قرارداد معامله

قرارداد نوعی تعهد است که بین دو یا چند نفر برقرار می شود؛ در معاملات مختلف اقتصادی برای ایجاد اطمینان و پیشرفت کار نیاز به امضای قرارداد است که طی این قرارداد افراد موظف هستند نسبت به قوانین و شروط لازم برای عقد قرارداد متعهد باشند.

زمانی که یک قرارداد به امضای دو یا چند نفر می رسد طرفین قرارداد باید نسبت به قوانین آگاه باشند و به شروط و موارد ذکر شده در قرارداد عمل کنند و اگر هر کدام از طرفین قرارداد نسبت به این شرایط و قوانین کم توجهی کنند مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. (1)

یک قرارداد معامله با رضایت دو طرف قرارداد انجام می شود و بر اساس همین رضایت قوانین و کارهایی که هر کدام از طرفین قرارداد موظف به انجام آن هستند، وضع می شوند. از مهم ترین اصول در یک قرارداد «توافق قرارداد» است که هر از یک طرفین باید بر سر موارد و شرایط ضمن عقد با یکدیگر توافق داشته باشند. (1)

بررسی قرارداد معامله در بورس

هر قرارداد معامله در بورس مشخصاتی دارد که آن را با یک قرارداد معمولی متفاوت می کند که در ادامه ما به بررسی بعضی از آن ها می پردازیم.

سهم پایه

اولین مورد در یک قرارداد بورس سهم پایه است؛ در هر قرارداد باید سهمی از سهام معتبر بورس وجود داشته باشد.

ماه قرارداد

تاریخی که زمانِ سررسید قرارداد معامله در آن شکل می گیرد.

نماد معاملاتی

هر قرارداد معامله در بورس با نمادی معاملاتی مشخص می شود که هر شرکت و سهامش نمادی مخصوص به خود دارند که از فرمول زیر پیروی می کند:

حرف ض+ 4 حرف از حروف اول سهم شرکت موردنظر+ عددی به عنوان شمارنده که سه رقم است.

قیمت توافقی درج شده در قرارداد

در هر قرارداد معامله قیمتی توافقی بین خریدار و فروشنده وجود دارد که برای خرید و فروش سهم ضروری است. (1)

کارمزد معامله

به کارمزدی می گویند که در مقابل انجام مفاد قرارداد معامله از مشتری گرفته می شود.

کارمزد اعمال

کارمزدی که در قبال اعمال قرارداد معامله دریافت می شود، کارمزد اعمال نام دارد.

زمان سررسید

به تاریخی گفته می شود که بعد از آن قرارداد معامله نیز به اتمام می رسد.

خسارت

مبلغی به عنوان خسارت در قوانین قرارداد معامله در نظر گرفته می شود که در صورت عدم تعهد و وفاداری به شروط قرارداد از طرفین قرارداد درخواست می شود.)1)

دوره معاملاتی

فاصله میان اولین روز و آخرین روز معاملات

حال که به شرح مشخصات قرارداد در بورس اشاره کردیم لازم است به مواردی که در انواع قراردادها عنوان می شود نیز بپردازیم:

واحد پول

تاریخ تحویل کالا

مشخصات کالای موردنظر و نوع قراردادی که معامله توسط آن انجام می شود

واحد اندازه گیری کالا

مقدار کالا

تاریخی که تحت عنوان زمان معامله در نظر گرفته می شود

مکان تحویل کالا

استاندارهای مربوط به کالا

استانداردهای لازم برای نوع بسته بندی کالا و چگونگی تحویل آن (1)

انواع قراردادها در بازار بورس

در بازار بورس فروشندگان و خریدارانی وجود دارند که به داد و ستد مشغول هستند، در واقع فروشندگان به عرضه کالا می پردازند و در مقابل خریدارانی وجود دارند که کالای موردنظر را بعد از بررسی و قیمت گذاری خریداری می کنند. این معاملات در بازار بورس در قالب های مشخص و استانداردی انجام می شوند که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم.(2)

قرارداد نقدی

قرارداد نسیه

قرارداد سلف

قرارداد آتی

قرارداد اختیار معامله

قرارداد معاوضه

قرارداد سلف موازی استاندارد

قرارداد نقدی

در قرارداد نقدی مدت زمان محدودی برای انجام معامله وجود دارد، زمانی که کالا خریداری شد خریدار تا سه روز فرصت دارد تا تسویه را انجام دهد و در ازای همین زمان نیز بعد از تسویه فروشنده کالا را به خریدار تحویل می دهد، در واقع مبلغ درج شده در قرارداد همراه با کارمزد کارگزار به صورت نقدی پرداخت می شود. )2)

قرارداد نسیه

تسویه و پرداخت مبلغ قرارداد با توجه به توافقات انجام شده بین طرفین به صورت نسیه انجام می شود اما کالا نهایت تا سه روز کاری باید به خریدار تحویل داده شود؛ در پرداخت مبلغ قرارداد محدودیت خاصی وجود ندارد اما بعد از انجام معامله باید در تاریخ مقرر کالا به دست خریدار برسد. (2)

قرارداد سلف

قرارداد سلف نقطه مقابل قرارداد نسیه است؛ در قرارداد سلف تحویل کالا به زمانی در آینده موکول می شود اما خریدار باید مبلغ ذکر شده در قرارداد را به هنگام انجام معامله پرداخت کند. قرارداد سلف به نوعی سود بسیاری برای فروشنده به همراه دارد از این جهت که سرمایه اولیه لازم برای تهیه و تولید کالا به وسیله این قرارداد تأمین می شود.(2)

در مقابل قرارداد سلف برای خریدار نیز مزایایی دارد؛ از آنجا که تحویل کالا به تاریخی در آینده ارجاع داده می شود، خریدار امید دارد که کالا با تغییر قیمت مناسب در آینده، سود بیشتری به همراه داشته باشد. قراردادهای سلف بر اساس قوانین و استانداردها در بازار بورس انجام می شوند اما در دیگر کشورها معمولا این گونه قراردادها خارج از حوزه بورس شکل می گیرند.(2)

قرارداد آتی

در قرارداد آتی تمام موارد لازم در سررسید تعیین شده تسویه می شوند؛ در واقع این قرارداد یک قرارداد صلح است که در آن مبلغ تعیین شده از دارایی مشخص توسط فروشنده در مقابل مبلغی مقرر به شخص دیگری صلح می شود.

در قرارداد آتی زمان سررسید معینی برای پرداخت وجه معامله و کالا وجود دارد که هر دو طرف قرارداد باید در این سررسید آن را انجام دهند. یکی از موارد قابل توجه در قرارداد آتی اتاق پایاپای است که طرفین قرارداد طبق شروط قرارداد به اتاق پایاپای، وکالتی از جانب خود می دهند تا مبلغ ضمانت آن ها را متناسب با نوسانات قیمتی که در بازار بورس وجود دارد، به حساب هر یک از طرفین واریز کند.(2)

در این خصوص باید به مفهوم اتاق پایاپای اشاره کنیم؛ در واقع این اتاق به عنوان مکانی برای تسویه معاملات و کلیه امور مربوط به ثبت و ضبط آن ها در نظر گرفته می شود، این اتاق وکالت دارد تا در ازای عدم صلاحیت در اجرای تعهدات توسط طرفین قرارداد، دخالت کرده و نظارت بر شرایط موجود را بر عهده بگیرد، از مهم ترین وظایف اتاق پایاپای بر عهده گرفتن ضمانت مالی قراردادهای منعقدشده است. (2)

هر قرارداد صلح این امکان را به طرفین قرارداد می دهد که قبل از زمان سررسید یک قرارداد صلح دیگر منعقد کرده و شخص سومی را جایگزین خود در قرارداد صلح ابتدایی کند، بعد از تسویه قرارداد نیز شخص می تواند از قرارداد خارج شود.(2)

قرارداد اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله به دو بخش قرارداد اختیار خرید و قرارداد اختیار فروش تقسیم می شود؛ فروشندگان یا همان عرضه کنندگان کالا در قرارداد اختیار خرید، حق خرید تعداد مشخصی از کالا را در زمانی معین و همچنین با قیمتی مشخص به طرف دیگر قرارداد مصالحه می کنند اما باید به این نکته توجه داشته باشید که طرف دیگر قرارداد مجبور به خرید نیست.

در قرارداد اختیار فروش قوانین و شرایط ضمن عقد شبیه به قرارداد اختیار خرید است با این تفاوت که بر اساس این قرارداد خریدار حق فروش تعداد کالای مشخصی را در زمانی مقرر و با قیمتی معین با طرف دیگر قرارداد مصالحه می کند و فروشنده نیز مانند قرارداد اختیار خرید اجباری به فروش کالا ندارد. قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش هر دو در بازار بورس درباره سکه انجام می شوند. (2)

از ویژگی های قراردادهای اختیار معامله باید به موارد مهمی اشاره کرد که اهمیت آن ها را نشان می دهند.

کاهش ریسک؛ این قراردادها وسیله ای هستند تا سرمایه گذار این امکان را داشته باشد که ریسک در برابر نوسانات قیمت را ساماندهی کند.

این قراردادها فرصتی مناسب برای سرمایه گذاران هستند تا سود و زیان معامله در دوره زمانی مشخص افزایش پیدا کند.

داشتن زمان کافی برای اتخاذ تصمیمی مناسب

کسب درآمد

تنوع در سبد سرمایه گذاری «هر سبد سرمایه گذاری شامل مجموعه ای از فرصت برای سرمایه گذاری است»

سود ناشی از نوسان قیمت سهام؛ در قراردادهای اختیار معامله می توان بدون سهم پایه از نوسانات قیمت در جهتی مطلوب بهره مند شد. (2)

قرارداد معاوضه

قراردادهای معاوضه در عرصه مسائل اقتصادی در صنعت نفت و گاز اهمیت بسیاری دارند و به طور کلی این قراردادها از مهم ترین و کاربردی ترین قراردادهای دنیای تجارت محسوب می شوند. در قراردادهای معاوضه دو عامل ثابت و در جریان به مبادله با یکدیگر می پردازند و مبنای شکل گیری این قراردادها نرخ بهره یا ارز است. (3)

از دیگر موارد استفاده از قراردادهای معاوضه در معاملات نفتی است؛ انعقاد قراردادهای معاوضه در این گونه از معاملات به این جهت شکل می گیرد که از هزینه های حمل و نقل و زمان طولانی که برای انتقال لازم است جلوگیری شود و همچنین معاملات نفتی از آنجا که بسیار حساس و مهم هستند، ممکن است با خطرات و اتفاق های پیش بینی نشده ای مواجه شوند که این موضوع لزوم عقد قرارداد معاوضه را مشخص می کند. (3)

طرفین در قراردادهای معاوضه ای با توجه به مکان جغرافیایی که در آن قرار دارند، محموله های نفتی را به نزدیک ترین نقطه به مکان مورد نظر آن ها منتقل می کنند.

قرارداد سلف موازی استاندارد

این نوع از قرارداد در بورس به قرارداد سلف شباهت داشته و در بازار اولیه و معاملات ثانویه فعالیت دارد اما عاملی در این قرارداد آن را نسبت به قرارداد سلف متمایز می کند؛ در قرارداد سلف موازی استاندارد خریدار این امکان را دارد که قبل از زمان سررسید تعیین شده، قرارداد را به شخص ثالث منتقل کند.

در قراردادهای سلف و موازی استاندارد، خریدار و فروشنده بر اساس ضوابط و قوانین به سود و شرایط بهتری می رسند. (3)

از ویژگی های قرارداد سلف موازی استاندارد باید به موارد زیر اشاره کنیم:

از بین رفتن محدودیت هایی که در قرارداد سلف با آن مواجه می شویم

افزایش قدرت نقد شدن

ایجاد شفافیت مربوط به قیمت های خرید و فروش

افزایش تراکنش مالی

ریسک کمتر

امکان فروش کالا توسط خریدار در بازار ثانویه قبل از زمان معین به عنوان سررسید قرارداد (3)

قرارداد صلح

به واسطه ویژگی های قراردادهای صلح، اموری در راستای سهولت در انجام کار و عقد قرارداد انجام می شود.

بعد از اشاره به انواع قراردادها در بورس لازم است به مراحل انجام معاملات در بورس نیز اشاره کوتاهی داشته باشیم، به طور کلی انواع معاملات طی فرایندی 4 مرحله ای انجام می شوند که در ادامه به آن ها می پردازیم.(3)

1.در مرحله اول شخص درخواست خود از خرید یا فروش را به کارگزار اعلام می کند و کارگزار وظیفه دارد تا درخواست را در تالار معاملات منعکس کند.

2.در مرحله دوم بعد از حضور سفارش مشتری در تالار معاملات این سفارش به صورت حراج حضوری انجام می شود و بعد از آن ناظر مربوطه معاملات را در شبکه رایانه ای بورس ثبت می کند.

3.خرید و فروش در مرحله سوم انجام می شود و در این مرحله پردازش اطلاعات توسط اتاق پایاپای شکل می گیرد و این اتاق وظیفه دارد تا گزارش نهایی را اعلام کند، این گزارش موارد مهمی مانند تسویه روزانه، وضعیت سپرده ها، کارمزد معاملات و... را دربرمی گیرد که اتاق پایاپای آن را به کارگزاران تحویل می دهد.(3)

4.مرحله آخر مربوط به تمام حساب ها «تسویه حساب اتاق پایاپای با کارگزاران و تسویه کارگزار با مشتری» می شود که بعد از این تسویه حساب آگهی انجام معامله برای مشتری فرستاده می شود.

جمع بندی

ورود به بورس و آشنا شدن با مفاهیم و ضوابط آن نیاز به پیش زمینه دارد تا افراد برای معاملات مهم تجاری آماده شوند و برای این آمادگی باید نسبت به تمام موارد لازم برای موفقیت و رسیدن به سود آگاه شوند. امیدواریم این محتوا اطلاعات مفیدی را در اختیار شما گذاشته باشد.

پی نوشتها