آداب سفر به روايت علامه مجلسى
نويسنده:علامه محمد باقر مجلسى
سفرهاى نيك و بد و ايام و ساعات نيك و بد از براى سفر
در حديث ديگر فرمود: سفر كنيد تا بدنهاى شما صحيح شود و جهاد كنيد تا غنيمت دنيا و آخرت بيابيد و حج كنيد تا مال دار و بىنياز شويد.
در حديث ديگر فرمود: سفر، قطعهاى است از عذاب، چون كار شما در سفر ساخته شود، زود به اهل خود برگرديد.
در حديث صحيح منقول است كه محمد بن مسلم از حضرت صادق عليهالسلام پرسيد: به زمينى مىروم كه در آن جا به غير از برف و يخ چيزى نيست. فرمود: چون مضطر است تيمم كند و ديگر به همچنين زمينى نرود كه دينش در آن جا هلاك شود.
دفع نحوستهاى سفر به تصدق و دعا
در حديث صحيح ديگر منقول است كه از آن حضرت پرسيدند: آيا كراهت دارد سفر كردن در روزى از روزها، مثل چهارشنبه و غير آن؟فرمودند: افتتاح سفر خود به تصدق بكن و هر وقت كه خواهى به در رو.
در حديث صحيح ديگر منقول است كه ابن ابى عمير گفت: من در علم نجوم نظر مىكردم و طالع را مىشناختم و در خاطرم مىخليد (1) در بعضى از ساعات بعضى از كارها را اختيار كردن. در اين باب به خدمتحضرت امام موسى عليهالسلام شكايت كردم. فرمود: هر گاه در دل تو چيزى بيفتد تصدق كن بر اول مسكينى كه مىبينى و برو كه حق تعالى ضرر آن را از تو دفع مىكند.
در حديث ديگر از حضرت صادق عليهالسلام منقول است كه هر كه در اول روز تصدق بكند، حق تعالى نحوست (2) آن روز را از او دفع مىكند.
در حديث ديگر منقول است كه چون حضرت امام زين العابدين عليهالسلام به بعضى از مزرعههاى خود مىخواستند بروند، مىخريدند سلامتى خود را از خدا به آن چه ميسر مىشد از تصدق و اين تصدق را در وقتى مىدادند كه پا در ركاب مىگذاشتند و چون خدا آن حضرت را به سلامتبرمىگردانيد، شكر و حمد الهى مىكردند و تصدق مىكردند به آن چه ميسر مىشد.
در حديثحسن منقول است كه عبد الملك به خدمتحضرت صادق عرض كرد: من مبتلا به علم نجوم شدهام و گاهى مىخواهم پى كارى بروم و به طالع نظر مىكنم، مىبينم كه در طالع شرى هست. مىنشينم و ترك رفتن مىكنم و اگر طالع نيك مىبينم، مىروم. حضرت فرمود: آن حاجتبرآورده مىشود. آيا حكم به نجوم مىكنى؟گفت: بلى. فرمود: كتابهاى نجومت را بسوزان.
سيد بن طاوس رحمه الله روايت كرده است: چون خواهى متوجه سفرى شوى، در چند وقت كه سفر كردن در آن اوقات كراهت دارد، پيش از متوجه شدن سفر سوره حمد و قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق و آية الكرسى و سوره انا انزلناه و آخر آل عمران:
ان فى خلق السموات و الارض. . .
تا آخر سوره بخوان: پس بگو:
«اللهم بك يصول الصائل و بك يطول الطائل و لا حول لكل ذى حول الا بك و لا قوة يمتازها ذو القوة الا منك اسالك بصفوتك من خلقك و خيرتك من بريتك محمد نبيك و عترته و سلالته عليه و عليهم السلام صل عليه و عليهم و اكفنى شر هذا اليوم و ضره و ارزقنى خيره و يمنه و اقض لى في متصرفاتى بحسن العافية و بلوغ المحبة و الظفر بالامنية و كفاية الطاغية الغوية و كل ذى قدرة لى على اذيه حتى اكون فى جنة و عصمة من كل بلاء و نقمة و ابدلنى فيه من المخاوف امنا و من العوائق فيه يسرا حتى لا يصدنى صاد عن المراد و لا يحل بى طارق من اذى العباد انك على كل شىء قدير و الامور اليك تصير يا من ليس كمثله شىء و هو السميع البصير. »
آداب غسل و نماز و دعا در وقتبيرون رفتن
«بسم الله و بالله و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم و على ملة رسول الله و الصادقين عن الله صلوات الله عليهم اجمعين اللهم طهر به قلبى و اشرح به صدرى و نور به قبرى اللهم اجعله لى نورا و طهورا و حرزا و شفاء من كل داء وافة و عاهة و سوء مما اخاف و احذر و طهر قلبى و جوارحى و عظامى و دمى و شعرى و بشرى و مخى و عصبى و ما اقلت الارض منى اللهم اجعله لى شاهدا يوم حاجتى و فقرى وفاقتى اليك يا رب العالمين انك على كل شىء قدير. »
در حديث معتبر از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه هيچ خليفهاى آدمى در اهلش نمىگذارد بهتر از آن كه در وقتبيرون رفتن دو ركعت نماز بگزارد. پس بگويد: «اللهم انى استودعك نفسى و اهلى و مالى و ذريتى و دنياى و آخرتى و امانتى و خاتمة عملى. »
ابن طاوس- عليه الرحمه- گفته است كه در ركعت اول قل هو الله احد و در ركعت دوم انا انزلناه بخوان.
در حديث معتبر منقول است كه چون حضرت امام محمد باقر عليهالسلام اراده سفرى مىكردند، عيال خود را در حجرهاى جمع مىكردند و اين دعا مىخواندند: «اللهم انى استودعك الغداة نفسى و مالى و اهلى و ولدي و الشاهد منا و الغائب اللهم احفظنا و احفظ علينا اللهم اجعلنا في جوارك اللهم لا تسلبنا نعمتك و لا تغير ما بنا من عافيتك و فصلك. »
سيد بن طاوس- عليه الرحمه- روايت كرده است كه بعد از نماز اين دعا بخواند: «اللهم انى استودعك اليوم نفسى و اهلى و مالى و ولدى و من كان منى بسبيل الشاهد منهم و الغائب اللهم احفظنا و احفظ علينا اللهم اجمعنا فى رحمتك و لا تسلبنا فضلك انا اليك راغبون اللهم انا نعوذبك من وعثاء السفر و كآبة المنقلب و سوء المنظر فى الاهل و المال و الولد فى الدنيا و الاخرة اللهم انى اتوجه اليك هذا التوجه طلبا لمرضاتك و تقربا اليك فبلغنى ما اؤمله و ارجوه فيك و فى اوليائك يا ارحم الراحمين. » و اگر خواهى اين دعا هم بخوان: «اللهم خرجت فى وجهى هذا بلاثقة منى لغيرك و لا رجاء ياؤى بى الا اليك و لا قوة اتكل عليها و لا حيلة الجا اليها الا طلب رضاك و ابتغاء رحمتك و تعرضا لثوابك و سكونا الى حسن عائدتك و انت اعلم بما سبق لى فى علمك فى وجهى مما احب و اكره اللهم فاصرف عنى مقادير كل بلاء و مقضى كل لاواء و ابسط على كنفا من رحمتك و لطفا من عفوك و سعة من رزقك و تماما من نعمتك و جماعا من معافاتك و وفق لى فيه يا رب قضائك على موافقة هواى و حقيقة عملى و ادفع عنى ما احذر و مالا احذر على نفسى مما انت اعلم به منى و اجعل ذلك خيرا لى لآخرتى و دنياى مع ما اسئلك ان تخلفنى فيمن خلفت ورائى من ولدى و اهلى و مالى و اخوانى و جميع خزانتى بافضل ما تخلف فيه غائبا من المؤمنين فى تحصين كل عورة و حفظ كل مضيعة و تمام كل نعمة و دفاع كل سيئة و كفاية كل محذور و صرف كل مكروه و كمال ما يجمع لى به الرضا و السرور فى الدنيا و الاخرة ثم ارزقنى ذكرك و شكرك و طاعتك و عبادتك حتى ترضى و بعد الرضا اللهم انى استودعك اليوم دينى و نفسى و اهلى و مالى و ذريتى و جميع اخوانى اللهم احفظ الشاهد منا و الغائب اللهم احفظنا و احفظ علينا اللهم اجعلنا فى جوارك و لا تسلبنا و لا تغير ما بنا من نعمتك و عافية و فضل. »
در حديث معتبر منقول است كه چون حضرت صادق عليهالسلام اراده سفر مىكردند، اين دعا مىخواندند: «اللهم خل سبيلنا و احسن يسيرنا و اعظم عافيتنا» .
در روايت ديگر منقول است كه چون حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم اراده سفرى مىنمودند، اين دعا مىخواندند در وقتى كه بر مىخواستند كه متوجه شوند: (3) «اللهم بك انتشرت و اليك توجهت و بك اعتصمت انت ثقتى و رجائى اللهم اكفنى ما اهمنى و ما لا اهم له و ما انت اعلم به منى اللهم زودنى التقوى و اغفرلى و وجهنى الى الخير حيث ما توجهت. »
در حديث معتبر از حضرت موسى بن جعفر عليهالسلام منقول است كه هر كه اراده سفرى نمايد و در خانه خود بايستد و به جانبى كه اراده دارد كه متوجه شود، پس سوره حمد را از پيش رو و جانب راست و جانب چپ بخواند و آية الكرسى را نيز از پيش رو و از جانب راست و از جانب چپ بخواند. پس بگويد: «اللهم احفظنى و احفظ ما معى و سلمنى و سلم ما معى و بلغنى و بلغ ما معى ببلاغك الحسن الجميل. » حق تعالى حفظ كند او را و آن چه با اوست و به سلامت دارد او را و آن چه با اوست و برساند او را و آن چه با اوست.
سيد بن طاوس- عليه الرحمه- روايت كرده است كه چون بر در خانه بايستد، تسبيح حضرت فاطمه عليها السلام بخواند و سوره حمد و آية الكرسى را به نحوى كه گذشت، بخواند. پس بگويد: «اللهم اليك وجهت وجهى و عليك خلفت اهلى و مالى و ما خولتنى قد وثقتبك فلا تخيبنى يا من لا يخيب من اراده و لا يضيع من حفظه اللهم صل على محمد و آل محمد و احفظنى فيما غبت عنه و لا تكلنى الى نفسى يا ارحم الراحمين اللهم بلغنى ما توجهت له و سبب لى المراد و سخر لى عبادك و بلادك و ارزقنى زيارة نبيك و وليك امير المؤمنين و الائمة من ولده و جميع اهل بيته و عليهم السلام و مدنى منك بالمعونة فى جميع احوالى و لا تكلنى الى نفسى و لا الى غيرى فاكل و اعطب و زودنى و التقوى و اغفر لى فى الاخرة و لاولى اللهم اوجه من توجه اليك. »
و اين دعا نيز بخواند:
«بسم الله و بالله و توكلت على الله و استعنتبالله و الجات ظهرى الى الله و فوضت امرى الى الله رب امنتبكتابك الذى انزلت و بنبيك الذى ارسلت لانه لا ياتى بالخير الهى الا انت و لا يضرب السؤء الا انت عز جارك و جل ثناؤك و تقدست اسماؤك و عظمت آلاؤك و لا اله غيرك. » به درستى كه در روايتى وارد شده است كه هر كه صبح از خانه بيرون آيد اين دعا بخواند، بلايى به او نرسد تا شام به خانه برگردد، و هر كه در شام بخواند و از خانه بيرون رود، بلايى به او نرسد تا صبح كه به خانه برگردد.
در روايت ديگر وارد شده است كه چون حضرت صادق عليهالسلام به سفرى مىرفتند، اين دعا مىخواندند: «اللهم احفظنى و احفظ ما معى و بلغنى و بلغ ما معى ببلاغك الحسن بالله استفتح و بالله و بمحمد صلى الله عليه و آله و سلم اتوجه اللهم سهل لى كل حزونة و ذلل لى كل صعوبة و اعطنى من الخير كله اكثر مما ارجو و اصرف عنى من الشر اكثر مما احذر فى عافية يا ارحم الراحمين. » و اين دعا نيز مىخواندند: «اسئل الله الذى بيده ما دق و جل بيده اقوات الملائكة ان يهب لنا فى سفرنا امنا و ايمانا و سلامة و اسلاما و فقها و توفيقا و بركة و هدى و شكرا و عافية و مغفرة و عزما لا تغادر ذنبا. »
از حضرت امير المؤمنين عليهالسلام منقول است كه چون كسى به سفرى بيرون رود بگويد: «اللهم انت الصاحب فى السفر و الحامل على الظهر و الخليفة فى الاهل و المال و الولد. » پس بايد آن دعاها كه از براى خانه بيرون آمدن و سوار شدن در فصلهاى سابق گذشت، بخواند. پس چون سوار شود بگويد:
«الحمد لله الذى هدانا للاسلام و من علينا بمحمد و آله سبحان الذى سخر لنا هذا و ما كنا له مقرنين و انا الى ربنا لمنقلبون و الحمد لله رب العالمين اللهم انت الحامل على الظهر و المستعان على الامر اللهم بلغنا بلاغا تبلغ به الى خير، بلاغا تبلغ به الى رحمتك و رضوانك و مغفرتك اللهم لا ضيرك و لا خير الا خيرك و لا حافظ غيرك. »
ساير آداب بيرون رفتن و بيان چيزى چند كه بايد با خود بردن
و لما توجه تلقاء مدين قال عسى ربى ان يهدينى سواء السبيل و لما ورد ماء مدين وجد عليه امة من الناس يسقون و وجد من دونهم امراتين تذودان قال ما خطبكما قالتا لا نسقى حتى يصدر الرعاء و ابونا شيخ كبير فسقى لهما ثم تولى الى الظل فقال رب انى لما انزلت الى من خير فقير فجائته احديهما تمشى على استحياء قالت ان ابى يدعوك تخف نجوت من القوم الظالمين قالت احديهما يا ابت استاجره ان خير من استاجرت القوى الامين قال انى اريد ان انكحك احدى ابنتى هاتين على ان تاجرنى ثمانى حجج فان اتممت عشرا فمن عندك و م اريد ان اشق عليك ستجدنى انشاء الله من الصالحين قال ذلك بينى و بينك ايما الاجلين قضيت فلا عدوان علي و الله على ما نقول وكيل.
در روايت ديگر منقول است كه چون حضرت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم به سفر مىرفتند، شيشه روغن و سرمهدان و مقراض (4) و آينه و مسواك و شانه و سوزن و ريسمان و چيزى كه با آن كفش را پينه كنند و تسمههاى نعل را برمىداشتند.
آداب توشه برداشتن در سفر و آداب صرف كردن آن
از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه از شرف آدمى آن است كه توشه خود را نيكو گرداند هر گاه به سفرى رود.
در حديثحسن منقول است كه صفوان از حضرت صادق عليهالسلام پرسيد: من اهل خود را با خود به حج مىبرم. خرجى خود را در كمر خود مىبندم. حضرت فرمود: بلى، پدرم مىگفت: از قوت مسافر آن است كه نفقه خود را حفظ كند.
در حديث ديگر منقول است كه ديگرى به آن حضرت عرض كرد: دراهمى (5) كه در آن صورتها نقش كردند با خود دارم و آن را در هميان (6) مىكنم و در كمر مىبندم در حالت احرام. فرمود: باكى نيست. خرجى تو است و اعتماد تو بعد از خدا بر آن است.
رفيق با خود بردن در سفر و آداب معاشرت ايشان
در حديث معتبر منقول است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم به حضرت امير المؤمنين عليهالسلام وصيت نمود: يا على!هرگز تنها به سفر مرو، كه شيطان با يك كس است و از دو تا دورتر است. يا على!شخصى كه تنها به سفر مىرود گمراه است و دو كس كه مىروند دو گمراهند و سه كس مسافرانند.
