جریان‌های تکفیری فعال در پاکستان و راه‌های مقابله با آنان

چکیده:

پاکستان کشوری نوظهور در قرن بیستم است که در سال 1947میلادی از هندوستان استقلال یافت (1) و یک سرزمین مستقل اسلامی شد. تفکر افراطی و تندروی سلفی و تکفیری که پیروان همه مذاهب اسلامی مخالف عقیده‌ی خود را، کافر قلمداد کرده و در برابر آنان مرتکب فعالیت‌های خشنی می‌شوند، در اواخر دهه 70 میلادی به وسیله‌ی بعضی از دولت مردان گذشته‌ی پاکستانی به این کشور راه یافت و سپس توسعه پیدا کرد.
این جریان در سال 1980 میلادی، مصادف با سال‌های اول انقلاب اسلامی ایران، به صورت تشکیلات و سازمان یافته فعالیتش را آغاز کرد، که در این دوران اولین سازمان تکفیری با عنوان «سپاه صحابه» به وجود آمد. مدتی پس از آن، گروه دیگری با عنوان «لشکر جنهگوی»، تشکیل یافت. سپس در سال 2006 میلادی گروه تکفیری دیگری با عنوان «تحریک طالبان پاکستان» به وجود آمد. این سه گروه تکفیری تاکنون نیز در پاکستان تحت عنوان جهاد، مرتکب زشت‌ترین جنایات می‌شوند، به طوری که مسلمانان این کشور اعم از شیعه و سنّی از این جریان‌های شوم رنج می‌برند.
جریان تکفیری فعال در پاکستان اهداف گوناگونی را دنبال می‌کند که از این میان می‌توان به تحمیل اندیشه‌های تکفیری به جامعه، جلوگیری از انتقال فرهنگ شیعه به نسل‌های بعدی، جلوگیری از رشد تشیع سیاسی، مقابله با نفوذ ایران در میان شیعیان، و تلاش برای تضعیف شیعیان در جامعه، اشاره کرد.
کارنامه‌ی جریان‌های تکفیری در پاکستان فهرستی طولانی دارد که تلاش برای گسترش اندیشه‌های تکفیری، ترور اندیشمندان برجسته‌ی شیعی، کشتار با انفجار بمب‌ها و حمله‌های انتحاری، از جمله‌ی آن می‌باشد.
با توجه به وضعیت سیاسی و اجتماعی مردم پاکستان، برای مقابله با جریان‌های تکفیری فعال در این کشور، راه کارهای کاربردی متعددی وجود دارد که آن‌ها را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
الف) راه کارها برای دولت پاکستان: داشتن اراده‌ی قوی سیاسی برای پایان دادن به فعالیت‌های تکفیری، برکناری افراد دارای نظریات تکفیری از مناصب دولتی و تدریس در دانشگاه‌ها و نظارت دقیق بر رسانه‌ها.
ب) راه کارهای کاربردی برای عموم مسلمانان پاکستان: آگاهی کامل از اصول و مبانی اسلام و تعهد عملی نسبت به آن، شناخت جریان‌های تکفیری و نقشه‌های آن‌ها، شناساندن جریان‌های تکفیری و اهداف سوء آنان.
ج) راه‌‌کارهای کاربردی برای شیعیان پاکستان: نشر اعتقادات و آموزه‌های اصیل تشیع در سطح کشور، تدابیر قاطع در برابر نشر دروغ‌پردازی‌ها درباره‌ی تشیع، مبارزه به مثل با فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی جریان‌های تکفیری، حضور فعال در سیاست و ساختار حکومتی و تلاش برای وحدت و انسجام اسلامی.

مقدمه

یکی از عوامل مهم فتنه در منطقه، جریان تکفیری است که به بهانه‌ی دفاع از اسلام، عملاً بر ضدّ اسلام و مسلمانان گام برمی دارد. این جریان همواره دست به اقدامات وحشیانه‌ای می‌زند که همه امت اسلام اعم از شیعه و سنی قربانی آن می‌شوند. فعّالیت افراطی این گروه‌ها، روزبه روز در سطح جهان اسلام در حال گسترش است که سر بریدن و کشتار افراد بی گناه در جوامع اسلامی مختلف و به ویژه در کشور پاکستان، از جمله فعالیت‌های خشن این جریان است.
نوشتار حاضر با عنوان «جریان‌های تکفیری در کشور پاکستان و راه‌های مقابله با آنان»، ضمن بیان وضعیت پاکستان از جهت درگیری با این جریان‌ها، ورود تفکر تکفیری این شور را بررسی می‌کند. هم چنین ضمن معرفی جریان‌های تکفیری فعّال در پاکستان، اهداف آن‌ها را بررسی کرده و فعالیت‌های خشن این جریان‌ها را تحلیل، می‌کند، هم چنین برای مقابله با جریان‌های تکفیری فعال در پاکستان، راه‌‌کارهای کاربردی پیشنهاد می‌کند.

نگاه کلی به کشور پاکستان از جهت درگیری با جریان‌های تکفیری

پاکستان یکی از کشورهای اسلامی در جنوب آسیا است که در تاریخ 14 اوت سال 1947 میلادی از هندوستان استقلال یافت و با عنوان «اسلامی جمهوریه پاکستان» (2) شناخته شد. این کشور دارای مساحت 905478 کیلومتر مربع می‌باشد که از غرب با ایران و افغانستان، از شرق با هندوستان، از شمال با چین و افغانستان همسایه است و از جنوب نیز حدود هشتصد کیلومتر مرز آبی دارد. (3)
جمعیت پاکستان بر اساس آمار سال 2012 میلادی، بیشی از 180 میلیون نفر می‌باشد که حدود 96 درصد آن مسلمان هستند. (4) از میان مسلمانان این کشور 75 تا 80 درصد اهل سنت و اکثرا پیروان مذهب حنفی و اندکی پیرو مذهب شافعی و 20 تا 25 درصد نیز پیرو مذهب تشیع هستند.
متأسفانه کشور پاکستان از جمله کشورهایی است که تاکنون بیشترین آسیب از جریان‌های تکفیری دیده است، به طوری که در حال حاضر یکی از مراکز مهم رشد تفکر تفکیری به شمار می‌آید. گروه‌های تکفیری در بخش‌های مختلف این سرزمین به صورت هدف دار، با رویکرد خشن و مسلحانه، به شدت فعال هستند. حضور آنان به شکل چشمگیر در ایالت بلوچستان و مناطق جنوب غربی پاکستان از جمله: مناطق قبایلی وزیرستان و برخی مناطق پنجاب وجود دارد.
در چهار دهه‌ی اخیر، روند فعالیت گروه‌های تکفیری در مناطق مختلف این کشور، شدت و ضعف داشته است، اما هیچ گاه متوقف نشده است. در این دوران، مناطق مذهبی این کشور و به ویژه اماکن دینیِ شیعیان و شخصیت‌های شیعه، هدف حملات تروریست‌های تکفیری قرار گرفته اند، تاکنون همچنان ادامه دارد. برای کسانی که اخبار پاکستان را دنبال می‌کنند، خبر کشته و زخمی شدن شهروندان، به ویژه شیعیان در حملات این گروه‌ها، مانند: انفجارهای انتحاری، به یک خبر عادی تبدیل شده است.
این که تاکنون مردم زیادی از این کشور، اعم از شیعه و سنی، قربانی خشونت تکفیریان شده‌اند، و اماکن مذهبی عمومی مانند مساجد و حسینیه‌ها، همیشه در خطر حملات گروه‌های تکفیری قرار دارند، ولی متأسفانه هیچ دولتی در این کشور، تاکنون نتوانسته است بر این بحران غلبه کند.
امسال (تابستان سال 2014 میلادی) جریان سلفی تکفیری پاکستان، دست خوش حوادث مهمی شده است، و دستگاه‌های امنیتی این کشور به علت بمب گذاری‌ها و جنایات دیگر گروه‌های تکفیری، آن‌ها را تحت فشار شدید قرار داده است، ولی به نظر می‌رسد که این فشار موقت، مشکل اصلی را حل نخواهد کرد.

