اندیشه ناسل در سنجش هوش معنوی
ناسل (۲۰۰۴) به منظور جبران این نقیصه، مقیاس ۱۷ سئوالی هوش معنوی (SIS) را که به تفاوت های مفهوم سازی هوش معنوی بین گرایش های متفاوت معنوی- مذهبی حساس است، ساخته است. مقیاس هوش معنوی تعدادی از ابعاد و بیان های مختلف هوش معنوی را که افراد خود آنها را گزارش داده اند، اندازه گیری می کند. سئوال های این مقیاس، ظرفیت ها و منابع عاطفی، شناختی و تجربی را که نمایانگر هوش معنوی هستند، منعکس می کند.بعضی از سئوال های طراحی شده، بیشتر منعکس کننده باورها و ارزش های اصلی مسیحیت سنتی است و دیگر موارد نیز منعکس کننده ماهیت تجربی و متفکرانه معنویت فرد گرایانه و عامه پسند عصر جدید می باشند. این سئوال ها همراه با هم، بیانگر راه های مختلف دیدن و درک تجربیات زندگی می باشند. همچنین، مجموعه ای از مهارت ها و توانایی های را معرفی می کنند که با هوش معنوی ارتباط دارند.
نقایص ماتریس روانی معنویت
ماتریس روانی معنویت (PSI) و مقیاس هوش معنوی (SIS) ظرفیت معنوی پاسخ دهنده ها یا میزان هوش معنوی را به شکلی مستقیم با کمی اندازه گیری نمی کنند، به طوری که نمرات به جای این که حاکی از ارزیابی باشند، توصیف کننده هستند. با این حال ممکن است نمرات بالاتر در این دو پرسشنامه، هم نشان دهنده میزانی از آگاهی و علاقه معنوی فزاینده باشد و هم حاکی از این باشد که شخص تمایل دارد از یک دیدگاه معنوی به افکار، رفتار و تجربیاتش بنگرد (ولمن، ۲۰۰۱). به نظر منطقی است که بگوییم نیازهای روانی متفاوت (مبتنی بر موضوعاتی مثل صفات شخصیتی، تربیت و سبک زندگی) که بین افراد وجود دارد منجر به خلق و یا پیروی از راه های مختلف معنوی و به همان اندازه منجر به ابراز متفاوت هوش معنوی می شوند (ولمن، ۲۰۰۱).
از این زاویه دید، روش های معتبر بسیاری در جهت تجربه معنوی و بهره گیری از هوش معنوی وجود دارند. اگر چه این نظریه با برخی از سیستم های عقاید مذهبی ناهماهنگ است. این مطلب با در نظر گرفتن تفاوت های فردی و گروهی بایستی بیشتر مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد.
ابعاد هفتگانه امرم
امرم و دریر (۲۰۰۷) بر پایه ابعاد هفت گانه امرم (۲۰۰۷) از هوش معنوی، مقیاس هوش معنوی یکپارچه (ISIS) را ساخته اند. این مقیاس از ۸۳ سئوال برای سنجش ۲۲ خرده مقیاس زیبایی، بصیرت، عدم خود خواهی، آزادی، شکیبایی، سپاسگذاری، خویشتن برتر، کل نگری، کشف، انسجام درونی، شهود، لذت، روشن فکری، باز بودن، اعمال معنوی، حضور، هدف، پیوند، تقدس، خدمت، ترکیب و اطمینان تشکیل شده است. امرم و دریر (۲۰۰۷) این ۲۲ خرده مقیاس را در داخل پنج حوزه ای که منتج از نظریه آنها می باشد سازمان داده اند: هوشیاری، جذبه، معنا، تعالی و حقیقت. همبستگی درونی این مقیاس ۹۷/ می باشد و روایی همگرای آن در مطالعات مقدماتی خوب نشان داده شده است (امرم و دریر، ۲۰۰۷).
