از بدن نمی شود؟ این گونه مسائل ، چگونه باید آموزش داده شوند؟ چه مسائلی در محدوده حیا قرار می گیرند و چه مسائلی قرار نمی گیرند؟
 
پاسخ به این گونه پرسش ها و سوالاتی مانند آن - که ذهن والدین آگاه و مربیان دل سوز را به خود مشغول می کند-، بخشی از آموزش جنسی است و بدون یافتن پاسخ این سؤالات، آموزش های دیگر، معنا ندارند. در این پژوهش، سعی می کنیم که برای این پرسش ها، پاسخی منطبق بر آیات و روایات بیابیم.
 

نویسنده: علی نقی فقیهی

پی نوشت: