نویسنده: سعید کاوه
در ارتباط با اختلالهای روانشناختی لازم است توضیحات بیش‌تری ارائه گردد. عمده‌ترین اختلالهای موجود در حوزه‌ی روان‌شناسی به دو گروه عمده‌ی اختلالهای درونی یا رفتاری و اختلالهای ارتباطی یا بین فردی تقسیم می‌شوند. روابط متقابل میان افراد نیز می‌تواند دچار مشکل شود. به عبارتی عوامل گوناگونی می‌توانند در ایجاد یک رابطه‌ی سالم نقش داشته باشند و چنان چه عوامل مزبور مراعات نگردد، ارتباط میان دو نفر می‌تواند از حالت تعادل و سلامت خارج شده و در مواردی زیان‌ها و مشکل‌آفرینی‌هایی را برای طرفین به همراه داشته باشد. بارزترین نکاتی که در ارتباط با آنها می‌توان مطرح نمود، به قرار زیر است:
1- اختلالهای درونی یا رفتاری
2- اختلالهای ارتباطی یا بین فردی
3- مشکلات رفتاری و ارتباطی قابل تبدیل به یکدیگر هستند.
4- کمبود اعتماد به نفس اختلالی رفتاری و ارتباطی
توضیحاتی در ارتباط با موارد عنوان شده‌ی فوق ارائه می‌شود.
1- اختلالهای درونی یا رفتاری
آدمی موجودی شکننده و آسیب‌پذیر است و عوامل مختلفی می‌توانند در رفتار او اثر گذاشته و آسیب‌هایی را نیز برایش به همراه داشته باشند. البته همه‌ی امور و پدیده‌ها از آسیب‌پذیری برخوردار هستند و رفتار نیز از این امر مستثنی نیست و عوامل گوناگونی می‌توانند بر رفتار اثر گذاشته و آسیب‌ها و مشکل‌آفرینی‌هایی را ایجاد نمایند.برای مثال، عواملی که می‌توانند به دستگاه گوارش یا قلب آسیب بزنند، عوامل شناخته شده‌ای هستند. هم چنین عواملی که می‌تواند به یک دستگاه مکانیکی یا الکترونیکی آسیب وارد نمایند، آنها نیز شناخته شده و محدود بوده و عواملی که احتمال دارد به پوست یا چشم آسیب وارد نمایند محدود و شناخته شده هستند و کنترل آنها نیز در حد و اندازه‌هایی امکان‌پذیر است.
اما رفتار که عواملی مانند شناخت‌ها، افکار، نگرش‌های گوناگون و در نهایت رفتار و عملکرد فرد را شامل می‌شود، را طیف وسیعی از عوامل می‌توانند بر آن تأثیر گذاشته و دچار آسیب نمایند، امور گوناگونی از قبیل تربیت ناسالم، خانواده، اجتماع، دوستان، اقتصاد، عوامل اجتماعی، شناخت‌های نادرست فرد و هم چنین نداشتن تلاش و کوشش لازم از سوی خود شخص نیز می‌تواند به این منجر شود که شخص دچار رفتاری آسیب‌خورده و مشکل‌دار شود.
در هر حال عوامل گوناگونی هستند که می‌توانند به رفتار آسیب وارد نمایند و تعداد آنها در مقایسه با عوامل آسیب زننده به جسم به مراتب بیشتر است. هم چنین کنترل عوامل آسیب زننده به جسم به مراتب آسان‌تر و امکان‌پذیرتر از عوامل آسیب زننده به رفتار و یا روان است و هم چنین کنترل بعضی از عوامل آسیب زننده به رفتار و عوامل روانی امکان‌پذیر نیست و فرد توانی جهت پیشگیری از آنها ندارد.
هم‌چنین درصد محدود و کم‌تری از مراجعین به مراکز مشاوره را افرادی تشکیل می‌دهند که دچار مشکلات رفتاری شده‌اند. البته این بدان معنی نیست که میزان آسیب‌های رفتاری کم است، بلکه اغلب افراد مشکل‌دار و آسیب‌خورده از نظر رفتاری دچار مشکلاتی می‌شوند، اما اقدامی برای برطرف نمودن آن نمی‌نمایند. اما فرد سالم‌تری که با آنان در ارتباط باشد به تدریج ناراحتی‌ها و رنجش‌هایی را که از سوی فرد مشکل‌دار تجربه می‌نماید و با توجه به این امر که قادر به برطرف کردن‌شان نیست با مراجعه به کارشناسان و متخصصین سعی در رفع رنجش‌های موجود در ارتباط ناسالم می‌نمایند.
2- اختلالهای ارتباطی یا بین فردی
روابط متقابل میان افراد نیز می‌تواند دچار مشکل شود. به عبارتی عوامل گوناگونی می‌توانند در ایجاد یک رابطه‌ی سالم نقش داشته باشند و چنان چه عوامل مزبور مراعات نگردد، ارتباط میان دو نفر می‌تواند از حالت تعادل و سلامت خارج شده و در مواردی زیان‌ها و مشکل‌آفرینی‌هایی را برای طرفین به همراه داشته باشد.برای مثال، عواملی که می‌توانند به یک ارتباط آسیب وارد نمایند، شامل رفتار و شخصیت ناسالم هر یک از طرفین ارتباط و هم چنین مراعات نکردن حریم شخصی از سوی هر یک از دو طرف، از عوامل بسیار مهم در آسیب خوردن یک ارتباط است. البته عوامل دیگری نیز می‌توانند به یک ارتباط آسیب برسانند. زیرا به طور معمول افرادی که رفتار و شخصیت سالمی نداشته باشند، قادر به ایجاد رابطه‌ای سالم با سایرین نیستند و در صورت ادامه‌ی ارتباط، تنش‌ها، دشواری‌ها و مشکلاتی در ارتباط میان آنها به وجود خواهد آمد.
هم‌چنین رعایت نکردن حریم شخصی طرف مقابل در یک ارتباط می‌تواند باعث رنجش فردی که حریم شخصی‌اش مراعات نگردیده بشود و همین امر در روابط متقابل پیامدهای ناخوشایند و آسیب‌گونه‌ای را می‌تواند به همراه داشته باشد.
بیشتر بخوانید: چگونه تندرست و سالم بمانیم
البته بیشتر آسیب‌های موجود در روابط متقابل میان اعضای خانواده رخ می‌دهد. اما ارتباط ناسالم و مشکل‌دار با همکاران در محیط کار و با سایر افراد در اجتماع نیز می‌تواند رخ دهد. اما بیشترین مشکلات بین فردی میان همسران و سپس میان والدین و فرزندان و هم‌چنین بین فرزندان با یکدیگر و به طور کلی میان اعضای خانواده و مقداری نیز در ارتباط با افراد غیر هم خانواده است.
حدود 70 درصد مراجعه کنندگان به مراکز مشاوره دچار مشکلات ارتباطی یا بین فردی هستند و در واقع بیشتر مسائل و مشکلات بین فردی باعث مراجعه‌ی افراد به مراکز مشاوره می‌گردد.
3- مشکلات رفتاری و ارتباطی قابل تبدیل به یکدیگر هستند
همان‌طور که می‌گویند «عقل سالم در بدن سالم است»، رابطه‌ی سالم نیز در گرو رفتار و شخصیت سالم هر یک از طرفین ارتباط است. به عبارتی فردی که رفتار سالم نداشته باشد، قادر نیست تا ارتباط سالم و کارآمدی را با طرف مقابل ایجاد نماید. هم چنین روابط ناسالم میان اعضای یک خانواده به فرزندان در حال رشد در خانواده آسیب وارد می‌نماید.برای مثال زوجی که یکی از آنها دچار مشکل و دیگری فردی سالم باشد، با شروع زندگی مشترک فرد مشکل‌دار ناراحتی‌ها و مشکلاتی را برای طرف مقابل خود ایجاد می‌نماید و فرد درگیر به تدریج رنجش‌ها و ناملایماتی را متحمل می‌گردد. چنین مواردی نه در کوتاه مدت بلکه در میان مدت و بلند مدت فرد سالم را نیز دچار آسیب‌ها و عوارض جسمانی و روانی می‌نماید.
4- کمبود اعتماد به نفس اختلالی رفتاری و ارتباطی
اختلال کمبود اعتماد به نفس بیشتر از روی کمبودها و نارسایی‌هایی که در روابط بین فردی ایجاد می‌نماید، شناخته می‌گردد. به عبارتی کمبود اعتماد به نفس از روی نارسایی‌ها، آسیب‌ها و مشکل‌آفرینی‌هایی که در روابط بین فردی ایجاد می‌نماید، بروز داده می‌شود. در هر حال کمبود اعتماد به نفس جزو اختلالهای بین فردی طبقه‌بندی می‌شود. اما در عین حال کمبود اعتماد به نفس ریشه در امور و مسائل درونی داشته و نارسایی‌های موجود در رفتار فرد باعث می‌شود تا شخص به نوعی دچار کمبودها و کاستی‌هایی در روابط متقابل خود با سایرین گردد.هم‌چنین علت ایجاد کمبود اعتماد به نفس هم ریشه در امور ارتباطی و بین فردی دارد و هم به عوامل فردی وابسته است، بدین صورت که فرزندانی که در خانواده مورد غفلت قرار گرفته و یا رفتار، برخورد و تربیت مناسبی در ارتباط با آنها به کار گرفته نشده و یا آنها در معرض رفتارهایی توهین‌آمیز قرار گرفته و یا درک نشده‌اند، به نحوی که این عوامل پیامدهای نامطلوبی را در رفتار و شخصیت‌شان به جا گذاشته و نارسایی‌هایی را در رفتار، شناخت و مهارت‌های آنان ایجاد می‌نماید که در نهایت منجر به اختلال کمبود اعتماد به نفس می‌گردد.
در مجموع اختلال کمبود اعتماد به نفس اختلالی درونی و بین فردی بوده و از هر دو موضع می‌تواند عوارض دیگر را به همراه داشته باشد. بدین صورت که شخصی دچار آسیب در رفتار شود و این امر عوارض ارتباطی را نیز به همراه داشته و یا مشکلاتی در روابط فرد ایجاد گردد، طوری که پس از مدتی مشکلات موجود باعث کاهش و یا از دست دادن سلامت رفتاری و کمبود اعتماد به نفس شود. هم‌چنین در برطرف نمودن و در درمان آن می‌توان از هر دو مورد استفاده نمود، به نحوی که ایجاد تغییرهای مورد نیاز در هر زمینه می‌تواند تغییرهای مناسب را در حوزه‌ی دیگر به همراه داشته باشد.
منبع مقاله :
کاوه، سعید، (1387)، کمبود اعتماد به نفس: شناخت و بررسی اختلال کمبود اعتماد به نفس و راه‌کارهایی در جهت درمان و بر طرف نمودن آن، تهران: سخن، چاپ اول.
