نوروز جشن بهار نمونه ای عالی از میراث فرهنگی و معنوی
نوروز نخستین روز است از فروردین ماه زین جهت روز نو نام كردند، زیراك پیشانی سال نو است.
درباره پیدایش جشن فروردین یا جشن بهار افسانه های بسیاری نقل شده است كه جنبه اساطیری دارند اما محققان آن را از مراسم كهن ایرانیان آریایی دانسته اند كه با تصرفات و تغییراتی از عصری به عصر دیگر انتقال یافته است و تا به امروز كه ایرانیان همچنان پیوند عمیق خود را با نوروز حفظ حفظ كرده اند. مراسم نوروز دارای ویژگی های در خور توجهی است: طولانی ترین جشن ایرانیان است و دو هفته به طول می انجامد مجموعه ای از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از این رو پر مایه ترین جشن است.
خانه تكانی كه با تمیزی و نظافت عادی خانه تفاوت دارد سبزه درست كردن به نیت برداشت محصول خوب و امید بركت و فراوانی چهارشنبه سوری، یعنی دور كردم آفت و بلا از خانه و كاشانه روز خیرات برای رفتگان و زیارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چیدن سفره هفت سین ، دعای تحویل سال نو، دید و بازدید و بالاخره سیزده بدر به عنوان نمادی از راندن دیو سرما از شهر و روستا
ویژگی دیگر نقش اساسی است كه زنان در برپایی این مراسم دارند و بالاخره در تمامی آیین های نوروز به گفته استاد غلامحسین زرین كوب یك جنبه دائما" تكرار شونده وجود دارد و آن هم پیكار میان نور و ظلمت است و از همین روست كه حفظ و معرفی این مراسم به عنوان یكی از غنی ترین نمونه های میراث شفاهی و معنوی ایران اسلامی و منبع اصلی هویت فرهنگی به جامعه بشری ضروری به نظر می رسد.
میراثی كه به همان اندازه میراث مادی اهمیت دارد و بخشی از حافظه بشری است و خود متشكل از بیان های فرهنگی و مردمی متنوعی است كه به صورت شفاهی انتقال می یابد شكننده است و در معرض خطر، و پدیده ای زنده و در حال تحول مستمر.
یكی از وظایف سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد ( یونسكو ) بر طبق اساسنامه آن حفظ افزایش و انتقال دانش به طرق مختلف و از جمله تضمین حفاظت و حمایت از میراث بشری است . به همین منظور از بدو تاسیس خود مجموعه ای كنوانسیون های میاث فرهنگی را تصویب كرده است از جمله كنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان مصوب سال ۱۹۷۲ این كنوانسیون تنها به میراث بنایی یا میراث مادی محدود می شد و میراث معنوی را در بر نمی گرفت .
بنابر این بسیاری از كشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریكایی لاتین با توجه به اهمیت میراث شفاهی به عنوان منبع الهام برای خلاقیت و ارزش نمادی آموزشی ، اجتماعی واقتصادی این نوع میراث پیشنهاد كردند كه یونسكو راههای دیگری برای شناسایی، حفاظت، احیاء و ترویج آن جستجو كرده و سند بین المللی جدیدی را كه در بر گیرنده جنبه های گوناگون میراث معنوی باشد تدوین كند . متعاقب آن در سال ۱۹۸۹ سند حفظ فرهنگ های سنتی و عامه مشتمل بر ۷ فصل ( تعریف، شناسایی، حفظ و حراست ، اشاعه و ترویج حمایت و همكاری بین المللی تصویب شد.
در این سند كه جنبه توصیه را دارد فرهنگ سنتی و عامه چنین تعریف شده است: مجموعه آفرینش های سنتی یك اجتماع فرهنگی كه توسط یك گروه یا افراد بیان می شود و بازتابی از نیازها و انتظارات جامعه و بیان هویت فرهنگی و اجتماعی آن است و ارزش ها و هنجارهایش به صورت شفاهی انتقال می یابد. زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها، آداب و رسوم، دانش صنعتگری، معماری و سایر هنرها اشكال متعدد فرهنگ سنتی و عامه را تشكیل می دهند.
توصیه سال ۱۹۸۹ یونسكو مساله تهیه فهرست موسسات ملی فعال در زمینه فرهنگ های سنتی و عامه و ثبت آنها در پایگاه اطلاعاتی منطقه ای و جهانی، ایجاد نظام های شناسایی، جمع آوری، نمایه سازی و ثبت اشكال متنوع فرهنگ های سنتی و عامه، حراست از آنها و حمایت از حاملان فرهنگ سنتی و عامه، آموزش، اطلاع رسانی و همكاری منطقه ای و جهانی، را نیز مطرح می ساخت. مشكل عمده ای كه در سطح جهان در زمینه تدوین كنوانسیون میراث معنوی وجود داشت، تعیین گستره كنوانسیون بود، زیرا موضوع میراث معنوی است و. خود تابع تغییرات مستمر و با زندگی نمادی ملت ها ارتباط دارد و بنابر این تعیین یك سند قابل اجرا برای كلیه فرهنگ ها دشوار است.
در آوریل ۱۹۹۷ میزگردی در تایلند برگزار شد كه در آن بر ضرورت تعیین یك نظام ملی شناسایی، حفظ و حمایت قانونی از فرهنگ سنتی و عامه به عنوان مقدمه ای برای اتخاذ اقدامات لازم در سطح جهانی تاكید گردید. در همین چهار چوب برنامه سرمایه های انسانی زنده یا گنجینه های زنده بشری با هدف ترویج انتقال دانش ها و مهارت های سنتی از طریق شناسایی و حمایت از صاحبان و حاملان آن ارائه گردید و مدیر كل یونسكو در سال ۱۹۹۶ با اشاره به اینكه همكاری فرهنگی بین المللی بهترین فرصت برای تشویق درك و شناخت متقابل ملت ها از یكدیگر و گام نخست در ایجاد فرهنگ صلح در جهان است، از كلیه كشورها در خواست كرد تا فهرستی از سرمایه های انسانی زنده خود تهیه كنند و برای ثبت در فهرست جهانی به یونسكو تسلیم نمایند.
تا كنون تعداد بسیاری از كشورهای جهانی در این زمینه اقداماتی را انجام داده اند. در ژوئن سال ۱۹۹۷ بخش میراث معنوی یونسكو با همكاری كمیسیون ملی یونسكو در مراكش یك اجلاس مشورتی بین المللی در زمینه حفظ فضاهای فرهنگی و عامه تشكیل داد. شركت كنندگان در این اجلاس با اشاره به ضرورت مطالعه روش های آموزش سنتی و انتقال دانش مربوط به میراث شفاهی محترم شمردن ساختارهای اجتماعی آموزش و انتقال لزوم حفظ بیان های فرهنگی شفاهی در برابر فشارهای اقتصادی فزاینده و به خصوص جهانگردی بین المللی و فولكلوریزه كردن بیان های فرهنگی شفاهی كه برخی اشكال جهانگردی آن را ترویج می كند، به اتفاق آرا ایجاد مكانیزم بین المللی معرفی و تحلیل از بهترین نمونه های میراث شفاهی توسط یونسكو را تصویب كردند.
عنوان این برنامه جدید شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی بشری است و هدف آن عبارت است از :
تجلیل از شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی جامعه بشری كه می تواند فضاهای فرهنگی و یا اشكال بیان فرهنگی سنتی و عامه باشد.
تشویق دولت ها، سازمان های غیر دولتی ، اجتماعات محلی به شناسایی، حفظ و ترویج میراث شفاهی و معنوی به عنوان گنجینه حافظه جمعی ملت ها و ضامن بقای تنوع فرهنگی تشویق افراد و گروهها موسسات و نهادها به مشاركت در حفظ حمایت و ترویج میراث معنوی و شفاهی
فضاهای فرهنگی مورد نظر عبارتند از : مكان ( مكان فیزیكی ) و همچنین زمان ( ادواری، فصلی ، تقویمی ) اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی، موجودیت این فضای زمانی و مكانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
مكانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
برای تعریف میراث شفاهی و معنوی همان تعریف توصیه سال ۱۹۸۹ یونسكو از فولكلور ( فرهنگ سنتی و عامه ) پذیرفته شده است. یعنی مجموعه آفرینش های سنتی یك جامعه فرهنگی كه توسط یك گروه یا افراد بیان می شود، و بازتابی از انتظارات جامعه و هویت فرهنگی و اجتماعی آن است. هنجارها و ارزش هایش به صورت شفاهی یا از روی تقلید انتقال می یابد و خود شامل زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها و مناسك، آداب و رسوم، صنایع دستی، معماری و سایر هنرهاست . دامنه این تعریف با افزودن اشكال سنتی ارتباطات و اطلاع رسانی گسترش یافته است.
این برنامه كه قرار است هر دو سال یكبار اجرا شود در كنفراس عمومی آینده یونسكو مطرح خواهد گردید و ضوابطی نیز برای انتخاب شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی بشری پیش بینی شده اند كه به اختصار عبارتند از : ارزش آن به عنوان یكی از شاهكارهای نبوغ خلاق انسانی
ریشه داشتن در سنت فرهنگی یا تاریخ فرهنگی جامعه مورد نظر
نمونه ای استثنایی از آزادی و تنوع بیان فرهنگی، مناسبات اجتماعی
دگر پذیری، و تفاهم فرهنگی، حفظ حافظه جمعی آموزش جوانان و انتقال ارزش های جهانی و تبادل میان نسل ها
نقش آن در تصدیق هویت فرهنگی ملت ها و اجتماعات فرهنگی
اهمیت آن به عنوان منبع الهام و مبادله بین فرهنگی
عامل برقراری ارتباط بین ملت ها و اجتماعات
نق شفرهنگی واجتماعی معاصر آن
استفاده و كاربرد مهارت ها و دانش فنی در اجرای آنها
ارزش آنها به عنوان شاهدی یگانه از یك سنت فرهنگی زنده
خطر از بین رفتن آن به دلیل نبود وسایل حفاظت و حمایت و یا در اثر فرایند تغییرات و دگرگونی های سریع، شهر نشینی و یا فرهنگ پذیری جای آن دارد كه محققان و پژوهشگران و نهادها و مقامات ذی ربط در زمینه معرفی نمونه های شاخص میراث شفاهی و معنوی ایران به جهان در قالب برنامه های یونسكو و به خصوص نوروز مه خود مجموعه ای از آیین ها و مراسم است، تامل كنند.
منبع: پژوهشکده مردم شناسی
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
درباره پیدایش جشن فروردین یا جشن بهار افسانه های بسیاری نقل شده است كه جنبه اساطیری دارند اما محققان آن را از مراسم كهن ایرانیان آریایی دانسته اند كه با تصرفات و تغییراتی از عصری به عصر دیگر انتقال یافته است و تا به امروز كه ایرانیان همچنان پیوند عمیق خود را با نوروز حفظ حفظ كرده اند. مراسم نوروز دارای ویژگی های در خور توجهی است: طولانی ترین جشن ایرانیان است و دو هفته به طول می انجامد مجموعه ای از مراسم و سنت ها را به همراه دارد و از این رو پر مایه ترین جشن است.
خانه تكانی كه با تمیزی و نظافت عادی خانه تفاوت دارد سبزه درست كردن به نیت برداشت محصول خوب و امید بركت و فراوانی چهارشنبه سوری، یعنی دور كردم آفت و بلا از خانه و كاشانه روز خیرات برای رفتگان و زیارت اهل قبور ( پنجشنبه آخر سال و شب آخر سال ) چیدن سفره هفت سین ، دعای تحویل سال نو، دید و بازدید و بالاخره سیزده بدر به عنوان نمادی از راندن دیو سرما از شهر و روستا
ویژگی دیگر نقش اساسی است كه زنان در برپایی این مراسم دارند و بالاخره در تمامی آیین های نوروز به گفته استاد غلامحسین زرین كوب یك جنبه دائما" تكرار شونده وجود دارد و آن هم پیكار میان نور و ظلمت است و از همین روست كه حفظ و معرفی این مراسم به عنوان یكی از غنی ترین نمونه های میراث شفاهی و معنوی ایران اسلامی و منبع اصلی هویت فرهنگی به جامعه بشری ضروری به نظر می رسد.
میراثی كه به همان اندازه میراث مادی اهمیت دارد و بخشی از حافظه بشری است و خود متشكل از بیان های فرهنگی و مردمی متنوعی است كه به صورت شفاهی انتقال می یابد شكننده است و در معرض خطر، و پدیده ای زنده و در حال تحول مستمر.
یكی از وظایف سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد ( یونسكو ) بر طبق اساسنامه آن حفظ افزایش و انتقال دانش به طرق مختلف و از جمله تضمین حفاظت و حمایت از میراث بشری است . به همین منظور از بدو تاسیس خود مجموعه ای كنوانسیون های میاث فرهنگی را تصویب كرده است از جمله كنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان مصوب سال ۱۹۷۲ این كنوانسیون تنها به میراث بنایی یا میراث مادی محدود می شد و میراث معنوی را در بر نمی گرفت .
بنابر این بسیاری از كشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریكایی لاتین با توجه به اهمیت میراث شفاهی به عنوان منبع الهام برای خلاقیت و ارزش نمادی آموزشی ، اجتماعی واقتصادی این نوع میراث پیشنهاد كردند كه یونسكو راههای دیگری برای شناسایی، حفاظت، احیاء و ترویج آن جستجو كرده و سند بین المللی جدیدی را كه در بر گیرنده جنبه های گوناگون میراث معنوی باشد تدوین كند . متعاقب آن در سال ۱۹۸۹ سند حفظ فرهنگ های سنتی و عامه مشتمل بر ۷ فصل ( تعریف، شناسایی، حفظ و حراست ، اشاعه و ترویج حمایت و همكاری بین المللی تصویب شد.
در این سند كه جنبه توصیه را دارد فرهنگ سنتی و عامه چنین تعریف شده است: مجموعه آفرینش های سنتی یك اجتماع فرهنگی كه توسط یك گروه یا افراد بیان می شود و بازتابی از نیازها و انتظارات جامعه و بیان هویت فرهنگی و اجتماعی آن است و ارزش ها و هنجارهایش به صورت شفاهی انتقال می یابد. زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها، آداب و رسوم، دانش صنعتگری، معماری و سایر هنرها اشكال متعدد فرهنگ سنتی و عامه را تشكیل می دهند.
توصیه سال ۱۹۸۹ یونسكو مساله تهیه فهرست موسسات ملی فعال در زمینه فرهنگ های سنتی و عامه و ثبت آنها در پایگاه اطلاعاتی منطقه ای و جهانی، ایجاد نظام های شناسایی، جمع آوری، نمایه سازی و ثبت اشكال متنوع فرهنگ های سنتی و عامه، حراست از آنها و حمایت از حاملان فرهنگ سنتی و عامه، آموزش، اطلاع رسانی و همكاری منطقه ای و جهانی، را نیز مطرح می ساخت. مشكل عمده ای كه در سطح جهان در زمینه تدوین كنوانسیون میراث معنوی وجود داشت، تعیین گستره كنوانسیون بود، زیرا موضوع میراث معنوی است و. خود تابع تغییرات مستمر و با زندگی نمادی ملت ها ارتباط دارد و بنابر این تعیین یك سند قابل اجرا برای كلیه فرهنگ ها دشوار است.
در آوریل ۱۹۹۷ میزگردی در تایلند برگزار شد كه در آن بر ضرورت تعیین یك نظام ملی شناسایی، حفظ و حمایت قانونی از فرهنگ سنتی و عامه به عنوان مقدمه ای برای اتخاذ اقدامات لازم در سطح جهانی تاكید گردید. در همین چهار چوب برنامه سرمایه های انسانی زنده یا گنجینه های زنده بشری با هدف ترویج انتقال دانش ها و مهارت های سنتی از طریق شناسایی و حمایت از صاحبان و حاملان آن ارائه گردید و مدیر كل یونسكو در سال ۱۹۹۶ با اشاره به اینكه همكاری فرهنگی بین المللی بهترین فرصت برای تشویق درك و شناخت متقابل ملت ها از یكدیگر و گام نخست در ایجاد فرهنگ صلح در جهان است، از كلیه كشورها در خواست كرد تا فهرستی از سرمایه های انسانی زنده خود تهیه كنند و برای ثبت در فهرست جهانی به یونسكو تسلیم نمایند.
تا كنون تعداد بسیاری از كشورهای جهانی در این زمینه اقداماتی را انجام داده اند. در ژوئن سال ۱۹۹۷ بخش میراث معنوی یونسكو با همكاری كمیسیون ملی یونسكو در مراكش یك اجلاس مشورتی بین المللی در زمینه حفظ فضاهای فرهنگی و عامه تشكیل داد. شركت كنندگان در این اجلاس با اشاره به ضرورت مطالعه روش های آموزش سنتی و انتقال دانش مربوط به میراث شفاهی محترم شمردن ساختارهای اجتماعی آموزش و انتقال لزوم حفظ بیان های فرهنگی شفاهی در برابر فشارهای اقتصادی فزاینده و به خصوص جهانگردی بین المللی و فولكلوریزه كردن بیان های فرهنگی شفاهی كه برخی اشكال جهانگردی آن را ترویج می كند، به اتفاق آرا ایجاد مكانیزم بین المللی معرفی و تحلیل از بهترین نمونه های میراث شفاهی توسط یونسكو را تصویب كردند.
عنوان این برنامه جدید شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی بشری است و هدف آن عبارت است از :
مكانی منوط به اجرای فعالیت های فرهنگی سنتی است.
برای تعریف میراث شفاهی و معنوی همان تعریف توصیه سال ۱۹۸۹ یونسكو از فولكلور ( فرهنگ سنتی و عامه ) پذیرفته شده است. یعنی مجموعه آفرینش های سنتی یك جامعه فرهنگی كه توسط یك گروه یا افراد بیان می شود، و بازتابی از انتظارات جامعه و هویت فرهنگی و اجتماعی آن است. هنجارها و ارزش هایش به صورت شفاهی یا از روی تقلید انتقال می یابد و خود شامل زبان، ادبیات، موسیقی، بازی ها، اسطوره ها، آیین ها و مناسك، آداب و رسوم، صنایع دستی، معماری و سایر هنرهاست . دامنه این تعریف با افزودن اشكال سنتی ارتباطات و اطلاع رسانی گسترش یافته است.
این برنامه كه قرار است هر دو سال یكبار اجرا شود در كنفراس عمومی آینده یونسكو مطرح خواهد گردید و ضوابطی نیز برای انتخاب شاهكارهای میراث شفاهی و معنوی بشری پیش بینی شده اند كه به اختصار عبارتند از :
منبع: پژوهشکده مردم شناسی
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