ماهیت شناسی جریان تکفیری

در کلام و فقه یکی از معانی اصطلاح تکفیر، «نسبت کفر دادن به مسلمان» است، (5) به همین معنی امروزه به صورت اصطلاح سیاسی معاصر مورد توجه جهان قرار گرفته است.
از این رو می‌توان گفت: «تکفیری» عنوانی است که به فرد یا گروه اطلاق می‌شود که بنابر قرائت افراطی از قرآن و احادیث، مسلمانان مخالف عقیده‌ی خود را، بر خلاف معیارهای شرعی شناخته شده، متهم به کفر و خروج از دین می‌کند.
ایدئولوژیک جریان‌های تکفیری به ایدئولوژی سلفیت برمی گردد. این جریان قرائت متفاوتی از اسلام دارد که خارج از موازین فقه مذاهب چهارگانه اهل سنت و حتی وهابیت است. مهم‌ترین مشخصه‌های پیروان این جریان که آنان را از مذاهب اهل سنت و حتی وهابیت جدا می‌کند، تکفیر مسلمانان مخالف افکار خود، و مبارزه‌ی مسلحانه و خشونت آمیز با آن‌ها (تحت عنوان جهاد) می‌باشد. از این رو تکفیری‌ها همچون خوارجِ صدر اسلام، هر مسلمانی، که افکار باطل شان را نمی‌پذیرد، متهم به کفر و بی دینی می‌کنند و در برابر وی تحت عنوان جهاد، مرتکب زشت‌ترین و ننگین‌ترین جنایات و منکرات می‌شوند.

ورود تفکر تکفیری به پاکستان

تفکر افراطی تکفیری در اواخر دهه 70 میلادی با قدرت گرفتن ژنرال ضیاءالحق در پاکستان، به این کشور راه یافت. این ژنرال علاقه مند به سلفیت بود و در دوران حکومت وی با پشتیبانی بعضی از نهادهای دولتی و با کمک مالی عربستان سعودی، تعداد زیادی مدارس دینی وهابی‌های افراطی تأسیس گردید. (6)
ضیاء الحق برای نخستین بار در تاریخ پاکستان، با حمایت مالی دولت برای توسعه آموزش‌های مذهبی اقدام و حتی پرداخت زکات جهت تأمین هزینه‌های مدارس مذهبی، بر شهروندان این کشور، الزامی کرد. در پی این سیاست، فرزندان خانواده‌های فقیر به ویژه در سطح روستاها به سوی مدارس مذهبی فرستاده شدند. (7)
در این مدارس، طلاب نوجوان و جوان شست وشوی مغزی داده می‌شدند به طوری که آنان، پیروان دیگر مذاهب اسلامی و به ویژه شیعیان را کافر و مشترک تلقی می‌گردد. چنان که تاکنون نیز مدارس مذهبی سلفیان در پاکستان، به همین منوال نوجوان و جوانان را پرورش می‌دهند.
در دوران حکومت ژنرال ضیاء، به دستور وی مدارک تحصیلی مدارس مذهبی این کشور (که بیشتر متعلق به وهابیان و سلفیان بوده است) معتبر شناخته شد و دستگاه‌های دولتی، به ویژه ارتش، موظف به جذب نیروهای این مدارس، در سمت‌های مختلف شدند. حتی برای مدتی ارتقای درجه نظامیان به این بستگی داشت که آن‌ها فرایض را کاملاً به جا آورده و در مدارس مذهبی دوره‌هایی را گذرانده باشند. (8)
سپس در اواسط دهه 1980 و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تفکر تکفیری در پاکستان به نحو چشم گیری به وسیله‌ی روحانی سلفی متعصب به نام «مولوی حق نواز جهنگوی» رشد پیدا کرده و به صورت تشکیلات منظم فعالیت خود را آغاز کرد.

معرفی جریان‌های تکفیری فعال در پاکستان

سپاه صحابه:

«سپاه صحابه» یکی از جریان‌های فعال تکفیری در این کشور است. این گروه در تاریخ 6 سپتامبر 1986 به وسیله‌ی «حق نواز جهنگوی» در شهر جهنگ، از توابع ایالات پنجاب، بنیانگذاری شد. «حق نواز جهنگوی» پیش از تأسیس گروه «سپاه صحابه» معاون شاخه «جمعیت علمای اسلام» در پنجاب بود، و سپس به همراه «ضیاء الرحمن فاروقی»، «ایثارالحق قاسمی» و «اعظم طارق»، با اهداف خاصی، سپاه صحابه را تشکیل داد.
گروه سپاه صحابه، با استفاده از پشتیبانی مادی و سیاسی عربستان و بعضی از سازمان‌های دولتی، به دلیل سرعت عمل، نسبت به سایر سازمان‌های اسلامی اهل سنت در پاکستان، گسترش بیشتری پیدا کرد و فعالیت تکفیری و ضد شیعه‌ی خویش را به طور متمرکز در مناطق مختلف این کشور آغاز کرد و از همان ابتدا کشتار شیعیان را به راه انداخته و خون هزاران مسلمان اعّم از زن و مرد و کودک پاکستانی را ریخت.
در 23 فوریه 1990 مؤسس و رهبر گروه تکفیری سپاه صحابه به قتل رسید، ولی فعالیت‌های برای آن‌ها متوقف نشد و پس از «حق نواز جهنگوی»، «ایثارالحق قاسمی»، رهبری حزب را بر عهده گرفت، و در پی ترور قاسمی در سال 1988، ضیاء الرحمن فاروقی رهبر گروه شد، که او نیز در 19 ژوئیه 1997 در انفجار بمبی در لاهور کشته و اعظم طارق، جانشین وی گردید.
در تاریخ 12 ژانویه 2002 «پرویز مشرّف» با هدف جلوگیری از فعّالیت گروه‌های افراطی در پاکستان، فعّالیّت گروه سپاه صحابه را ممنوع اعلام کرد و به دنبال آن، افراد بسیاری از این گروه را دستگیر، و پس از آن «اعظم طارق» در سال 2002، فعّالیّت خود را تحت عنوان جدیدی به نام «ملّت اسلامیه» آغاز کرد، اما در تاریخ 15 نوامبر 2003 دولت پاکستان فعّالیت این سازمان را ممنوع اعلام کرد.
«اعظم طارق» در تاریخ 6 اکتبر 2001، با حمله افراد ناشناسی به قتل رسید، و پس از وی، فعّالیت‌های این گروه از طرف دولت ممنوع اعلام شد.
سپس یکی دیگر از رهبران این گروه به نام «مولوی علی شیرحیدری» نام گروه «سپاه صحابه» را تغییر داد و سازمانی به نام «اهل السنة و الجماعة» را متعارف کرد. اما وی نیز در آگوست سال 2009 در ایالت سند به قتل رسید و پس از قتل وی تا کنون، «محمد احمد لدهیانوی» به عنوان رهبر جریان تکفیری «سپاه صحابه» شناخته می‌شود. (9)

لشکر جهنگوی:

«لشکر جهنگوی»، از دیگر گروه‌های سلفی تکفیری فعال در پاکستان است که در سال 1996 با انشعاب از سپاه صحابه به وسیله‌ی ریاض بسرا و برخی اعضای ارشد سپاه صحابه از جمله «محمد اجمل معروف به اکرم لاهوری» و «ملک اسحاق» تأسیس گردید و با الهام از نام «حق نواز جهنگوی» به لشکر جهنگوی معروف شد. (10)
در آغاز تشکیل لشکر جهنگوی، «ریاض بسرا» رهبری آن را بر عهده داشت، ولی پس از کشته شدن وی در سال 2002، «اکرم لاهوری» رهبری آن را بر عهده گرفت؛ وی نیز در ژوئن 2002 به دست پلیس بازداشت شد و از آن زمان به بعد، رهبری این گروه، آشکار نبوده است.
با وجود اعلام نشدن نام رهبر گروه، باور عمومی بر آن است که هم اکنون «ملک اسحاق» نقش اصلی را در رهبری این گروه دارد.
«ملک اسحاق» در سال 1997 به دلیل برخی اقدامات خرابکارانه علیه مسلمانان و به ویژه شیعیان مانند: انفجارهای تروریستی و قتل، تحت تعقیب قرار گرفت و بازداشت شد و پس از تحمل چهارده سال زندان، در سال 2011، به سبب در اختیار نبودن شواهد و مدارک کافی، از زندان آزاد گردید.
این گروه تروریستی در حال حاضر با رویکرد تکفیری ضد شیعی در سراسر پاکستان فعالیت می‌کند. افراد این گروه، نه تنها در اقدامات خشونت آمیز داخل پاکستان دخالت دارند، بلکه در افغانستان و کشمیر نیز در کنار طالبان، حرکة المجاهدین و لشکر طیبه سرگرم مبارزه‌اند. (11)
لشکر جهنگوی دارای ایدئولوژی وهابی سلفی و تفکر تکفیری است که همواره از سوی محافل سیاسی و رسانه‌ای پاکستان، عنصری خطرناک برای امنیت این کشور به شمار می‌رود.
گر چه دولت سابق پاکستان در سال‌های 2001 تا 2009 میلادی فشارهایی بر آن اعمال کرده و سرکردگانش، «اکرم لاهوری» و «ریاض بسرا»، را به صورت علنی به قتل رسانده، اما این فشارها تاکنون نتوانسته است تأثیر جدی بر فعّالیت‌های خشن این گروه تکفیری بگذارد.

تحریک طالبان پاکستان:

این گروه دارای مکتب فکری دیوبندى است که در سال 2006 میلادی به وسیله‌ی بیت الله محسود تأسیس شد. جغرافیایی حضور و نفوذ آن، مناطق هفتگانه قبایلی پاکستان است. مدتی پیش، در حمله‌ی هواپیمایی بدون سرنشین آمریکایی به مناطق قبایلی پاکستان بیت الله محسود کشته شد. پس از کشته شدن وی «حکیم الله محسود» رهبری این گروه را به عهده گرفت. این گروه با القاعده و لشکر جهنگوی پیوند عمیق درونی دارد و در عملیات افراط گرایانه با یکدیگر همکاری می‌کنند. (12)

اهداف جریان‌های تکفیری فعال در پاکستان

1) تحمیل اندیشه‌های تکفیری به جامعه

اولین هدف جریان تکفیری، تحمیل اندیشه‌های تکفیری به جامعه‌ی اسلامی پاکستان است. وقتی آن‌ها اندیشه‌های اسلام ناب و مکتب تشیع را مانع اصلی در راه خودشان دیدند، شیعیان این کشور را هدف خشونت‌های خویش قرار داده‌اند.

2) جلوگیری از انتقال فرهنگ شیعه به نسل‌های بعدی پاکستانی

یکی از اهداف مهم گروهای تکفیری، جلوگیری از انتقال فرهنگ شیعه به نسل‌های بعدی پاکستانی است؛ چون گسترش فرهنگ شیعه در میان مردم این کشور را مشاهده کردند، استقبال مردم پاکستان از تشیع خار چشم آنان شده و بر این وادار کرده است که رفتارهای ضد شیعه را به شدت و با روش‌های جدید و متنوع از سر بگیرند.
از نمونه بارز و تازه‌ی این مورد، شهادت فجیع مستبصر پاکستانی «حافظ عبدالوحید» به دست گروهک تروریستی تکفیری سپاه صحابه است. این مستبصر که از مدت کوتاهی پیش به مذهب تشیع گرویده بود، در تیر ماه 1392 به وسیله‌ی عوامل سپاه صحابه ربوده شد و زیر شکنجه شدید این گروه تکفیری به شهادت رسید و پیکرش در یک گونی در یکی از خیابان‌های شهر کویته «خیابان سریاب» کشف شد. (13)

3) جلوگیری از رشد تشیع سیاسی در پاکستان

از اهداف دیگر گروه‌های تکفیری در پاکستان، تلاش برای جلوگیری از رشد تشیع سیاسی در این کشور است، زیرا بدیهی است که حضور فعال شیعیان در سیاست پاکستان و ساختار حکومتی این کشور در بهبود وضعیت زندگی اجتماعی شیعیان این کشور تاثیر مهمی خواهد داشت و در پی آن در جلوگیری از تفکر تکفیری در این کشور نیز مؤثر خواهد بود؛ از این رو، گروه‌های تکفیری این کشور سخت در تلاش‌اند تا شیعیان این کشور را از جهت سیاسی در انزوا قرار دهند.

4) مقابله با نفوذ ایران در میان شیعیان پاکستان

جامعه‌ی شیعیان پاکستان، جزء اولین جوامعی بود که از انقلاب اسلامی ایران متأثر شد. به طوری که بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در ایران، حرکت‌هایی هم سو با انقلاب اسلامی در این کشور به راه افتاد. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، تشکیلاتی تحت عنوان «تحریک نفاذ فقه جعفریه» بود که با هدف به رسمیت شناختن مطالبات حقوقی و مذهبی شیعیان به وسیله‌ی دولت پاکستان، به وجود آمد. نفوذ انقلاب اسلامی ایران در میان شیعیان پاکستان، سبب ایجاد واکنشی از سوی دشمنان تشیع شد و در نتیجه آن گروه‌های افراطی تکفیری چون (سپاه صحابه» تشکیل گردید.

5) تلاش برای تضعیف شیعیان در جامعه

در پاکستان، بعضی از شیعیان مناصب مهم جامعه را در اختیار دارند، برخی از ژنرال‌های بلند پایه‌ی ارتش پاکستان، قضات دادگاه‌ها و دادگستری‌ها، وکلای ماهر، دکترهای متخصص و فوق تخصص، مهندسان، تاجران و حتی برخی شخصیت‌های سیاسی نیز شیعه هستند. از این رو تلاش برای تضعیف شیعیان در جامعه، از دیگر اهداف گروه‌های تکفیری در کشور پاکستان است. آن‌ها برای رسیدن به این هدف، تاکنون بیشتر نیروهای کارآمد و تأثیرگذار، از جمله: پزشکان، مهندسان، افسران بلند پایه دولتی و نظامی و و کلای شیعه را هدف حملات تروریستی قرار داده و به شهادت رسانده‌اند.
طبق خبرگزاری‌ها نزدیک به 100 پزشک و مهندس شیعه در پاکستان در طی 15 سال گذشته در حملات فرقه‌ای از سوی گروه‌های تکفیری به ویژه لشکر جهنگوی به شهادت رسیده‌اند. (14)

کارنامه‌ی جریان‌های تکفیری پاکستان و روش‌های فعالیت آنان

کارنامه‌ی جریان‌های تکفیری در پاکستان و روش‌های فعالیتشان فهرستی طولانی دارد به گوشه‌ای از کارنامه‌ی آنان اشاره می‌کنیم:

ترویج و گسترش اندیشه‌های تکفیری

یکی از کارکردهای پیروان جریان تکفیری در پاکستان، گسترش اندیشه‌های تکفیری است. آنان برای ترویج تفکر تکفیری در این کشور، از روش‌های متنوعی استفاده می‌کنند که به این روش‌ها اشاره می‌کنیم:

الف) چاپ و نشر مواد ضد شیعه

اولین روش پیروان جریان‌های تکفیری برای ترویج اندیشه‌های تکفیری، چاپ و نشر مواد ضد شیعه، مانند: کتاب، مقالات و بروشور است.
نقل شده است که: «طبق اعلام سفارت جمهوری اسلامی ایران در پاکستان، فقط در یک سال، 60 عنوان کتاب با 30 میلیون تیراژ بر ضد شیعه چاپ و منتشر شده است». (15)
علاوه بر این، تاکنون از سوی دستگاه‌های تبلیغاتی و انتشاراتی سلفی‌ها، نشریه‌های ضدشیعه که پر از تهمت و کذب درباره‌ی شیعیان است، با تیراژ بالا به زبان اردو چاپ و در سراسر کشور پاکستان توزیع شده است، به طوری که این کار تاکنون نیز با جدیت دنبال می‌شود.

ب) نشر اکاذیب و شایعات بی اساس درباره‌ی شیعیان

یکی دیگر از روش‌های مهم گروه‌های تکفیری، نشر اکاذیب و شایعات بی اساس درباره‌ی شیعیان است: معرفی کردن شیعیان به عنوان مشرک و غالی و نسبت دادن نظریه‌ی تحریف قرآن به آنان و تهمت‌های از همین قبیل می‌باشد.
واقعیت این مسئله برای کسی آشکار می‌شود که با عوام غیر شیعه‌ی پاکستان در ارتباط باشد. در این برخوردها خواهد دید که حدود هشتاد درصد مشکل شیعیان در میان دیگر مذاهب، تهمت‌هایی است که دشمنان شیعه و به ویژه تکفیری‌ها، به مکتب تشیع زده‌اند و شیعه را دشمن دین اسلام و صحابه، غالی، مشرک، و دشمن همسران پیامبر و... معرفی کرده‌اند.
در این میان معرفی کردن شیعیان به عنوان غالیان و یکسان جلوه دادن شیعیان دوازده امامی- که تعداد آن‌ها بیش از چهارصد میلیون است- و غُلات و علی اللهی‌ها- که شاید به صد هزار نفر هم نرسند- روشی است که از دیرباز تاکنون مورد استفاده‌ی پیروان جریان تکفیری در این کشور است. آن‌ها با این روش به طور عمدی، میان شیعیان دوازده امامی و غالیان هم بستگی نشان می‌دهند، و ضمن نسبت دادن تمام عقاید کفرآمیز غلات و علی اللهی‌ها به شیعیان دوازده امامی، در صدد تخریب چهره‌ی شیعیان در میان فرقه‌های اسلامی، و جلوگیری از پیوستن مسلمانان دیگر مذاهب به تشیع، ونیز فراهم آوردن بهانه برای کشتار شیعیان می‌باشند.
طراحان این توطئه می‌کوشند که با تمسک به دستاویزهای چون قسمت‌های از سخنرانی‌های مداحان و سخنرانان کم سواد یا بی سواد، و روش‌های قولی و رفتاری بعضی از جاهلان شیعه، توجه افکار عمومی مسلمانان را جلب کرده و به مذهب اصیل اسلامی شیعه، ضربه وارد کنند.
این در حالی است که همه‌ی علما و فقهای شیعه، غلو را یک جریان فکری انحرافی شمرده و غلات را گمراه و خارج از دین اسلام می‌دانند، چنان که یکی از بزرگ‌ترین علمای شیعه، مرحوم شیخ مفید، فرمودند: «غلات از متظاهران به اسلام، آن‌هایی هستند که به امیرالمؤمنین و ائمه اطهار از ذریه آن حضرت، نسبت الوهیت داده‌اند... و آن‌ها گمراه و کافراند و امیرالمؤمنین حکم به قتل و سوزاندنشان دادند، و ائمه حکم کفر و خروج از اسلام آنها را صادر کردند». (16)

ج) سوء استفاده از فقر مادی جامعه پاکستان

طبق آمار بیشتر مردم پاکستان با فقر دست به گریبان هستند، به ویژه در نواحی روستایی حداقل 35 میلیون نفر در خط فقر زندگی می‌کنند. (17)
طبقه فقیر و جاهل در جامعه، برخی از کارهایی را که دیگر طبقات اجتماعی به سادگی حاضر به انجامش نیستند، با دست مزد معمولی انجام می‌دهد وقتی این واقعیت را با موضوع جریان‌های تکفیری می‌سنجیم، درمی یابیم که از طرفی پائین بودن سطح علمی جامعه‌ی پاکستان و از سوى دیگر فقر حدود نیمی از مردم این کشور، سبب می‌شود که جریان‌های تکفیری، قشر جاهلی و فقیر این جامعه را آلت دست خویش قرار داده و در کشور با اطمینان بیشتری فعالیت کند. از این رو می‌بینیم کسانی که برای حملات انتحاری اقدام مباشر می‌کنند، بیشتر از طبقات فقیر این کشورند.

د) سوءاستفاده از جهل و ضعف اعتقادات دینی مسلمانان پاکستان

با وجود این که طبق قانون اساسی پاکستان، آموزش ابتدایی برای تمام شهروندان اجباری است، ولی طبق آمار، نزدیک به نیمی از جمعیت این کشور، و به ویژه افراد بزرگسال و روستاییان بی سوادند. (18)
در این میان سواد مذهبی افراد این جامعه نسبت به سواد رسمی نیز به مراتب پائین‌تر است. مردم عادی این کشور در عین احترام به رسوم رایج اسلامی، از تعلیمات اسلام ناب، فاصله‌ی زیادی دارند و حتی از اصول و مبانی اسلام نیز، آگاهی کمی دارند، از این رو نمی‌توانند به درستی حق را از باطل تشخیص دهند.
بدیهی است که وقتی پیروان یکی مذهب از اصول و مبانی اسلام آگاهی کامل نداشته باشند و مرزِ اسلام و کفر، و حق و باطل را به خوبی نشناسند، به راحتی می‌توانند دیگران را کافر بپندارند. بنابراین، جهل عموم مسلمانان این کشور، از معارف اصیل اسلامی و ضعف اعتقادات دینی آن‌ها، مسئله‌ای است که موردِ سوء استفاده گروه‌های تکفیری قرار گرفته است.

5) استفاده از ابزارهای رسانه‌ای

از دیگر کارکردهای گروه‌های تکفیری در پاکستان، استفاده از ابزارهای رسانه‌ای است. آنان بعضی از انواع رسانه‌های پیشرفته، مانند: سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های ماهواره‌ای را به کار گرفته‌اند و از این طریق در راستای تبلیغ تفکر انحرافی تکفیری تلاش می‌کنند.
گروه‌های تکفیری سایت‌ها و وبلاگ‌های متعددی را به زبان اردو راه‌اندازی کرده و در اختیار جوانان این کشور قرار داده‌اند، که متأسفانه آمار دقیقی از آن‌ها در دسترس نیست.

2) ترور اندیشمندان و شخصیت‌های برجسته‌ی شیعی

از دیگر کارکردهای پیروان جریان تکفیری در پاکستان، ترور اندیشمندان، و شخصیت‌های برجسته‌ی شیعی است که فعالیت‌های شیعه محور، در کشور پاکستان دارند. گروه‌های تکفیری در سال‌های گذشته، بسیاری از چهره‌های سیاسی اجتماعی را ترور کرده‌اند.
از نمونه‌های برجسته‌ی آن، شهادت علامه سید عارف حسین الحسینی است. وی رهبر شیعیان پاکستان و رئیس نهضت اجرای فقه جعفریه در این کشور و از هواداران جدی انقلاب اسلامی ایران بوده است که عوامل تکفیری وی را در تاریخ پنجم اوت سال 1998 میلادی (12 مرداد 1367 هجری شمسی) در شهر پیشاور پاکستان به شهادت رساندند؛ هم چنین شهادت دکتر محمد علی نقوی بنیان گذار سازمان دانشجویان امامیه، از نمونه‌های دیگر می‌باشد.
از شخصیت‌های برجسته‌ی دیگری که در سال‌های اخیر به دست گروه‌های تکفیری در پاکستان به شهادت رسیده‌اند، عبارتند از: (19)
1. علامه حسن ترابی، عالم برجسته در شهر کراچی؛
2. علامه حافظ محمد ثقلین، عالم برجسته در منطقه علی پور در نزدیکی شهر لاهور؛
3. سید ذوالفقار علی نقوی، از هم رزمان شهید عارف حسینی و قاضی ارشد دادگاه در شهر کوئیته؛
4. رضا عسکری، حقوق دان برجسته و وکیل قربانیان شیعه در حوادث تروریستی در کراچی؛
5. علامه شیخ حسن ذاکری، امام جمعه شهر مچه؛
6. علامه سید ضیاء الدین رضوی، امام جمعه در شهر گلگت؛
7. خورشید انور، وکیلی دادگستری و دبیر نهضت جعفریه پاکستان؛
8. دکتر جعفر محسن، پزشک برجسته در شهر کراچی؛
9. سبط جعفر، شاعر و استاد دانشگاه.
علاوه بر این، عناصر وهابیت تکفیری، در سال‌های گذشته بسیاری از چهره‌های سیاسی، نظامی، و مذهبی و شخصیت‌های برجسته از جمله: پزشکان، وکیلان و افسران عالی رتبه‌ی دیگر را در این کشور به شهادت رسانده‌اند.

3) قتل و کشتار از طریق انفجار بمب و عملیات انتحاری

کشتار شهروندان کشور پاکستان، به ویژه شیعیان، با استفاده از ابزارهای انفجاری، مانند: بمب گذاری‌ها و حملات انتحاری، از روش‌های مورد استفاده گروه‌های تکفیری در این کشور است. در این حملات، تا کنون هزاران نفر از مسلمانان بی گناه پاکستان اعم از مرد و زن و پیر و جوان، شیعه و سنی به دست گروه‌های تکفیری به شهادت رسیده‌اند.
فاجعه عاشورای شهر هنگو در ایالت خیبر پختونخوا در فوریه 2006، 35 شهید و 115 مجروح به جای گذاشت. فاجعه انفجار بمب در بیمارستان شهر دیره اسماعیل خان ایالت خیبرپختونخوا در آگوست 2008، 45 شهید، فاجعه انفجار بمب در نماز ظهر در کراچی در دسامبر 2009، 46 شهید و 115 مجروح، انفجار بمب در مراسم عزاداری روز شهادت امیرالمؤمنین در لاهور در سپتامبر 2010، 49 شهید و 300 مجروح، انفجار در راهپیمایی روز قدس در شهر کویته در سپتامبر 2010، 80 شهید و 200 مجروح، عملیات انتحاری در پاراچنار در فوریه 2010، 50 شهید و صدها عملیات دیگر را می‌توان به عنوان کارنامه‌ی جریان‌های تکفیری ذکر کرد که در سال‌های اخیر صورت گرفته است.
در اوت سال 2012، یکی از گروه‌های تکفیری پاکستان، جنایتی را با روش جدیدی انجام دادند، به طوری که پس از متوقف کردن اتوبوس حامل زائران شیعه، 25 نفر را از اتوبوس پیاده کرده و تیرباران کردند. به گفته پلیس، شبه نظامیان، نخست اوراق هویتی مسافران را کنترل کرده و سپس شیعیان را به قتل می‌رساندند. (20)
در روز یکشنبه 14 دسامبر سال 2012 نیز وقوع دو انفجار مهیب در شهر کراچی پاکستان، موجب کشته شدن دست کم 55 تن شد و بیش از 150 نفر دیگر زخمی شدند. به گفته مقامات پلیس پاکستان، نمازگزاران شیعه یک حسینیه در منطقه «عباس تائون» هدف اصلی تروریست‌های تکفیری بودند.
در سال 2013 در اوایل ماه فوریه، بر اثر انفجار بمب در منطقه دیره غازی خان، حدود 35 شیعه شهید و 50 تن زخمی شدند. همچنین در اواسط ماه فوریه در پی بمب گزاری در یک مجلس ختم در دیره اسماعیل خان، حدود 35?? شیعه شهید و 65 نفر دیگر مجروح شدند. در اوایل ماه آوریل هم بر اثر حمله انتحاری به تجمع شیعیان در مسجد چكوال، در 90 کیلومتری جنوب شرقی اسلام آباد، 30 نفر شده و صدها نفر زخمی شدند. (21)
در آستانه‌ی اربعین حسینی سال 1434 هجری قمری، گروهک‌های تکفیری، شیعیان شهر کویته را هدف قرار دادند، به طوری که بیشتر از 85 نفر از شیعیان کشته و بیشتر از120 نفر زخمی شدند. (22)
براساس گزارش مرکز مطالعات پژوهشی و امنیتی، فقط در سال 2012، حدود 400 پاکستانی در درگیری‌های فرقه‌ای جان باختند، که بیشتر آن‌ها را، مسلمانان شیعه مذهب تشکیل می‌دادند. در شش ماه نخست سال 2013 نیز، جامعه مسلمانان پاکستان، بیش از 300 تن از اعضایش را در جریان چهار حمله بزرگ گروه‌های تکفیری از دست داده است. (23)

راه‌‌کارهای کاربردی برای مقابله با بحران تکفیری پاکستان

با توجه به این که فعالیت گروه‌های تکفیری از دیرباز تاکنون در پاکستان ادامه دارد، و از این پس نیز احتمال تکرار آن زیاد است؛ برای جلوگیری از ادامه روند موجود و تکرار آن در آینده، باید راه‌‌کارهای مؤثر و متناسب با روش‌های تکفیریان اتخاذ کنیم.
چون موضوع جریان‌های تکفیری در پاکستان، یک مشکل اجتماعی است که دولت این کشور نیز باید به عنوان محافظ شهروان، در حل این مشکل اقداماتی را انجام دهد، از این رو اولاً برای دولت این کشور، سپس برای عموم مسلمانان و پس از آن به طور ویژه برای شیعیان این کشور راه کارها و اقدامات کاربردی برای مقابله با بحران تکفیری پیشنهاد می‌کنیم.

راه‌‌کارهای کاربردی برای دولت پاکستان

با توجه به این که تفکر تکفیری به وسیله‌ی بعضی از دولت مردان گذشته‌ی پاکستانی به این کشور راه یافته است، شاید راه حل دادن به کسانی که خود از عوامل ترویج تفکر شهری به شمار می‌آیند چندان معقول به نظر نرسد، ولی واقعیت این است که امروزه جریان‌های تکفیری در پاکستان، استخوانی در گلوی دولت مردان کنونی شده است، و به شدت تحت فشار عمومی شهروندان این کشور قرار گرفته‌اند، از این رو مناسب است برای دولت کنونی پاکستان نیز راه‌‌کارهای کاربردی در راستای مقابله با این جریان‌ها پیشنهاد شود، البته با توجه به سیاست دولت پاکستان گمان می‌رود که چنین پیشنهاداتی به جای نخواهد رسید، لذا از تفصیل موارد پیشنهادی صرف نظر کرده و فقط به چند موارد مهم اشاره می‌کنیم.
در این راستا اولین و مهم‌ترین نکته، اراده‌ی قوی سیاسی و نظامی دولت این کشور برای پایان دادن به فعالیت‌های تکفیری است. دولت پاکستان و ارتش این کشور توان جنین کاری را دارد، اما متأسفانه نداشتن اراده‌ی قوی، سبب شده است که مسئولان این کشور نتوانند بر این بحران اجتماعی غلبه کنند.
هم چنین برکناری افراد دارای تفکرات تکفیری از پست‌های مهم دولتی به ویژه استادان مدارس دولتی و دانشگاه‌ها و جلوگیری از استخدام آن‌ها، می‌تواند مؤثرترین کار برای مقابله با جریان‌های تکفیری این کشور باشد.
هم چنین نظارت دقیق بر رسانه‌ها نیز می‌تواند برای مقابله با جریان تکفیری در این کشور تا حد زیادی مؤثر باشد.

راه‌‌کارهای کاربردی برای عموم مسلمانان پاکستان

با توجه به این که پاکستان یک کشور سنی نشین به شمار می‌آید و بیشتر جمعیت این کشور، اهل سنت می‌باشند که آنان نیز در کنار شیعیان، از جریان‌های تکفیری رنج می‌برند، به همین سبب برای عموم مسلمانان این کشور نیز برای مقابله با جریان‌های تکفیری، راه‌‌کارهای کاربری زیر را پیشنهاد می‌کنیم.

1) آگاهی کامل از اصول و مبانی اسلام و تعهد عملی به آن

اصول و قوانین عالی اسلام، به بهترین وجه، وظایف پیروان خویش را روشن کرده است، از این رو اولین و مهم‌ترین راه مقابله با جریان‌های تکفیری اینست که مسلمانان این کشور باید از اصول و مبانی اسلام آگاهی کامل داشته و ضمن داشتن طرز تفکر صحیح اسلامی، به آن اصول پای بند باشند.
مرزِ کفر و اسلام موضوعی است که درباره‌ی آن در کتاب‌های مذاهب اسلامی، احادیث و روایات فراوانی وجود دارد، پیروان مذاهب اسلامی باید ضمن آگاهی کامل از اصول و مبانی اسلام، این مرزها را نیز به خوبی بشناسند تا بدخواهان، مانند: گروه‌های تکفیری نتوانند از آنان سوء استفاده کنند.

2) شناخت جریان‌های تکفیری و نقشه‌های آنان

یکی از راه‌‌کارهای بسیار مهم در راستای مقابله با جریان‌های تکفیری، شناخت صحیح این جریان‌ها و آگاهی کامل دسیسه‌های آنان می‌باشد، که می‌تواند تضمین کننده‌ی بقای جامعه اسلامی باشد.
به طور کلی شناخت دشمن به عنوان یک ضرورت دینی و انسانی اهمیت ویژه‌ای دارد و از محوری‌ترین مسائل امنیتی و دفاعی به شمار می‌آید که با آن می‌توان به ایجاد زمینه‌های دفاعی همت گماشت و احتمال پیروزی و یا شکست را مشخص کرد، از این رو در بحت جریان‌های تکفیری معاصر نیز دشمن شناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در احادیث پیامبر اکرم و ائمه معصومین نیز توجه ویژه‌ای به این موضوع شده است، به طوری که که احادیث فراوانی درباره‌ی شناخت صحیح دشمن وجود دارد.
پیامبر اکرم در این مورد می‌فرمایند: « أَلَا وَ إِنَّ أَعقَلَ النَّاسِ عَبدٌ عَرَفَ رَبَّهُ فَأَطَاعَهُ وَ عَرَفَ عَدُوَّهُ فَعَصَاهُ؛ آگاه باشید، عاقل‌ترین مردم کسی است که خدایش را بشناسد و از او پیروی کند و دشمن را نیز بشناسد و آنگاه نافرمانیش نماید.» (24)
حضرت علی نیز دشمن شناسی را ضرورت مهم برای تأمین امنیت و محافظت از دشمنان دانسته و می‌فرمایند: «مَن نَامَ عَن عَدُوّه اِنتَبَهَتهُ المَکَایَد؛ کسی که از دشمن خویش غافل شود، توطئه‌های دشمن او را بیدار خواهد کرد.» (25)
بنابراین شناخت دشمنان و آگاهی به ترفندهای آنان، توصیه مکتب اسلام و از ضروریات اولیه دفاع است که از طریق آن می‌توان بقای خود و جامعه را تضمین کرد، از این رو عموم مسلمانان پاکستان باید جریان‌های تکفیری و اهداف آن‌ها را به طور دقیق بشناسند و از نقشه‌ها و خواب‌های شومی که برای مردم پاکستان دیده‌اند، اطلاع کامل پیدا کنند و برای مبارزه با این خطر بزرگ، قدم بردارند، وگرنه جریان تکفیری فعال در این کشور، حوادث شوم غیر قابل جبرانی را برای آن‌ها به دنبال خواهد داشت.

3) معرفی و شناساندن جریان‌ها تکفیری و پرده برداشتن از اهداف سوء آنان

از دیگر راه‌‌کارهای مهم برای مقابله با جریان تکفیری در پاکستان، معرفی این جریان‌ها و شناساندن تکفیریان به عموم مردم پاکستان، به ویژه قشر جوان، است.
برخی افراد ساده لوح پاکستان به علت ناآگاهی، جذب گروه‌های تکفیری می‌شوند. بنابراین شناساندن ماهیت واقعی این گروه‌ها و جمود فکریشان، به عموم مردم این کشور و بیان خطرات و تهدیدهای این جریان‌ها، کاری بسیار مهم برای جلوگیری از اثرگذاری تکفیری‌ها در میان جوانان پاک و ساده‌ی این کشور است.
بنابراین در این مورد باید برای همه‌ی مسلمانان این کشور آشکار شود گروه‌های تکفیری فعال در پاکستان، تنها دشمن گروه و یا مذهب خاصی مانند شیعه نیستند، بلکه دشمن هر کسی‌اند که با افکار و اهدافشان هماهنگ نباشد.
هم چنین شیعیان این کشور باید متوجه باشند که هیچ گروهی از گروه‌های مسلمانان واقعی، دشمن شیعه نبوده و نیست، و گروه‌های سلفی تکفیری که شیعیان این کشور را نشانه گرفته‌اند، جزء مسلمانان اهل سنت نیستند، و هدف اصلی آنان نیز جز محو کردن اسلام و ارزش‌های اسلامی، چیز دیگری نیست.

راه‌‌کارهای کاربردی برای شیعیان پاکستان

گروه‌های تکفیری پاکستان در ابتدا شیعیان این کشور را نشانه گرفته‌اند آیا شیعیان نیز باید برای مقابله به مثل برخیزند، و در مقابل شیعه کشی به همان روش روی بیاورند؟! و یا اینکه تنها اعتقاد به حقانیت مذهب تشیع، در حفظ ایشان از خطرات تکفیری کافی است؟ و یا این که باید دست روی دست گذاشته و برای شهادت آماده باشند؟! مسلّما هیچ عاقلی این راه‌ها را تایید نخواهد کرد و علما و فقهای شعیه‌ی ما نیز هیچ کدام از این روش‌ها را تأیید نکرده‌اند و نخواهند کرد، بنابراین در این راستا برای شیعیان این کشور اقدامات کاربردی زیر پیشنهاد می‌شود که می‌تواند سدّ محکمی دار برابر کارکرد جریان‌های تکفیری در این کشور باشد.

1) نشر اعتقادات و آموزه‌های اصیل تشیع در جامعه

یکی از راه‌‌کارهای اساسی برای مقابله با جریان‌های تکفیری، تبیین صحیح و منطقی مبانی و معارف تشیع و نشر اعتقادات آن‌ها در جوامع اسلامی است؛ همان طور که امام رضا (ع) می‌فرماید: «اِنَّ النَّاسَ لَو عَلِمُو مَحَاسِنَ کَلَا مِنَا لَاتَّبَعُونَا؛ اگر مردم زیبایی‌های کلام (مکتب) ما را دریابند، یقیناً پیرو ما خواهند شد.» (26)
تردیدی نیست که عمل کرد گروه‌های تکفیری در پاکستان باعث شده است تا گروهی عوام، شیعه را افرادی مشرک، غالی و خطرناک بپندارند، اما باید تلاش کرد تا معارف و مبانی تشیع به صورتی صحیح و واقعی تبیین و اعتقادات اصیل شیعه در جوامع اسلامی نشر گردد، تا به جهانیان معرفی شود. در این راستا اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود.

الف) تأسیس مدارس غیرانتفاعی برای کودکان و نسل جوان جامعه

امروزه در جامعه پاکستان مدارس غیرانتفاعی، نسبت به مدارس دولتی اهمیت بیشتری دارند، و در جامعه‌ی پاکستان برای تحصیل فرزندانشان در مدارس غیرانتفاعی تمایل بیشتری وجود دارد. در حال حاضر مدارس غیرانتفاعی زیادی در این کشور وجود دارند و بدیهی است که چنین مدارس طبق سیاست گذاری‌های خاص خویش، نسل جوان و نوجوان جامعه را تربیت می‌کنند.
بنابراین یکی از اساسی‌ترین کارها، برای مقابله با عمل کرد گروه‌های تکفیری، تأسیس مدارس غیرانتفاعی برای کودکان و نسل جوان جامعه با هدف ترویج افکار تشیع و سیاست گذاری‌های ضد تکفیری می‌باشد. چنین مدارس هم سبب درآمد مؤسسان و سرمایه گذاران می‌باشند و هم می‌توان از آن‌ها در جهت مقابله با تفکر تکفیری در این کشور، استفاده کرد.

ب) تربیت اساتید متعهد و آشنا با مبانی تشیع برای مدارس و دانشگاه‌های دولتی

با توجه به نقش مهم معلم بر دانش آموزان و نفوذ وی در افکار و روان آن‌ها، یکی از اساسی‌ترین راه‌ها برای مقابله با عملکرد ضدشیعه‌ی گروه‌های تکفیری، تربیت افراد متعهد و آشنا با مبانی تشیع و به کارگیری آنان در مدارس و دانشگاه‌های مختلف در کشورهای اسلامی است.
چنین افرادی می‌توانند در ضمن تربیت دانش آموزان در مدارس و دانشگاه‌ها، آنان را از راه غیر مستقیم با مبانی تشیع آشنا کرده و افکارشان را در جهت وحدت اسلا می‌سوق دهند، که این اقدام می‌تواند با مرور زمان ریشه‌ی تکفیری‌ها را در جوامع از ریشه بکند.

ج) چاپ و نشر مواد تبیین کننده‌ی مبانی تشیع

دومین راه در راستای نشر اعتقادات اصیل تشیع در جامعه، چاپ و نشر کتاب‌ها، جزوات، مجلات علمی و فرهنگی و بروشورهای تبیین کننده‌ی مبانی و اعتقادات شیعه است.
موادی که به نمایندگی از شیعیان نشر می‌شود، باید ارزیابی دقیق شود، متأسفانه وضعیت این مورد، به ویژه در کشور پاکستان، خیلی نگران کننده است، چون کتاب‌هایی به نمایندگی از شیعیان چاپ می‌شود، که موادشان مورد تأیید علما و دانشمندان شیعه نیست و متأسفانه بر ناشران نیز هیچ نظارتی نمی‌شود، حتی برخی از مطالبی که به نمایندگی از مذهب تشیع چاپ و منتشر می‌گردد، نه فقط تشیع را تبیین نمی‌کند، بلکه به اصلی شیعه نیز ضربه می‌زند.

د) تربیت سخنرانان و استفاده از منبر

سومین راه در جهت نشر آموزه‌های اصیل شیعی در جامعه، «تبلیغ و منبر» می‌باشد که در این راستا باید سخن رانان خوب و آگاه به مسائل جهان و به ویژه جهان اسلام، تربیت شوند. آن‌ها باید در مناطق مختلف کشور به منبر رفته و مردم را از آموزه‌ها و مبانی تشیّع آشنا سازند.
البته این کار نیازمند به نظارت می‌باشد، چون بیشتر منبری‌ها و مداحان شیعی در پاکستان، به حرف‌های عوام پسندانه روى آورده و گاهی آگاهانه و یا ناآگاهانه مطالبی بیان می‌کنند که وهم انگیز است که همین روش گاهی بهانه‌ای برای گروه‌های تکفیری می‌شود. باید آن‌ها را تربیت و تأکید کرد که مطالب شان نباید و هم انگیز باشد، بلکه شعر و بیان آن‌ها جوهره‌ی تاریخی داشته باشد و سخنرانی‌هایشان سبب ایجاد حساسیت بر ضد شیعه نشود.

ه) استفاده از وسایل مدرن رسانه ای

در عصرحاضر یکی از راه‌های مهم در راستای نشر آموزه‌ها و اعتقادات اصیل تشیع، استفاده از وسایل مدرن رسانه ای، مانند: شبکه‌هایی تلویزیونی، سایت‌های اینترنتی و ماهواره‌های جهانی می‌باشد.
این ابزار به دلیل کاربرد وسیعشان، از بهترین و نیرومندترین وسایل ارتباطی و تبلیغاتی جهان معاصراند، که تأثیرهای فراوانی بر جامعه دارند و به راحتی می‌توانند جریان‌های مهمی را نظارت و کنترل و در جهت مورد نظر هدایت کنند و از طرفی جریان ساز باشند، از این رو با استفاده از آن‌ها، می‌توان آموزه‌های واقعی شیعی را در تمام ساعات شبانه روز به جهانیان معرفی کرد، و این کار تا حدود زیادی در مقابله با جریان‌های تکفیری مؤثر است.

2) اتخاذ تدابیر قاطع در برابر نشر اکاذیب درباره‌ی تشیع

با توجه به این که شیعه ستیزان معاصر، همواره در تلاش‌اند تا تشیع را خدشه دار کنند و با ایجاد و نشر شایعات، تهمت‌ها و دروغ پردازی‌های مسموم، موجب بدبینی جوامع اسلامی درباره‌ی تشیع شوند. شکی نیست که شهادت مظلومانه شیعیان پاکستان، ناشی از انتشار تبلیغات دروغین است، مانند: اتهام دروغین «اعتقاد شیعه به تحریف قرآن». این تبلیغات روانی، موجب می‌شود تا جنایت قتل مسلمانان شیعه توجیه و حتی با افتخار از صحنه‌های آن فیلم برداری کنند، بنابراین یکی از راه‌‌کارهای مهم برای مقابله با جریان‌های تکفیری، اتخاذ روش‌های مناسب و تدابیر قاطع، در مواجهه با چنین اقدامات علیه شیعه است. در این باره تدابیر زیر پیشنهاد می‌شود: (27)

الف) ردّ تهمت‌ها

این تدبیر به دو روش قابل اجراست:

روش مستقیم:

در این روش نسیت‌های نابجا خلاف واقع، که دشمنان تشیع، به شعبان زده‌اند، تبیین می‌شود و دلایل آنان نیز روشن شده و در نتیجه، خلاف واقع بودن چنین تهمت‌ها اثبات می‌شود....

روش غیر مستقیم:

در این روش، بدون این که صریحاً بیان شود که فلان چیز را به فلان دلیل به شیعه نسبت داده‌اند، فقط، بطلان آن چیز بیان می‌گردد، این روش باعث اختلاف و کدورت نمی‌شود و تأثیرش نیز بیشتر است.
البته این تدبیر، یعنی رد اتهامات بهتر است، به ترتیب اهمیت باشد، یعنی از آن دسته
سخنانی باید شروع کرد که زشت‌تر و بطلانشان واضح‌تر است.

ب) پرهیز از ایجاد زمینه‌ی تهمت

یکی دیگر از تدابیر مهم در برابر نشر أکاذیب درباره‌ی تشیع، پرهیز از ایجاد زمینه تهمت است؛ در معارف اسلامی و راویات، تأکید شده است که انسان باید خودش را از موضع تهمت دو نگه دارد، چنان که رسول اکرم می‌فرمایند: «اِتَّقِ مَوَاضِعَ التُّهَمِ؛ از جایگاه‌های تهمت بپرهیز!»؛ (28) و از امیرمؤمنان حضرت علی نقل شده است: «مَن عَرَّضَ نَفسَهُ لِلتُّهَمَهِ فَلَا یلُومَنَّ مَن أَسَاءَ بِهِ الظَّن؛ کسی که خود را در معرض تهمت قرار دهد، افرادی را که به او بدگمان می‌شوند، ملامت نکند، (بلکه خودش را سرزنش کند).» (29)
بنابراین، شیعیان در هر جای دنیا (به ویژه کسانی که در میان پیروان دیگر مذاهب زندگی می‌کنند) باید خیلی مراقب باشند، و نباید به گونه‌ای عمل کنند که مذهب تشیع در معرض تهمت قرار گیرد.
هم چنین خطیبان و مداحان شیعه نیز باید مراقب باشند، چه بسا ممکن است جمله‌ای یا قطعه شعری با توجیه و تأویل در میان خود تشیع، معنای خوبی داشته باشد، ولی اگر به ظاهر آن توجه شود و نزد کسانی که توجیه ما را ندارند، خوانده شود، از آن کفر و شرک را تشیع برداشت کنند. بنابراین بر روی منبر جملات و اشعاری خوانده شود که نیاز به تأویل نداشته و معانی آن شفاف و مطابق با قرآن و سنت و اصول مذهب تشیع باشد.

ج) در مسائل مذهبی، به فکر وادار کردن

یکی دیگر از تدابیر به فکر وادار کردن افرادی است که از جریان‌های تکفیری تأثیر پذیرفته‌اند، هم چنین ایجاد شک در اعتقادات باطل تکفیری‌ها، که زمینه تحقیق را برای آنان فراهم سازد، می‌تواند مؤثر باشد.

د) تأسیس و پشتیبانی مراکز فعال برای رصد کردن جهان اسلام

یکی دیگر از تدابیر مهم، تأسیس و پشتیبانی مراکز مجهز در کشورهای مختلف برای رصد کردن جدیدترین وقایع و راهبردهای دشمنان اسلام و شناسایی پدیده‌های انحرافی در جهان اسلام است.
در این مراکز پس از جریان شناسی و رصد روزمره‌ی جهان اسلام، برای نشان دادن واکنش مناسب و به موقع، باید از پژوهشگران و محققان توانا استفاده شود.
این مراکز با برنامه ریزی‌های دقیق، باید نقد شبهات اینترنتی و ماهواره‌ای را نیز در دستور کار خود قرار دهند و با بررسی سایت‌های اینترنتی و ماهواره‌های جهانی، شبهات مطرح در فضای مجازی را رصد کرده و پاسخ‌های لازم را به مخاطبان در فضای مجازی، منعکس کنند.

3) مبارزه به مثل با فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی جریان‌های تکفیری

یکی از بهترین راه کارها برای از کار‌انداختن جریان‌های تکفیری، مبارزه با فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی آنان می‌باشد.
گروه‌های تکفیری در پاکستان، با استفاده از فقر و جهل جامعه‌ی پاکستان، و از طریق برآورده ساختن نیازهای مالی مردم فقیر و با القای شبهات در میان مسلمانان کم سواد یا بی سواد در این کشور، در میان آن‌ها نفوذ می‌کنند. از این رو تلاش فرهنگی برای ایجاد بستر مناسب اقتصادی و همکاری برای ایجاد فرصت‌های شغلی و توسعه‌ی تبلیغ تعلیمات اسلام ناب در جامعه و به ویژه مناطق آسیب پذیر و قدامات فرهنگی و تبلیغی‌اند که در کاهش میزان فقر و جهل در جامعه مؤثرند و در نتیجه از ادامه و یا لااقل از تشدید فعالیت جریان‌های تکفیری، جلوگیری کنند.

4) تلاش برای حضور فعال در سیاست و ساختار حکومتی پاکستان

از دیگر کارهای مهم برای مقابله با جریان تکفیری پاکستان، تلاش برای حضور فعال شیعیان در سیاست پاکستان و ساختار حکومتی این کشور است. این اقدام، در بهبود وضعیت زندگی شیعیان این کشور تأثیر مهمی خواهد داشت و در پی آن در جهت مقابله با تفکر تکفیری در این کشور نیز مؤثر خواهد بود.

5) تلاش برای وحدت و انسجام اسلامی

وحدت و انسجام اسلامی یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های اجتماعی و سیاسی مسلمانان در عصر حاضر است، بلکه یکی از دستورات أکید قرآن می‌باشد. چنان که خداوند متعال همه مسلمانان و موحدان را به وحدت و انسجام اسلامی و پرهیز از تفرقه دستور داده است: (وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا)؛ همگی به ریسمان خدا، چنگ بزنید و پراکنده نشوید. (30)
همچنین قرآن مجید تفرقه را عامل ضعف و از بین رفتن قدرت و شوکت مسلمانان بیان کرده و هشدار می‌دهد: (وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ)؛ خدا و رسولش را اطاعت کنید! و هرگز نزاع نکنید، که (بر اثر آن) ضعیف شوید و قدرت و عظمت شما نابود شود، صبور باشید که خداوند (همیشه) با صابران است. (31)
بنابراین اتحاد انسجام امت اسلامی، دستور قرآنی و یک ضرورت مهم اجتماعی است، در حالی که تفرقه، یکی عمل نادرست، مفسد و زیان بار است.
مراد از وحدت بین مذاهب اسلامی، نادیده گرفتن اصول و انکار حقایقی دینی نیست، بلکه این مقوله به معنای پرهیز از نزاع‌های غیرمنطقی و تعصبات نادرست، و تمرکز بر مشترکات میان مذاهب مختلف اسلامی است. از این رو همه‌ی مسلمانان باید به یاد داشته باشند که آن‌ها به عنوان مسلمان، دارای اصول اساسی یکسانی هستند و تمرکز بر چنین اصول اساسی و نقاط مشترک مذهبی، برای پیروان همه مذاهب اسلامی، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌ها به ویژه در عصر حاضر می‌باشد
بنابراین با توجه به شرایط امروز حاکم بر کشور پاکستان و مشکلاتی که جریان تکفیری برای مسلمانان آن جا به وجود آورده‌اند، تلاش در جهت وجدت و انسجام اسلامی، ضرورتی مهم است که می‌تواند در جهت مقابله با جریان تکفیری مؤثر باشد، بنابراین مسلمانان همه‌ی کشورهای اسلامی و از جمله مسلمانان پاکستانی اعم از شیعه و سنی باید بدانند که وحدت اسلامی جامعه، نه فقط به نفع یک مذهب، بلکه به نفع همه‌ی مسلمانان این کشور است؛ هر تحریکی که به ظاهر به نفع تشیع و علیه اهل سنت و یا به ظاهر به نفع مسلمانان سنی و علیه مسلمانان شیعه صورت گیرد، به هیچ وجه به نفع هیچ کدام از تشیع و تسنن نیست، بلکه به ضرر همه‌ی مسلمانان خواهد بود.

