دوره‌بندی و گاه‌شماری ایلام

تاریخ ایلام نو به دوره‌ی اصلی (I-III) تقسیم شده است. گاه‌شماری‌های م.ج. استو، مالبران – لابا و ف. والا به ترتیب به شرح زیر است:

استو (1)

دوره‌ی اول ایلام نو (در حدود 900 تا 1000 پ.م)؛
دوره‌ی دوم ایلام نو (در حدود 653 تا 750 پ.م)؛
دوره‌ی سوم الف ایلام نو (در حدود 605 تا 653 پ.م)؛
دوره‌ی سوم ب ایلام نو (در حدود 539 تا 605 پ.م).

مالبران – لابا (2)

دوره‌ی اول ایلام نو (در حدود 760 تا 1000 پ.م)؛
دوره‌ی دوم ایلام نو (در حدود 653 تا 750 پ.م)؛
دوره‌ی سوم ایلام نو (در حدود 593 تا 653 پ.م).

والا (3)

دوره‌ی اول ایلام نو (در حدود 770 تا 1110 پ.م)؛
دوره‌ی دوم ایلام نو (در حدود 646 تا 770 پ.م)؛
دوره‌ی سوم ایلام نو (در حدود 539 تا 646 پ.م).
گاه‌شماری تاریخی ایلام نو اساساً بر پایه‌ی منابع میان‌رودان انجام شده است. تعیین سال‌شمار آن دسته از شاهان ایلامی که در منابع میان‌رودان ذکر آن‌ها نرفته در بیش‌تر موارد جنبه‌ی آزمایشی دارد. دوره‌بندی انجام شده در این اثر براساس دوره‌بندی‌های بالا نبوده و بر مبنای قضایای زیر است: انشان مرکز ایلام میانه در اواخر قرن دهم پ.م خالی از سکنه شده بود، هیچ ذکری از یک پادشاه ایلام نو پیش از هوبن نیکش اول (717-743 پ.م) وجود ندارد، هیچ‌گونه مدرک واضح و روشنی درباره‌ی شاهان معاصر دوره ایلام نو قبل از تاریخ 653 پ.م وجود ندارد و این که شوش هر قلمرو پادشاهی باقی مانده از ایلام نو در اوایل سلطنت کوروش بزرگ، اگر نه پیش از آن (530-559 پ.م)، فتح شده بود. بدین ترتیب دوره‌بندی زیر پیشنهاد می‌شود:
دوره‌ی اول ایلام نو (در حدود 743 تا 1000 پ.م)؛
دوره‌ی دوم ایلام نو (در حدود 653 تا 743 پ.م)؛
دوره‌ی سوم ایلام نو (در حدود 550 تا 653 پ.م).
به دلیل محدودیت منابع به ناچار این اثر بر دوره‌ی دوم ایلام نو و ایلام اوایل دوره‌ی سوم (در حدود 653 تا 743 پ.م) تمرکز دارد، چرا که در این دوره منابع میان‌رودان گاه‌شماری تاریخی و جزئیاتی درباره‌ی فعالیت‌های سیاسی و نظامی ایلام نو را برایمان فراهم می‌کنند. رویدادنامه‌ی بابلی تواریخ سلطنتی را برای پادشاهی هوبن – نیکش اول (717-743 پ.م) تا به قدرت رسیدن اورتک در 675 پ.م را فراهم نمی‌کند. بعد از سال 657 پ.م سال‌شمارِ تاریخی ایلام نو اساساً متکی به کتیبه‌های سلطنتی آشور است که در رابطه با مدت سلطنت شاهان ایلام نو آشفته است. نامه‌ها و اسناد اداری هر از گاهی شکاف‌ها را پر می‌کنند، اما تواریخ سلطنتی اورتک تا هوبن هلتش سوم غیرقطعی است. (4) بعد از دهه‌ی 640 پ.م، که منابع میان‌رودان چهارچوب سال‌شمارانه‌ای را فراهم نمی‌کردند، تواریخ سلطنتی شاهان امری فرضی است. به دلیل فقدان علائم سال‌شمارانه‌ی داخلی در کتیبه‌های ایلامی تعیین تواریخ آن‌ها بر مبنای سبک‌ها و عناصر املائی انجام می‌شود که این خود نیز مسئله‌ساز است.

پی‌نوشت‌ها

1. Steve, Syllabaires, 21-23.
2. IRS, P. 129.
3. "Nouvelle analyse," 3, 3 and Encyclopaedia Eranica Eranica VIII (Costa Mesa, California, 1997), 310, P. de Miroschegji, Analyzing the archaeological evidence, divides Neo-Elamite بنگرید به: (C. 725- C.520) ایلام نو (c. 1000. C. 725), II ایلام نو history into two periods: I "Propections archéologique au khuizstan en 1977," DAFI 12 (1981), 170-71.
میروشجی با تحلیل داده‌های باستان‌شناسی، تاریخ ایلام نو را به دو دوره تقسیم کرده است: ایلام نو (c. 1000- c. 725) I و ایلام نو (c. 725- c. 520) II.
همچنین بنگرید به: Potts, Archaeology of Elam, 280-62
4. جدول حاکمان دوره‌ی ایلام و تواریخ مربوط به آن‌ها در پیوست یک آمده است.

منبع مقاله :
واترز، متیو و.؛ (1394)، جستاری در تاریخ ایلام نو، برگردان: محمدتقی ایمان‌پور و کیومرث علی‌زاده، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول