مرحله ي نظم و کمال با ابن عربي به کمال و انتها مي رسد. اما پيش از ابن عربي توجه به شخصيت مهم و معاصر وي يعني ابن فارض ضروري است و اينک شرح حال اين دو عارف بزرگ را با اندکي تفصيل مي آوريم:

در مرحله ي نظم و کمال تصوّف، عرفاي معروف ديگري هم در جهات مختلف و مسائل گوناگون تصوّف به بحث و بررسي و انشاي مقاله و تحرير کتاب و رساله پرداخته، با آثار گران قدر خود زمينه ي تنظيم نهايي و کمال تصوّف را...

در اين مرحله، تصوّف به تدريج تنظيم گرديده، در جهت عملي و نظري تکميل شد. صوفيان دوره هاي پيشين، روي هم رفته، يک نظام فکري و علمي کاملي را به وجود آورده بودند، اما اجزاي اين نظام داراي نظم و ترتيب نبود و...

منظور ما مرحله اي است که در آن به وسيله ي اشخاص مختلف، برخي از اصول و فروع تصوّف مطرح شده است، اما تصوّف و عرفان اسلامي چه در مقام نظر و چه در مقام عمل به صورت منظم و کامل، مطرح نگرديده است. در واقع

ابن سينا در اوّل نمط نهم اشارات، سه عنوان عابد و زاهد و عارف را به صورت تکاملي در طول هم قرار داده است؛ به اين معنا که عابد را کسي مي داند که خدا را مي پرستد و دنيا را نيز به وجه حلال طلب مي کند. امّا...

اديان و مکاتب يونان باستان عناصري از عرفان را در بر دارد. در کيش « باکوسي » و آيين و تعاليم « ارفئوسي »، مکتب فيثاغوريان و تعاليم کساني چون اگزنوفانس و امپدوکس و افلاطون، اصول و مسائل متعددي که مشابه و...

مکتب نوافلاطوني در اسکندريّه بر اساس ترکيبي از تعاليم افلاطون و حکماي ديگر از يونان و ايران و هند، به وسيله ي « آمونياس ساکاس » بنيان گذاري شد. پس از وي، اين مکتب به وسيله ي افلوطين ( 203 - 270 م ) تکميل...

در اين بررسي نخست موارد تشابه، سپس زمينه هاي اقتباس را شناسايي کرده آن گاه با بيان اختلافات و تفاوت ها به نقد و ارزيابي مي پردازيم.

بر اين عقيده ايم که زمينه و سرچشمه ي عمده و اصلي پيدايش تصوّف و عرفان اسلامي، تعاليم مکتب اسلام است.

لازم است که از باب شرح اسم، به آراي مختلف در مورد وجه تسميه و اشتقاق کلمه « صوفي » نظري داشته باشيم. نظريات گوناگون در اين باره عبارت اند از: