امروزه در داروخانه و حتي فروشگاه هاي بزرگ موادغذايي انواع مختلفي از مكمل هاي غذايي، با توجه به نياز افراد، تركيبات متفاوت دارند. اما اين كه اين مواد براي چه كساني مفيد است، موضوع بسيار مهم وقابل تاملي است.
مكمل هاي غذايي ممكن است از مواد مختلفي تهيه شده باشد، مانند؛
- مواد غذايي سنتي يا بخشي از يك ماده غذايي، مانند عصاره هويج؛
- مواد غذايي، ويتامين ها و موادمعدني مانند ويتامين ث و كلسيم؛
- گياهان و تركيبات گياهي مانند گياه رازيانه؛
- تمام مواد غذايي با تاثير تغذيه اي يا فيزيوژيكي؛ مانند پروتئين ها، اسيدهاي چرب و آنتي اكسيدان ها و ...
در تمام موارد نبايد مصرف مكمل هاي غذايي و دارويي را به جهت درمان استفاده كرد چرا كه اين مواد، دارو نيستند. اساس مكمل هاي غذايي و داروها كاملا با هم متفاوت است، اما گاه با مطرح شدن «تاثيرات» اين مرز كمرنگ تر مي شود. در واقع برخي از اين محصولات مي تواند براي كساني كه عناصر لازم بدن را به طور طبيعي با مصرف موادغذايي كسب نمي كنند، مفيد باشد. مكمل ها همچنين در برقراري مجدد تعادل غذايي و يا به خاطر تاثيرات خاص پيشگيرانه مانند امگا 3، ليكوپن و ... سودبخش هستند. مطالعات بسياري تاثير مثبت مكمل ها در پيشگيري از بعضي بيماري ها يا كمبودها را تاييد مي كند. با اين حال بسياري از مردم بدون مشورت با پزشك، انواع مختلف مكمل ها را خريداري مي كنند و غالبا نيز مقدار مصرف را رعايت نمي كنند كه زياده روي در مصرف برخي از اين مكمل ها ممكن است بسيار خطرناك باشد. به عنوان مثال مصرف زياد بتاكاروتن در افراد سيگاري، خطر ابتلا به سرطان ريه را افزايش مي دهد. همچنين در بعضي موارد، برخي از مكمل ها، تاثير بعضي داروها را در بيماران دچار اختلال مي كند.
ويتامين ها
ويتامين ها حتي اگر به مقدار خيلي كم لازم باشد، براي بدن بسيار مفيد و ضروري هستند. به جز ويتامين د، ديگر ويتامين ها به خودي خود در بدن سنتز نمي شوند و بايد به وسيله مواد غذايي يا مكمل ها، اين نياز بدن تامين شود. اساسا ويتامين هاي گروه ب (ب1، ب2، ب3، ب5، ب6، ب9 و ب12)، ويتامين ث، ويتامين اي، ويتامين آ و ويتامين د بايد مصرف شود. و بايد گفت از بين ويتامين ها، همه آنها مفيد هستند و مكمل هاي غذايي حاوي آنها هستند.
موادمعدني و عناصر كمينه
از بين مواد معدني، سلنيوم و منيزيم در درجه اول اهميت قرار دارند. سلنيوم از اين جهت كه سرشار از آنتي اكسيدان است و منيزيم به خاطر تاثير مثبت در بازگرداندن انرژي و روحيه مورد توجه هستند. اما بسياري ديگر از اين مواد در مكمل هاي غذايي وجود دارند، مانند كلسيم، كاروتن، كروم، مس و آهن كه هر كدام اهميتي از جهت زيبايي پوست، استحكام استخوان ها و وضعيت مطلوب مفاصل دارند. همچنين ازمصرف فلوئور در خردسالان و سالمندان و روي، براي داشتن پوستي شاداب نيز نبايد غفلت كرد.
پروتئين ها، اسيدهاي چرب و اسيدهاي آمينه
تركيبات با پايه اسيد چرب مانند اسيدهاي چرب امگا3؛ مشتقات روغن ماهي و روغن هاي گياهي، تاثيرات مثبتي بر روحيه، خلق و خو و قلب دارد. در گروه اسيدهاي آمينه، اغلب از كراتين صحبت مي شود كه در مورد تاثيرات آن هنوز بحث وجود دارد. در ميان پروتئين ها، اسيدهاي چرب و اسيدهاي آمينه، از اسيدهاي لينولئيك صحبت مي شود كه با جلوگيري از تجمع چربي ها، باعث تحليل عضلات مي شود. همين مطلب را در مورد تمام پروتئين ها و اسيدهاي چرب نيز بايد ذكر كرد.
گياهان و مشتقات گياهي
شمار گياهاني كه در ليست مكمل هاي غذايي به كار مي روند، تقريباً بي نهايت است. فقط كافي است سري به عطاري ها زد تا هزار و يك گياه مفيد براي سلامتي پيدا كرد. چندان تحقيقي روي خواص اين گياهان دارويي صورت نگرفته و تا به حال به توصيه هاي گذشتگان اعتماد شده است. در رديف گياهان دارويي، رازيانه و مارچوبه در جايگاه نخست داروهاي كاهش وزن قرار دارند. چاي سبز در سوخت و ساز كالري و همچنين ترب سياه در سم زدايي مؤثر هستند.
تأثيرات طلايي مكمل هاي غذايي
آنتي اكسيدان ها مانند سلنيوم، ويتامين ث، ويتامين اي و همچنين روي براي بدن بسيار مفيد و لازم هستند و اگر در تغذيه روزمره اين مواد را دريافت نمي كنيم، براي مقابله با استرس اكسايشي و تضمين سلامت آينده، نبايد در مورد مصرف اين مكمل ها ترديد كرد. مكمل هاي بسياري حاوي اين عناصر هستند.
در مورد لاغر شدن، مواد جذب كننده از طرفي و سوزاننده چربي و يا كالري از طرف ديگر تأثيرگذار هستند. با اين حال توجه داشته باشيد كه مكمل هاي مركب از گياهان دارويي جاذب، اسيدهاي آمينه و ديگر ويتامين ها در فرايند كاهش وزن و لاغري بسيار تأثيرگذار هستند اما اين مواد جاي رعايت بهداشت تغذيه و توجه به كاهش وزن در طولاني مدت را نمي گيرد.
براي مطمئن شدن از مصرف صحيح و پيشگيري از زياده روي، لازم است اصولي را رعايت كرد. مصرف چندين نوع مكمل در يك زمان يكي از موارد مهم خطرآفرين است و سلامتي را تهديد مي كند. به همين دليل توصيه مي شود قبل از شروع مصرف، حتماً با پزشك مشورت كنيد.
مكمل هاي غذايي؛ براي چه كساني و به چه علت؟
عده اي ما نند ورزشكاران، زنان باردار و... از جمله كساني هستند كه نيازهاي غذايي متفاوتي دارند كه به طور خلاصه توضيحاتي اجمالي را در اين باره مرور مي كنيم:
دوران بارداري و شيردهي
دوران بارداري نيز يكي از دوران هايي است كه در اغلب موارد، مادران بايد از مكمل هاي آهن استفاده كنند، چرا كه در طول اين مدت، خانم باردار روزانه به 30 ميلي گرم آهن نياز دارد. يكي از مواد اساسي كه اكثر خانم ها در سن باروري دچار كمبود آن هستند، ويتامين ب9 يا اسيدفوليك (فولات) است. سبزيجات برگ سبز و غلات، مواد غذايي سرشار از اين ويتامين هستند. در اغلب موارد اين افراد از كمبود غذايي خود بي اطلاع هستند. خانم هايي كه تحت درمان بيماري صرع هستند نيز بايد به طور منظم اين مكمل را مصرف كنند. كمبود اين عنصر در چند هفته اول دوران بارداري مي تواند تأثيرات منفي و غير قابل جبراني بر جنين داشته باشد. در واقع جنين مادراني كه دچار كمبود اين عنصر هستند، مبتلا به ناهنجاري لوله عصبي كه منشأ تشكيل مغز و دستگاه عصبي است، مي شوند. به همين دليل تشخيص به موقع كمبود مانع از بروز چنين ناهنجاري هايي مي شود. پس به مادراني كه كمبود فولات دارند، توصيه مي شود به پزشك مراجعه كرده و با مصرف مكمل هاي صحيح، نيازهاي خود را جبران كنند. همچنين ممكن است پس از انجام آزمايش ادرار و تعيين مقدار يد در بدن، براي مادر باردار مصرف اضافي يد نيز تجويز شود. استعمال مواد مخدر اين كمبود را تشديد مي كند و بالاخره اينكه دريافت ويتامين د در سه ماهه آخر دوران بارداري از كمبود كلسيم نوزاد جلوگيري مي كند.
پس از زايمان و در دوران شيردهي نيز، مادر هنوز هم به مقدار زيادي آهن نياز دارد كه در اين صورت روزانه 10 ميلي گرم آهن براي وي تجويز مي شود.
دوران يائسگي
با نزديك شدن به دوران يائسگي، خانم ها در معرض كمبود كلسيم قرار مي گيرند. در اين سن لازم است كه خانم ها آزمايشات تراكم استخواني انجام دهند. به طور كلي به خانم هاي يائسه توصيه مي شود هر روز مقدار يك گرم كلسيم اضافي دريافت كنند. همچنين در موارد يائسگي زودهنگام، استعمال موادمخدر، افراد لاغر اندام، سابقه فاميلي در مورد شكستگي استخوان گردن ، كمبود دريافت كلسيم در دوران نوجواني، كم تحركي و سابقه مصرف طولاني مدت داروهاي با اساس كورتيكو استروئيد، همراه با كلسيم بايد ويتامين د نيز مصرف شود. بخشي از مكمل هايي كه براي خانم هاي يائسه توصيه مي شود از فيتو استروژن كه به طور خاص از ايزو فلاوون هاي سويا به دست مي آيد، تشكيل شده اند. نقش اين هورمون ها در واقع جايگزيني استروژن هاي زنانه است. تحقيقات نشان مي دهد كه اين هورمون ها مي توانند از گر گرفتگي دوران يائسگي و پوكي استخوان ناشي از آن پيشگيري كند و به نظر مي رسد نقش پيشگيرانه در برابر سرطان ها دارد. اما تحقيقات در مورد اين مواد همچنان ادامه دارد.
ورزشكاران
يكي از دغدغه هاي ورزشكاران مصرف مكمل هايي است كه جزو مواد نيروزا نيز به حساب نيايند. شناخته شده ترين مكمل براي ورزشكاران، كراتين است. تاثير اين ماده در بدن، افزايش توان بدني در برابر فعاليت و حجيم شدن ماهيچه هاست. اما با اين حال تحقيقات نشان مي دهد كه افزايش حجم عضلاني هميشه كمتر از 10% خواهد بود و تأثيرات مقاوم كردن اين ماده فقط در مورد تمرينات تكراري و كمتر از 15 ثانيه صدق مي كند. به علاوه گفته مي شود كه كراتين عوارض گوارشي، قلبي- عروقي و ماهيچه اي در پي دارد و ممكن است سرطان زا نيز باشد.
سالمندان
با افزايش سن، پيشگيري از سوءتغذيه و كم خوني بسيار مهم است. قبل از شروع مصرف مكمل ها، ابتدا بايد فرد تحت يك آزمايش خون كامل قرار گيرد كه به اين وسيله اندوخته آهن، ويتامين ب12، ب9، گلبول هاي قرمز، گلبول هاي سفيد و... اندازه گيري مي شود. در صورت كمبود، قرص هاي آهن، ويتامين ب12، ب9، روي، سلنيوم و... به صورت شربت يا آمپول هاي تزريقي براي فرد تجويز مي شود.
نوزادان
توصيه مي شود كه مادران هر روز به نوزادان خود قطره ويتامين د بدهند. ضرورت استفاده از اين مكمل ، تثبيت كلسيم در بدن و استحكام توده استخواني است، چرا كه ويتامين د موجود در شير به تنهايي كافي نيست و از آنجا كه ويتامين د فقط در مجاورت نورخورشيد به طور مطلوب تأثيرگذار خواهد بود، توصيه مي شود كه در طول روز حتماً كودك را در مجاورت نور خورشيد قرار دهند.
خستگي مفرط
معمولاً بسياري از افراد پس از دوران امتحانات يا گذران دوره كاري شديد، به فكر مصرف بعضي از مكمل ها مي افتند، تا خستگي خود را برطرف و توان از دست داده خود را به دست آورند. بسياري از مكمل ها در واقع شامل كافئين يا ويتامين ث است كه موجب تحريك شديد مي شود. اگر مدت طولاني است كه احساس خستگي مي كنيد، امگا3 مصرف كنيد؛ زيرا اين ماده، مقاومت بدن را در برابر استرس اكسايشي بالا مي برد. يك دوره مصرف آنتي اكسيدان ها نيز مي تواند در رفع اين مشكل مفيد باشد.
پيشگيري از پيري
اگر به دنبال داروي معجزه گري هستيد كه شما را براي هميشه جوان و شاداب نگه دارد، بايد گفت كه به هيچ نتيجه اي نمي رسيد. اما نااميد نشويد و بدانيد كه مكمل هاي غذايي سرشار از آنتي اكسيدان ها، مانند ويتامين آ، اي، ث و سلنيوم مي تواند سن پيري را به تعويق اندازد. در واقع اساس اين مواد، مقابله با ازدياد راديكال آزاد است. راديكال هاي آزاد مولكول هايي هستند كه افزايش آنها باعث تخريب سلول ها و خصوصا پيري پوست مي شود.
دوران رژيم
مكمل هاي غذايي زيادي براي كاهش وزن وجود دارند. گرچه برخي از اين مواد تا حد زيادي مي توانند به كاهش وزن كمك كنند، اما يك دارو هيچ وقت در كاهش وزن به اندازه يك رژيم غذايي صحيح همراه با فعاليت هاي بدني موثر نخواهد بود. اگر شما هم جزو آن دسته از افرادي هستيد كه از اين مكمل ها استفاده مي كنيد، رژيم غذايي مناسب و ورزش را فراموش نكنيد!
سيگار كشيدن
علاوه بر مضرات شناخته شده سيگار، يكي ديگر از معايب آن، كاهش مقدار آنتي اكسيدان در افراد سيگاري است. آنتي اكسيدان عنصري است كه مانع از تاثيرات منفي راديكال هاي آزاد در بدن مي شود. بنابراين افراد سيگاري حتما در برنامه غذايي روزانه از غذاهاي سرشار ويتامين آ، اي، ث و سلنيوم كه حاوي اين عناصر هستند، استفاده كنند. اما به ياد داشته باشيد كه بهترين راه براي حفظ سلامتي، ترك سيگار است.
ادامه دارد
.jpg "چگونه ماهی تازه را پاک کنیم؟")
