شیوه‌ی تولید مستعمراتی (قسمت دوم)

چکیده:
رشد و تکامل وسایل تولید، امری ناگهانی، تصادفی، بدون مقدمه اقتصادی - اجتماعی و بدون حضور و وجود ضرورتها، احتیاجات، امکانات و بالأخره مجموعه ای از شرایط اقتصادی و فرهنگی نیست و نبوده و رشد و تکامل وسایل تولید در جامعه سرمایه داری اروپا از ساده به پیچیده و از ابتدایی به تکامل یافته صورت گرفته است.
 
تعداد کلمات: 1611 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

 نویسنده: شاپور رواسانی

 با توجه به مشخصات روابط تولیدی در بحثهای عمومی مربوط به دوره بندی تاریخ از نظر اقتصادی و شیوه های تولید مسلط، از دوره های جامعه اولیه، شیوه تولید آسیایی، برده داری، فئودالیسم، سرمایه داری و سوسیالیسم سخن گفته می شود.

در همه این شیوه های تولیدی (و نظامات اجتماعی) فرض اصلی بر این است که تغییر وسایل تولیدی امری دایمی و روندی تکاملی است اما روابط تولیدی نسبتا ثابت است و دیرپا۔ اما زمانی که روابط تولیدی مانعی برای رشد و تکامل وسایل تولید شود، این روابط بهم می خورد و جامعه از یک شیوه تولید مادون وارد مرحله شیوه تولیدی بالاتر می گردد. در این مباحث این نکته نیز یادآوری می شود که در هر شیوه تولید، بقایای شیوه تولید قبلی و نشانه هایی از شیوه تولید تکامل یافته بعدی دیده می شود و تغییر و تکامل وسایل تولید آمری غیر قابل اجتناب است، لذا تغییرات روابط تولیدی و حرکت از شیوه تولید پست تر به شیوه تولید عالی تر نیز امری قطعی است. بر پایه چنین استدلالی گفته می شود که شیوه تولید سرمایه داری در اروپا در بطن جامعه فئودالی اروپا، بر اثر رشد و تکامل وسایل تولید به وجود آمده، رشد و توسعه یافته و روابط تولیدی خود را مستقر ساخته است.
 مستعمرات نیز مراحل برده داری کلاسیک و فئودالیسم را نگذرانده اند. در دوران پیش از نفوذ و سلطه کلنیالیسم و استعمار سرمایه داری در این سرزمینها، شیوه های تولید و نظامات اجتماعی دیگر وجود داشت؛ اما در این سرزمینها از همان بدو نفوذ و سلطه کلنیالیسم و استعمار سرمایه داری، عامل خارجی در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و محیط زیستی با بکار بردن زور و قهر و غلبه و تجاوزات نظامی - به عنوان عامل مهم و تعیین کننده - وارد عمل شد.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که رشد و تکامل وسایل تولید، امری ناگهانی، تصادفی، بدون مقدمه اقتصادی - اجتماعی و بدون حضور و وجود ضرورتها، احتیاجات، امکانات و بالأخره مجموعه ای از شرایط اقتصادی و فرهنگی نیست (و نبوده) و رشد و تکامل وسایل تولید در جامعه سرمایه داری اروپا از ساده به پیچیده و از ابتدایی به تکامل یافته صورت گرفته است.
 
این روند در جوامعی سیر تکاملی داشته که تحولات داخلی آن نتیجه برخورد نیروهای اجتماعی و تغییرات شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در داخل همان جامعه بوده و نه فقط عوامل جلوگیری کننده و مزاحم و مخرب از خارج به صورتی که بتواند مانعی در سر راه تحولات اجتماعی، اقتصادی داخلی آن جامعه ایجاد کند وجود نداشته، بلکه توسعه اقتصادی به سوی خارج نیز امکان پذیر بوده و تحت چنین شرایطی بود که شیوه تولید سرمایه داری با مقدمه تاریخی از نظر اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در درازمدت توانست در اروپا جان و پا بگیرد. .
 
ورود ژاپن و ایالات متحده امریکای شمالی به مرحله سرمایه داری بدون عبور از مرحله برده داری کلاسیک و فئودالیسم کلاسیک انجام گرفت. وسایل صنعتی برای این کشورها در ابتدای امر کالاهای وارداتی بود اما در این سرزمنیها نیز عامل خارجی (اقتصادی، نظامی، سیاسی، فرهنگی که بتواند به طور سازمان یافته، با استراتژی و تاکتیک حساب شده و با بهره برداری از عوامل مختلف و متعدد و به طور مستمر و مؤثر و درازمدت، به عنوان عامل بازدارنده و منحرف کننده و مخرب عمل کند و بر سیر تحولات اقتصادی، اجتماعی آنها اثر گذارد حضور و وجود نداشت. چه در رشد و توسعه شیوه تولید سرمایه داری در اروپا و چه در ژاپن و ایالات متحده، وجود بازارهای بزرگ فروش خارجی برای کالاهای ساخته شده صنعتی، امکان تصاحب مواد خام کشاورزی و معدنی و نیروی کار ارزان از مستعمرات را فراهم ساخت، سرمایه تولیدی تمرکز و تراکم بافت و موجب رشد وسایل تولید و تکامل آنها و تغییر روابط تولیدی در این کشورها شده سهم غارت استعماری در تراکم سرمایه در کشورهای سرمایه داری استعماری در مقایسه با سهم استثمار داخلی به تدریج اما به شدت افزایش یافت این روند هنوز ادامه دارد).
 
مستعمرات نیز مراحل برده داری کلاسیک و فئودالیسم را نگذرانده اند. در دوران پیش از نفوذ و سلطه کلنیالیسم و استعمار سرمایه داری در این سرزمینها، شیوه های تولید و نظامات اجتماعی دیگر وجود داشت؛ اما در این سرزمینها از همان بدو نفوذ و سلطه کلنیالیسم و استعمار سرمایه داری، عامل خارجی در همه زمینه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و محیط زیستی با بکار بردن زور و قهر و غلبه و تجاوزات نظامی - به عنوان عامل مهم و تعیین کننده - وارد عمل شد.
 
دخالت عامل خارجی در جوامع مستعمراتی تشدید شد و توسعه یافت. در مستعمرات نیز وسایل تولید (صنعتی) کالاهای وارداتی بود، اما در این سرزمینها بر اثر هجوم کالاهای صنعتی کشورهای سرمایه داری و در بسیاری موارد با بکار بردن ترفندهای سیاسی و فشارهای نظامی یا زور و خشونت تولید کالایی تضعیف شد و این سرزمینها به بازارهای بی دروازه کالاهای خارجی تبدیل شدند.
 
صنایعی که ایجاد شد، چه از نظر سرمایه ای و چه فنی و چه کالایی پیوسته و ضمیمه و دنباله رو صنایع کشورهای سرمایه داری استعماری بود و (هست). تولید کالایی در این صنایع به حدی نرسید که بتواند حتی بازار داخلی را در دست بگیرد چه برسد به اینکه بازارهای خارجی با کالاهای کشورهای سرمایه داری استعماری رقابت نماید.