مولانا قانون تنازع بقا را ابتدا در پهنه طبیعت و موجودات محسوس مطرح می‌کند و سپس آن را به پدیده ‌های نامحسوس ذهنی و روحی نیز تعمیم می‌دهد و می‌گوید: این تنازع در عرصه‌ی خیالات و اندیشه‌ها و عواطف و احساسات...

مولانا اعتقاد دارد به این که آن چه در آفرینش و جهان مادی می‌بینیم، یک صورت مادی و ظاهری دارد که فناپذیر است، اما در عالم غیب هم صورت دیگری دارد که خاصان حق می‌توانند آن را ببینند. این صورت غیبی فناناپذیر...

مولانا می‌گوید: وقتی که انسان در عشق حق مستغرق شود، همه جهان آینه حق می‌شود و او به هر چیز درنگرد خدا را بیند. خداوند یکتا هر شش جهت جهان را برای روشن‌بینان، مظهر آیات خود کرده است تا به هر چیز که نگاه...

پرنده‌ای در آسمان جهان غیب به پرواز در می‌آید و سایه‌اش روی زمین این جهان می‌افتد. جسم، سایه‌ی سایه‌ی دل است، جسم کی تواند هم شأن دل و روح مجرد باشد؟ مولانا در این ابیات روح مجرّد قدسی را به پرنده‌ای تشبیه...

وقتی که حضرت سلیمان(ع) به ساختن مسجد الاقصی پرداخت، بنایی ساخت که مانند کعبه، پاک و شریف بود و مانند منا فرخنده و خجسته. آن بنای مسجد، مانند ساختمان ‌های دیگر بی روح و بی رونق نبود. در هنگام ساختن آن مسجد،...

توجه داریم که مولانا بحض دقیقی از حکمت آفرینش را بر زبان شاه و غلام او نهاده است که اعتراض و اعمال ظاهری ما، جوهر انسان را اصلاح می‌کند و حتی عَرَض به جوهر تبدیل می‌شود، اما این اعراض خاص زندگی این جهانی...

همه‌ی مراتب وجودی جهان جلواتی از مرتبه عالم الوهیت است. از مرتبه عالم الهی، موجودات با اشتیاق تمام، دسته دسته به عالم محسوسات قدم می‌نهند. در هر شامگاه و صبحگاه از این مرتبه‌ی الهی، کاروان پشت کاروان از...

در ابیات بعدی جان سخن این است که هر یک از این مفاهیم این جهانی و آن جهانی، در هستی جایی برای خود و مناسب خود دارد و کار خود را می‌کند. کلاغ در باغ قارقار مخصوص کلاغان را سر می‌دهد و بلبل نعمه‌سرایی خود...

در مثنوی این بحث به تکرار آمده است که هستی یک جلوه‌ی مادی و خاکی دارد و یک حقیقت جاودانه و روحانی. عقل- پیوسته به عقل کل- حقیقت را می‌جوید و حس تنها هستی مادی و خاکی را ادراک می‌کند. «طلسمات دورنگ». همین...

همه‌ی کائنات باطل‌اند و مرا به سوی خود جذب می‌کنند، زیرا هر موجود باطل، باطل دیگر را به سوی خود می‌کشد، چرا که همه‌ی ذراتی که در این زمین و آسمان است، مانند کهربا هم جنس خود را به سوی خود جذب می‌کند. برای...