در روايت ديگر منقول است كه شخصى به خدمتحضرت صادق عليهالسلام آمد. آن حضرت پرسيدند: در راه كى مصاحب تو بود؟گفت: تنها بودم. فرمود: اگر من پيشتر تو را مىديدم تو را نيكو تاديب مىكردم كه چگونه بايد سفر رفت. پس فرمود: يك كس شيطان است و دو تا شيطانند و سه نفر مصاحباناند و چهار نفر رفيقاناند.
به سند معتبر از حضرت موسى بن جعفر منقول است كه هر كه به سفرى رود، بگويد: «ما شاء الله لا حول و لا قوة الا بالله اللهم انس وحشتى و اعنى على وحدتى و اد غيبتي. »
در حديث معتبر از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه رفيق به هم رسان، پس به سفر برو. و فرمود: دو كس با هم رفيق نمىشوند مگر آن كه محبوبترين ايشان نزد خدا و آن كه ثوابش بيشتر است، آن است كه مدارا با رفيقش بيشتر مىكند.
در حديث ديگر فرمود: بهترين رفيقان و مصاحبان نزد خدا چهار نفرند و هيچ گروهى زياده از هفت كس نمىشود مگر آن كه صداهايشان بسيار مىباشد. پس از اين احاديث معلوم شد كه اقل رفيقان سه نفرند و اكثر ايشان هفت، و آن كه زياده از هفتخوب نيست در رفيقان هم توشه و هم سفره.
از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه سنت است كه رفيقان هم توشه، اول خرجىهاى خود را به درآورند و بر روى يكديگر بگذارند، كه اين بيشتر اعثخشنودى خاطر و نيكى اخلاق ايشان مىشود.
از حضرت امير المؤمنين عليهالسلام منقول است كه مصاحبت مكن در سفر با كسى كه فضيلت تو را بر خود نداند، آن قدر كه تو از فضيلت او بر خود مىدانى.
از حضرت صادق عليهالسلام منقول است كه مصاحبت و رفاقت كن با كسى كه تو به او زينتيابى و مصاحبت مكن با كسى كه او به تو زينتيابد، يعنى تو كسب علم و كمالات از او توانى نمود.
در حديث ديگر از شهاب منقول است كه گفت: به خدمتحضرت صادق عرض كردم: شما مىدانيد حال و توانگرى مرا و احسانى كه با برادران خود مىكنم. پس با جماعتى از ايشان رفيق مىشوم در راه مكه و بر ايشان توسعه مىكنم و بسيار خرج مىكنم. فرمود: اى شهاب!چنين مكن. اگر تو دستبه خرج كردن بگشايى و ايشان هم بگشايند، به ايشان ضرر مىرسد و پريشان مىشوند و اگر تو بكنى و ايشان نكنند، باعث مذلت ايشان است. پس رفاقتبا جماعتى بكن كه مثل تو باشند در توانگرى و توانايى.
در روايت ديگر از حضرت امام محمد باقر عليهالسلام منقول است كه اگر مصاحبت كنى، با مثل و مانند خود مصاحبت و رفاقتبكن و با كسى رفيق مشو كه خرج تو را كشد، كه اين موجب خوارى مؤمن است.
از حضرت صادق عليهالسلام منقول است كه حق مسافر بر رفيقان، آن است كه چون بيمار شود، سه روز براى او توقف كنند.
در حديث ديگر منقول است كه از حضرت امام محمد باقر پرسيدند: جماعتى كه با يكديگر رفيق مىشوند و در ميان ايشان مال دار و پريشان هست، آيا آن مالدار خرج آنها را مىتواند كشيد؟فرمود: اگر آنها به طيب (7) خاطر راضى باشند باكى نيست.
در روايت ديگر منقول است كه از حضرت صادق عليهالسلام پرسيدند: شخصى رفيق مىشود با جماعتى مال دار و از آنها مالش كمتر است و آنها خرج خود را بيرون مىآوردند و او مثل آنها خرج نمىتواند كردن. فرمود: من دوست نمىدارم كه خود را ذليل كند. با كسى رفيق شود كه مثل او باشد.
در احاديث معتبره منقول است كه از ما نيست كسى كه با مصاحبانش نيكو مصاحبت نكند و با رفيقانش نيكو رفاقت نكند و كسى كه نمك خورد و حق نمك را رعايت نكند.
ساير آداب سفر
از حضرت امير المؤمنين عليهالسلام منقول است كه مروت و مردى در حضر، خواندن قرآن است و همنشينى با علما كردن و تفكر در فقه و علوم كردن و محافظتبر نمازهاى جماعت كردن و اما مروت سفر، پس توشه خود را صرف كردن، مخالفت رفيقان نكردن، و خدا را در هر بلندى و پستى و فرود آمدن و ايستادن و نشستن بسيار ياد كردن است.
در روايت ديگر از حضرت صادق عليهالسلام منقول است كه مروت سفر، توشه بسيار برداشتن و پاكيزه گردانيدن توشه است و عطا كردن به جمعى كه رفيق تواند و آن كه بعد از مفارقت از رفيقان رازهاى ايشان را كه بر آنها مطلع شدهاى بپوشانى و مزاح و خوش طبعى بسيار بكنى در چيزى كه خدا را به خشم نياورد.
در حديث ديگر فرمود: از مروت نيست كه نقل كند آدمى چيزى چند را كه در سفر ديده است.
و از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه توشه مسافر حدى (8) خواندن است و خواندن شعرى چند كه در آن حرامى و باطلى نباشد.
از حضرت صادق عليهالسلام منقول است كه چون با جماعتى رفيق شوى، مگو اين جا فرود آييد يا اين جا فرود مياييد، كه در ميان ايشان كسى هست كه اين كار را بكند اگر تو به ايشان بگذارى.
در احاديث معتبر از حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم منقول است كه هر كه اعانت كند مؤمن مسافرى را، حق تعالى از او هفتاد و سه شدت از شدتهاى دنيا را بردارد و او را امان دهد از غم و اندوه و هفتاد غم و شدت در آخرت از او بردارد در وقتى كه از شدت اهوال قيامت، نفسهاى مردم گرفته باشد.
دعاهايى كه در راه و منازل بايد خواند
آداب مشايعت و استقبال مسافر و آداب برگشتن او
در حديث معتبر از حضرت امام محمد باقر عليهالسلام منقول است كه چون كسى از سفر آيد، براى اهل خود تحفه بياورد، اگر چه سنگى باشد.
از حضرت صادق عليهالسلام منقول است كه حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم مىفرمود با كسى كه از مكه مىآمد:
«قبل الله منك و اخلف عليك نفقتك و غفر ذنبك. »
در حديث ديگر منقول است كه هر كه دست در گردن حاجى بكند در وقتى كه با گرد راه برسد، چنان است كه حجر الاسود را بوسيده است.
در روايت ديگر منقول است كه چون كسى از سفر برگردد سزاوار آن است كه مشغول كارى نشود تا غسل كند و دو ركعت نماز بكند و به سجده رود و صد مرتبه شكر الهى بگويد. چون جعفر طيار از حبشه آمد، حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم او را به سينه خود چسبانيد و ميان دو چشمش را بوسيد. اصحاب حضرت رسول صلى الله عليه و آله و سلم چون به يكديگر مىرسيدند مصافحه (9) مىكردند و چون يكى از ايشان از سفر مىآمد ديگران دست در گردن او مىكردند.
پى نوشت:
1. به ذهنم وارد مىشد.
2. شومى، نامباركى.
3. رو به مقصد كنند.
4. قيجى.
5. درهمها، سكهها.
6. كيسه پول.
7. رضايت.
8. آوازى كه شتربانان به هنگام سفر مىخوانند.
9. صورت به صورت گذاشتن به هنگام ديدار.
برگرفته از: كتاب گزيده حلية المتقين، ص 207
/خ