حرف آخر

امروزه آشکارا می‌بینیم که جریان‌های تکفیری در گوشه و کنار این جهان با روش‌های گوناگون فعالیت‌های خشن را تکرار می‌کنند؛ البته این پدیده‌ی جدیدی نیست، چون به شهادت تاریخ، همواره جبهه باطل و گروه ستمگر در مقابل جبهه حق و گروه مظلوم وجود داشته است، و این روند تا ظهور حضرت مهدی موعود، آخرین ذخیره الهی برای برپائی حکومت عدل جهانی، ادامه خواهد داشت. فعالیت‌های خشونت آمیز تکفیری‌ها چیزی نیست که بتواند مسلمانان جهان و به ویژه شیعیان را بترساند یا سست کند یا باعث عقب نشینی ایشان از اعتقادات صحیح اسلامی بشود.
البته به دلیل آیه‌ی قرآنی که می‌فرماید: (وَنُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ) (32) ما معتقدیم که آینده از آن پیروان اسلام راستین است، و جریان‌های تکفیری معاصر چه بخواهند و چه نخواهند، فکر اسلام ناب، دنیا را فرا خواهد گرفت.
این خوش بینی، متکی بر آیات صریح قرآن است که هیچ شکی در آن نمی‌باشد، ولی باید به این نکته نیز توجه کرد که خداوند متعال در قرآن کریم تأکید می‌فرماید: «در وضع هیچ قومی دگرگونی ایجاد نمی‌کند، مگر آن که در وضع خودشان تغییر ایجاد کنند»؛ (33) بنابراین ما نباید دست روی دست گذاشته، منتظر چنین روزی باشیم، بلکه وظیفه‌ی ما اینست که ضمن پرهیز از افراط و تفریط در برخورد با مسائل مختلف و با تکیه بر فکر و تدبّر و تأمل، به تکالیف سنگین خود در دفاع از اسلام ناب در مقابل جریان‌های تکفیری معاصر ادامه دهیم.

پی‌نوشت‌ها

1- دانش آموخته حوزه علمیه و پژوهشگر جامعه‌ی المصطفی العالمیة.
2- Islamic Republic of Pakistan
3- رک: دانشنامه آنلاین وکی پیدیا.
4- همان.
5- سیف الله صرّامی، تکفیر چیست؟، سایت اسلام فاوندیشن، بحواله: عبدالله عیسی ابراهیم غدیری؛ القاموس الجامع للمصطلحات الفقیه، بیروت 1418/ 1998 و محمود عبدالرحمان عبدالمنعم، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه، قاهره 1999.
6- با استفاده از مقاله: «رادیکالیسم اسلامی در پاکستان»، نوشته سفارت جمهوری اسلامی ایران در پاکستان منتشر شده در: http:www.iranembassypkalpolical secon
7- همان.
8- همان.
9- با استفاده از مقالات و سرویس‌های سیاسی اینترنتی مختلف؛ جواد جمالی، «افراطی گری در پاکستان»، ماهنامه مطالعات سیاسی راهنما http://www.rah-nama.ir/fal :
10- گزارش «تابناک» منتشر شده در تاریخ 28 دی 1391در: http://www.tabnak.ir/fa/news/298171
11- جواد جمالی، «افراطی گری در پاکستان»، ماهنامه مطالعات سیاسی راهنما: ttp://www.tabnak.ir/fa/news/
12- همان.
13- خبرگزاری ابنا، سه شنبه 25 تیرماه 1392، http:llabna.com/
14- خبرگزاری شبستان، در تاریخ1393/7/3، کد خبر: 17371094، http://www.shabestan ir/
15- سید عبدالعزیز طباطبایی، «موقف الشیعة من هجمات الخصوم»: مجله ترائنا، شماره 6، صفحه 53.
16- وَالغُلَاةُ مِنَ المُتَظَاهِرِینَ بِالإسلَامِ هُمُ الذِینَ... (تصحیح الاعتقاد: ص131، سلسلة مؤلفات الشیخ المفید: ج5).
17- رک: ویلیام گودوین، پاکستان: ص 21.
18- همان، ص7.
19- رک: محمد موسی، طاهر عباس، «نسل کشی شیعیان در پاکستان تا کی و چرا؟»، ماهنامه آفاق مهر، ش50، ص73.
20- گزارش «تابناک» منتشر شده در تاریخ 28 دی 1391 در:. http://www.tabnakirlfa/news/298171
21- سایت ولی عصر: http://www.valiasr-aj.com/sa/page.php?bank=khabar&id 840
22- خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های کثیر الانتشار پاکستانی (2013/1/4 میلادی).
23- خبرگزاری ابنا، سه شنبه 25 تیرماه 1392، http://abna.com/.
24- محمد باقر، مجلسی، بحارالانوار، ج74، ص181.
25- علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، باب الرابع و العشرون، ص441.
26- محمد باقر، مجلسی، بحارالانوار، ج 2، ص30.
27- با استفاده از مصاحبه‌ی استاد ابو محمد ضیاء با مجله علمی خبری مبلغان، خرداد و تیر 1386، شماره 92، پایگاه اطلاع رسانی حوزه http://www.hawzah.net/
28- محمدباقر، مجلسی، بحارالانوار، ج33، ص510، ح707.
29- کلینی، کافی، ج8، ص 153.
30- سوره آل عمران، آیه 103.
31- سوره انفال، آیه46.
32- «و ما اراده کردیم بر کسانی که در آن سرزمین ضعیف داشته شده بودند، منت گزاریم، و آن‌ها را پیشوایان قرار دهیم، و ایشان را وارث گردانیم» (قصص، آیه 5)
33- (إِنَّ اللَّهَ لَا یغَیرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یغَیرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ) (رعد، آیه 11)

منابع :
1. قرآن مجید.
2. پایگاه اطلاع رسانی حوزه http://www.hawzah.net
3. تصحیح الاعتقاد: ط دوم، دار المفید للطباعه والنشر، سلسلة مؤلفات الشیخ المفید، 1414 هـ.
4. جمالی، جواد، افراطی گری در پاكستان، ماهنامه مطالعات سیاسی راهنما: http://www.rah-nama.ir/fal
5. خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های کثیرالانتشار پاکستانی.
6. دانشنامة آنلاین وکی پیدیا.
7. دوماهنامه آفاق مهر، شماره 50، سال دهم، خرداد و تیر 1391.
8. رادیکالیسم اسلامی در پاکستان، نوشته سفارت جمهوری اسلامی ایران در پاکستان منتشر شده در: http://www.iranembassy.pkfaspolitical-section
9. رادیو دری ایران: http://dari.irib.ir/
10. روزنامه جمهوری اسلامی: در تاریخ 1392/11/29.
11- سایت اسلام تایمز.http://www.islamtimes.org/:
12- سایت تبیان:http://www.tebyan.net
13. سایت خبرگزاری ابنا، /http://abna.com.
14- سایت خبرگزاری شبستان، در تاریخ 1393/3/7،http://www.shabestan.ir
15. سایت خبری «تابناک» : http://www.tabnak.ir/fa/news.
16. سایت خبری صدای شیعه:.http://www.sedayeshia.com/
17. سایت رسمی پاکستانIslamic Republic of Pakistan
18. سایت فارس نیوز:.http://www.sarsnews.com/newstext
19. سایت مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر: valiasr-aj.com
20. سایت ندای انقلاب: http://www.nedayeenghelab.com/
21. سایت: http://www.ghatreh.com/news.
22. سایت: http://www.khabaronline.ir/
23. صرّامی، سیف الله، «تکفیر چیست؟»، سایت اسلام فاوندیشن.
24. طباطبائی، سید عبد العزیز، «موقف الشیعة من هجمات الخصوم»، مجله تراثنا، شماره 6.
25. علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، ط اول، دارالحدیث، (بی جا، بی تا).
26. کیلنی، یعقوب، کافی، ط چهارم، دار الکتب الاسلامیه، تهران 1407.
27. گفت وگوی رئیس پژوهشکده حج: قدس آنلاین: http://qudsonline.ir/NSite/FullStory/News
28. گفتگوی «نسیم» با دکتر ثمرحسینی، استاد تاریخ اسلام: http://www.nasmonline.iro
29. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، مؤسسه الوفا، بیروت. (بی تا)
30. گودوین، ویلیام، ترجمه فاطمه شاداب، انتشارات ققنوس، چاپ اول، پاکستان 1383.
31. همشهری پایداری/ شماره 123، گفت وگوی با پیر محمد ملازهی درباره‌ی بررسی اوضاع شیعیان پاکستان: منتشر شده در:http://www.hamshahrimagg.com/
منبع مقاله :
نجارزادگان، فتح الله؛ (1393)، کنگره جهانی «جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام»، به کوشش: مهدی فرمانیان، قم: دارالاعلام لمدرسه اهل البیت (علیه السلام)، چاپ اول