خوسنجی هوش معنوی کینگ
آخرین مقیاس ساخته شده برای سنجش هوش معنوی، پرسشنامه خود سنجی هوش معنوی کینگ (SISRI) (۲۰۰7) می باشد SISRI به منظور اندازه گیری سطح هوش معنوی افراد بر حسب ویژگی ها، توانایی ها و منابع مختلف ذهنی و روش های پردازش اصلاعات ساخته شده است. این پرسشنامه از ۴ عامل تفکر وجودی انتقادی، ایجاد معنای شخصی، آگاهی متعالی و گسترش حالت هشیاری و ۴۲ سئوال تشکیل شده است.
از نظر کینگ دیگر مقیاس های موجود برای سنجش هوش معنوی، یکی از معیارهای اصلی هوش را در ساخت ابزارهای خود رعایت نکرده اند. وی همسو با دیگر نظریه پردازان سنتی هوش (گاردنر، ۱۹۸۳؛ مایر و همکاران، ۲۰۰۰؛ استرنبرگ، ۱۹۹۷؛ به نقل از کینگ، ۲۰۰۷) بر این باور است که یک هوش باید در بر گیرنده مجموعه بهم پیوسته ای از توانایی های ذهنی باشد (جدا از دیگر شاخص های رفتاری، نگرش، تجربه ای و ...).
همان طور که در معرفی مقیاس های ناسل (۲۰۰۴)، ولمن (۲۰۰۱) و امرم و دریر (۲۰۰۷) گفته شد، این افراد برای اندازه گیری هوش معنوی از مجموعه متنوعی از توانایی های ظرفیت ها، نگرش ها، رفتارها و تجربه های معنوی را مورد سنجش قرار داده اند که از نظر کینگ نامربوط می باشند.
اندازه گیری هوش معنوی از دید ولمن
از دید ولمن پاسخ صحیح و غلط در مسایل معنوی وجود ندارد و نمی توان هوش معنوی را به صورت کمی، ارزیابی کرد. او می گوید اولین گام برای ارزیابی صحیح هوش معنوی، توافق درباره ی مفهوم آن است. اندازه گیری هوش معنوی نیازمند استفاده از روش هایی، به غیر از روش های آماری و منطقی است. یکی از روش های اندازه گیری هوش معنوی، توصیف معنویت، تجارب معنوی، سیستم اعتقادات، اهداف و... توسط خود فرد می باشد.
ولمن یک پرسشنامه توصیفی به نام «سایکو ماتریکس» ارائه می دهد که دارای ۸۰ سوال است و از هفت مولفه تشکیل شده است: ربوبیت، مراقبت، ادراک فراحسی، وحدت و یگانگی، اندیشمندی، ضربه روحی و معنویت کودکی این پرسشنامه، مدت زمان اجرایی مشخصی ندارد و به صورت فردی و گروهی قابل اجرا است. پاسخ آزمودنی به هر یک از سوالات در یک لیف ۴ درجه ای «اصلا»، «خیلی کم» «اغلب»، «بیشتر وقت ها»، مشخص می شود. روش نمره گذاری به این صورت است:
اصلا =۱، خیلی کم = ۲، اغلب = ۳، پیشتر وقت ها= ۴
در این پرسشنامه کسانی که در مولفه اول در ربوبیت نمره بالایی می آورند، افرادی هستند که آگاهی و دانش درباره خداوند دارند، احساس نزدیکی به خداوند می کنند و نمره بالا نشانه این اعتقاد است که افراد برای هدفی آفریده شده اند، این افراد در زمان های خاصی از روز دعا و نماز می خوانند و نمره پایین در این مولفه نشان تمایل به واقعیت گرایی است، به جای اعتقاد به این که انسان ها برای هدفی خلق شده اند این ها بیشتر تمایلات طبیعت گرایانه دارند.
ادامه دارد...
منبع: کتاب معنویت درمانی. سیدرضا میرمهدی، مجید صفاری نیا و احسان شریفی. صص 160-162، انتشارات آوای نور، سوم. 1396.
