چگونه کوه‌ها شکل گرفتند

اگر چه بیشتر کوهها به خاطر حرکت آهسته و بسیار عظیم صفحات تکتونیک زمین شکل گرفته‌اند اما برخی نیز به علت فرسایش و فعالیت‌های آتش فشانی شکل گرفته‌اند. در این مقاله ما می‌خواهیم در مورد این که چگونه کوهها ایجاد شده‌اند و چگونه طبق فرآیندهای شکل گیری طبقه بندی می‌شوند، مطالعه کنیم.
کوهها نوعی شکل زمین یا زمین چهره (تغییرات سطح زمین در اثر عوامل طبیعی) هستند که با ویژگی ارتفاع بالاتر نسبت به زمین‌های اطراف مشخص می‌شوند. آنها از 600 متر بالاتر هستند و نسبت به تپه‌ها بلندتر، تندتر و سراشیب‌تر هستند. بلندترین کوههای جهان در آسیا واقع شده‌اند و بزرگ‌ترین رشته کوههای دنیا در اقیانوس آتلانتیک حضور دارند. شما شگفت زده خواهید شد اگر بدانید که برخی از بلندترین قله‌های کوهستانی در اعماق اقیانوس قرار گرفته‌اند.

کوهستان‌ها: اطلاعت عمومی

کوهستان‌ها شرایط آب و هوایی مختلفی را بر حسب ارتفاع و بلندی خود نشان می‌دهند. برای مثال می‌توان گفت، در یک کوه بلند شرایط در پایین کوه متفاوت از مناطق بالا است. وقتی که نسبت به پایه‌ی کوه مقایسه می‌کنیم قسمت بالا سردتر و حتی ممکن است پوشیده از برف باشد. هم چنین، اکسیژن کمتر و حفاظت کمتری نسبت به پرتوهای خورشید وجود دارد. بنابراین گیاهان و حیواناتی که در مناطق مختلف کوهستان زندگی می‌کنند فرق دارند. جنگلهایی که در کناره‌های کوهستان‌ها وجود دارند به نام جنگلهای ارتفاع زیاد شناخته می‌شوند.
تخمین زده شده است که نصف جمعیت جهان به خاطر آب وابسته به این شکل زمین هستند. در واقع، رودخانه‌های اصلی دنیا توسط این کوهستان‌ها تغذیه می‌شوند. بسیاری از کوهستان‌ها دریاچه‌های یخی دارند که از ذوب شدن یخ‌ها ساخته شده‌اند. به هر حال تمام این کوهستان‌ها از زندگی گیاهی حمایت نمی‌کنند و شما می‌توانید به کوهستان‌هایی برخورد کنید که کاملاً لم یزرع و بی‌ثمر هستند. کوهستان‌های جوان را، شما می‌توانید با حضور دره‌های تنگ و عمیق تشخیص دهید. با این مقدمه‌ی کوتاه و مختصر، بیایید کمی بیشتر در مورد این که واقعاً این کوهستان‌ها چگونه شکل گرفته‌اند بدانیم.

کوهستان‌ها: انواع و شکل گیری آنها

یک شکل زمین مرتفع به عنوان کوهستان شناخته می‌شود؛ اگر آن قله داشته باشد و شیب‌هایی در کناره‌های آن وجود داشته باشد. به طور ساده آنها از زمین و مواد صخره‌ای تشکیل شده‌اند. در مورد شکل گیری کوهستان، لایه‌ی خارجی زمین و یا پوسته‌ی زمین از شش صفحه‌ی تکتونیک تشکیل شده است. وقتی دو صفحه حرکت می‌کنند و یا به هم برخورد می‌کنند، مناطق وسیعی از زمین بالا می‌آیند و منجر به شکل گیری کوهستان‌ها می‌شوند. بسته به فرآیندهای جغرافیایی که مسئول بالا آمدن کوهستان‌ها و ویژگی‌های شکل زمین هست ند، پنج نوع اصلی از کوهستان‌ها وجود دارند :

کوههای تاخورده:

کوههای تاخورده رایج‌ترین نوع کوهستان‌ها هستند. آنها به علت برخورد دو صفحه شکل گرفته‌اند و موجب تاخوردن پوسته‌ی زمین شده‌اند. تاخوردگی که از هر دو طرف فرو برود به نام تاقدیس شناخته می‌شود در حالی که اگر تاخوردگی از یک نقطه‌ی خیلی پایین (در هر دو طرف) بالا بیاید به آن ناودیس گفته می‌شود. نمونه‌های کوههای تاخورده کوههای هیمالیا واقع در آسیا، کوههای راکی واقع در آمریکای شمالی و کوههای آلپ واقع در اروپا هستند.

کوههای گسل دار و مسدود شده:

کوههای گسل دار و یا کوههای گسل دار و مسدود شده وقتی ایجاد می‌شوند که بلوک‌هایی از مواد صخره‌ای به درون گسل‌های موجود در پوسته‌ی زمین سر می‌خورند. دو نوع کوه مسدود شده و بلوکه وجود دارد؛ برداشته و کج. در نوع اولی، کوهستان دو کناره‌ی تند و شیب دار دارد در حالی که نوع کج یک طرف شیب دار و طرف دیگر با شیب ملایم دارد. نمونه‌های کوهستان‌های گسل دار و مسدود شده، کوههای سیرا نوادا و رشته کوههای تتون واقع در آمریکای شمالی هستند.

کوههای گنبدی:

کوههای گنبدی وقتی ساخته می‌شوند که ماگما و یا خمیر ماده‌ی معدنی داغ از پوشش بلند می‌شود و لایه رسوبی پوشاننده پوسته‌ی زمین را بالا می‌برد. در این فرآیند ماگما واقعاً فوران نمی‌کند اما سرد و سخت می‌شود و در نتیجه هسته‌ی کوه را شکل می‌دهد. چون ظاهر آنها شبیه به شکل گنبد است به آنها کوههای گنبدی گفته می‌شود. نمونه‌ها‌ی کوههای گنبدی، کوههای ناواجو واقع در یوتا و کوههای آدیرون داک واقع در نیویورک هستند.

کوههای آتش فشانی:

همان طور که از نام آنها پیداست، کوههای آتش فشانی به خاطر فوران‌های آتش فشانی ایجاد شده‌اند. علاوه بر این، گدازه راه خود را به سمت سطح زمین پیدا می‌کند. وقتی این گدازه فوران پیدا می‌کند و روی سطح زمین جمع می‌شود، خنک شده و منجمد می‌شود تا یک کوه آتش فشانی را تشکیل دهد. در بسیاری از موارد، مواد آتش فشانی به خاطر فشاری که از زیر پوسته‌ی زمین می‌آید تا ارتفاع خیلی زیادی منفجر شده و پرتاب می‌شوند. نمونه‌های کوههای آتش فشانی کوه فوجی واقع در ژاپن و کوه اِتنا واقع در اروپا هستند.

کوه فلاتی:

کوههای فلاتی شبه کوههایی هستند که به خاطر فعالیت‌های فرسایشی شکل گرفته‌اند. ریزش آبها (چشمه‌ها و رودخانه‌ها) نقشی مهم در ساختن چنین کوههایی داشته‌اند. آنها می‌توانند فلات‌های سالهای طولانی را حک کرده و برش دهند و منجر به شکل گیری کوههای بلند شوند. معمولاً آنها نزدیک رشته کوههای تاخورده اتفاق می‌افتند. نمونه‌ی کوه فلاتی، کوه کتسکیل واقع در نیویورک است.
علاوه بر این برخی کوهها نیز وجود دارند که در نتیجه‌ی ترکیب نیروهای طبیعی زمین شکل گرفته‌اند، مثلاً اگر چه کوههای راکی در آمریکای شمالی به خاطر تاخوردگی شکل گرفته‌اند اما برخی کوهها در همان رشته کوه نیز با گسل و گنبد به وجود آمده‌اند. در حقیقت، یک فرآیند پیوسته‌ای از یخبندان، فرسایش خاک، هوازدگی مکانیکی و هوازدگی شیمیایی وجود دارد که با هم دیگر نقش مهمی را در تغییر شکل و ویژگی‌های کوهستان‌ها ایفا می‌کنند.