ابوالفضل ماهرانی

(1273-1316ق) فرزند ميرزا ابوالقاسم طهراني، از علما و ادباي عصر قاجاريه. ابتدا نزد پدر خود علوم ادبي و عربي را فرا گرفت و از آنجا که حافظه‌اي قوي داشت بسيار قصائد عربي و فارسي را حفظ نمود، بطوريکه پيش از سن بلوغ در علوم ادبي کامل بود و تصنيفات او که تا آن سن به رشته‌ي تحرير درآورده بر اين امر گواه است. پس از وفات پدرش علم فقه و اصول را در خدمت آقا سيدمحمد صادق طباطبائي و آقا ميرزا عبدالرحيم نهاوندي تلمذ نمود و فلسفه و عرفان را از دو استاد وقت ميرزا ابوالحسن جلوه و آقا ميرزا محمدرضا قمشه‌اي فرا گرفت، تا آنکه در سال 1300ق به قصد تکميل معارف خويش راهي عتبات شد. نخست وارد نجف شد و در زمره‌ي شاگردان ميرزا حبيب الله رشتي در آمد، پس از چند ماه به دعوت ميرزا محمدحسن شيرازي مجتهد زمان به سامرا رفت و حدود 10 سال نزد او تلمذ نمود. در آن ده سال به تکميل معارف خود و نيز تصنيف و تأليف اشتغال جست، از جمله عبراني و سرياني را فرا گرفت. شفاء الصدور نيز تأليف همان دوره است. در سال 1306ق به سفر مکه رفت. در اواسط محرم 1310ق به زادگاه خويش تهران بازگشت و به تدريس و حکومت شرعيه و وعظ و اقامت جماعت اشتغال جست. چون ناصرالدين شاه خبر ورود وي را شنيد با صدور دستخطي کليه‌ي امورات مدرسه‌ي جديدالبناي ناصري را به او مفوض کرد و او بقيه‌ي تعميرات مدرسه را در همان سال، (1313ق) به اتمام رساند، و تا آخر عمر در همان مدرسه به تدريس و وعظ پرداخت. تندنويسان صورت منابر وي را مي‌نوشتند. در اندک مدتي در بين خواص و عوام محبوبيت و نفوذ فراوان يافت. به همين سبب بعضي از علماي معاصر بر وي حسد برده، از ايذاء و آزار او غفلت نمي‌ورزيدند. جمعي از اهل خبرت را عقيده بر اين بود که بوسيله‌ي بعضي از آن مغرضين مسموم گشته است. او را در حضرت عبدالعظيم دفن کردند.
حاج ميرزا ابوالفضل يکي از بزرگترين شخصيتهاي علمي جامع دوره‌ي ناصري است که متأسفانه در جواني درگذشت. قسمتي از نوشتجات او پس از مرگش دستخوش نابودي قرار گرفت ولي حدود نيمي از آنها باقي مانده است که از آن جمله‌اند: شفاء الصدور في شرح زيارة العاشور؛ قلائد الدرر في نظم اللؤلؤ المنتشر، منظومه‌اي بالغ بر 6000 بيست در علم صرف؛ ديوان شعر به عربي؛ ارجوزه‌اي در علم منطق و اصول فقه؛ الرساله العشقيه، در باب يک مسأله عشقي عرفاني، نقاوة الاصابه فيمن أجمعت عليه العصابه، ارجوزه‌اي در علم رجال؛ تميمة المحدث، منظومه‌اي در علم درايه؛ ميزان الفلک، منظومه‌اي در علم هيئت.
کتابنامه:
مقدمه‌ي جلال الدين محدث ارموي بر ديوان شعر حاج ميرزا ابوالفضل تهراني، تهران، 1369ق.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391)، دائرة المعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول