سازماندهی منابع اینترنتی: چالش‌ها و ضرورت‌ها

عصر حاضر که دوره پیشرفت سرسام آور فناوری بالاخص فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی است کمتر حرفه ای را می بینیم که فناوری رنگ تازه ای به آن نداده و یا تغییر وتحول ایجاد نکرده باشد. علوم کتابداری و اطلاع رسانی نیز همپای دیگر علوم نه تنها از این پیشرفت ها مصون نمانده است بلکه خود نیز به عنوان یکی ازتجلی گاه های عمده فناوری های جدید ارتباطی و اطلاعاتی از جمله اینترنت می باشد.در اولین سال های ظهور اینترنت در کتابخانه ها به هیچ وجه گمان این همه تاثیرات عمیق این فناوری جدید بر کارکردهای کتابخانه نمی رفت.
امروزه کتابداران با چالش های جدیدی در حرفه خود روبرو هستند، از جمله حوزه فهرست نویسی و سازماندهی از اینترنت بسیار تاثیر پذیرفته است و از آنجائی که خود اینترنت نیز به عنوان یک محمل اطلاعاتی جدید است و از طرفی دیگر حجم روز افزون منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت در حال افزایش است، باعث گشته است که کتابداران را در پی یافتن راه های بهتر و مطمئن تر جهت کسب اطلاعات دقیق تر، مفیدتر و سریع تر از این محیط جدید، به تکاپو و تلاش وادارد. کتابداران با توجه به ضعف اینترنت در سازماندهی منابع اطلاعاتی در تلاش هستند که روش های مناسبی را برای این امر پیدا کنند و در این میان کشورهایی مؤفق ترند که آهنگ ورود اینترنت به کتابخانه هایشان زودتر بوده است و لذا با با مشکلات آنها آشنا شده اند.

●سازماندهی و کارکردهای آن

سازماندهی منابع دانش از ارکان اساسی علم کتابداری است و پیشینه آن به قدمت خود انسان و تاریخ علم است، چرا که بدون استفاده از یک روش متناسب علمی و منطقی و نظم عالی نمی توان به راحتی به منابع اطلاعاتی دسترسی پیدا کرد.هدف عمده و اساسی فهرست نویسی، سازمان دادن به مجموعه مواد و منابع کتابخانه است تا از آن راه بتوان کتاب های مورد نیاز را از مجموعه موجود سریع تر بازیابی کرد( فتاحی، ۳۲،۱۳۷۷). همان طور که از تعریف فوق مستفاد می شود هدف عمده فهرست نویسی، سازمان دادن به مجموعه مواد و منابع است و حال فرقی نمی کند که این مواد و منابع در چه محمل و محیطی باشند.سازمان دادن به منابع چه چاپی و چه الکترونیکی از اهم وظایف و کارکردهای علوم کتابداری و اطلاع رسانی است.
به طور کل کارکردهایی که از فهرست و فهرست نویسی انتظار می رود به شرح زیر است:
۱- فهرست کاربران را از وجود انواع مواد ومنابع خبردار می کند (شناسایی).
۲- در انتخاب دقیق منابع و جستجوی منابع مناسب به کاربران کمک می کند. به کمک تمام اطلاعات موجود در فهرست، کاربران می توانند به اطلاعات مورد نظر از طریق نقاط دسترسی گوناگون دست یابند (گزینش و دسترسی).
۳- با استفاده از کدها و استانداردها امکان بازیابی و ذخیره یکپارچه اطلاعات برای همگان فراهم می شود( بازیابی).بصورت دقیق تر، هدف فهرست نویسی، تهیه شناسنامه برای مجموعه منابع کتابخانه( اعم از کتاب و دیگر شکل های منابع ) است، به شکلی که مورد نیاز مراجعه کننده است و موجب شناسایی بهتر و کامل تر اثر می شود(فتاحی،۱۳۷۷، ۳۳- ۳۲). روند فهرست نویسی در نقش پالایه ای برای زدودن اطلاعات زاید عمل می کند(پورسرباز، ۱۳۷۸ ، ۱۳۵). در حقیقت وظیفه اصلی فهرست نویسی ، جدا نمودن اطلاعات شاخصی است که بدان وسیله یک سند شناسایی و باز یابی می شودو این نیاز چه در محیط های چاپی و چه در محیط وب و اینترنت بسیار ملموس است و با توجه به اینکه سازماندهی منابع دانش و اطلاعات از وظایف اولیه و بنیادین کتابداران می باشد، لذا شایسته است که کتابداران و فهرستنویسان در جهت سازماندهی محمل های جدید اطلاعاتی که روزبروز در حال افزایش است نهایت کوشش و دقت را به عمل آورند.

●اینترنت

اینترنت به مثابه پدیده ای اطلاعاتی مدام در حال تغییر و توسعه است. این شبکه که از آن به شبکه شبکه ها نیز تعبیر می شود، حرفه کتابداری را با حجم عظیمی از اطلاعات الکترونیکی مواجه ساخته است و در نتیجه بر آن نیز اثر گذاشته است. اطلاعات موجود در در این شبکه از بهترین ابزارهای بهبود کیفیت کار کتابخانه ها محسوب می شود. این پهنه عظیم اطلاعات خود با مشکلی بزرگ تر به نام سازماندهی اینترنت روبرو است، که در صورت عدم سازماندهی نمی توان کارآیی مفید کتابدارانه را از ان انتظار داشت.
مزایای اینترنت
ابتدا به اهداف و کارکردهای اینترنت می پردازیم:
۱- تولید اطلاعات : اینترنت یکی از نوین ترین ابزارهای توسعه و پیشرفت علوم است و در سایه وجود همین اینترنت علوم جدیدی متولد شدند و برغنای علوم دیگر نظیر ارتباطات و اطلاع رسانی و علوم رایانه افزوده شد و خود نیز وسیله ای در جهت تولید اطلاعات شد.
۲- سازماندهی اطلاعات: که این مهم به خوبی و یکپارچه رعایت نشده است و هر سایت و موتور کاوش دارای الگوریتم خاص خود است. بعلاوه وجود میلیون ها سایت نیاز به سازماندهی دارند تا جستجو و بازیابی در اینترنت را با اهداف کتابدارانه تطبیق دهند.
۳- اشاعه اطلاعات: اینترنت به عنوان یک رسانه ارتباطی و محمل اطلاعاتی جدید کار اشاعه اطلاعات را به صورت همه گیر و جهانی بر عهده دارد.

●مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت

به طور کلی مشکلات جستجو و بازیابی اینترنت ناشی از چهار عامل عمده است:
۱- عدم کنترل برنوع و سطح حجم عظیم اطلاعات وارده
۲- عدم ثبات در سایت ها و صفحات و مدارات الکترونیکی
۳-عدم استفاده از روش ها و راهبردهای مرسوم برای سازماندهی اطلاعات
۴-گونه گونی موتورهای جستجو از نظر مکانیسم های نمایه سازی، جستجو و بازیابی اطلاعات( فتاحی، ۱۳۷۸ ، ۲۲-۱).

●محیط جدید و چالش های فرا روی آن

سازماندهی اطلاعات از ارکان اساسی محیط علمی به شمار می آید چرا که بدون وجود نظم و ترتیب، دستیابی به منابع اطلاعاتی باهزینه زمانی و اقتصادی گزافی صورت می گیرد. در طول تاریخ کتابداری محیط ها و دوره های متفاوتی را شاهد بوده ایم که در هر یک برای دستیابی به اطلاعات، سازماندهی اطلاعات وجود داشته است و پیوسته سیر تکاملی خود را ادامه می دهد. از آغاز نیمه دوم قرن بیستم تحولات بسیاری در زمینه کتابداری و علی الخصوص سازماندهی روی داده است. یکی از از این تحولات، ظهور پدیده اینترنت است که تاثیرات شگرفی بر کتابداری و من جمله سازماندهی گذارده است. این تاثیرات تقریبا دو جانبه بوده است، از سویی اینترنت خود امکانات و تسهیلات زیادی جهت سازماندهی اطلاعات فراروی کتابداران می گذارد و از طرفی خود نیز تحت تاثیر روش های سازماندهی مرسوم در کتابداری است.البته باید متذکر شد که در این محیط جدید نیز سازماندهی مبتنی بر دستاوردهای کتابداران می تواند باشد.یکی دیگر از تحولات در ارتباط با سازماندهی همزمان با توسعه اینترنت, تغییر فهرست های کتابخانه است. ظهور شبکه جهانی وب افق های جدیدی را به منظور دسترسی کارآمد به فهرست پیوسته کتابخانه ها, نمایان ساخته است. قابلیت های فرامتنی و چند رسانه های وب در ارایه اطلاعات , مفهوم فهرست پیوسته همگانی را متحول ساخته است.گذار از فهرست های مبتنی بر متن, به فهرست های پیوسته در محیط وب , تحولی است که امروزه شاهد تحقق آن در بسیاری از کتابخانه های ملی, عمومی, دانشگاهی و غیره سراسر جهان هستیم( کوشا, ۱۳۷۹, ۱۸۹-۱۶۱).روند رو به رشد ورود منابع اطلاعاتی در اینترنت و مشکلات بازیابی اطلاعات با هدفی علمی و کتابدارانه از بین این گستره عظیم اطلاعات , باعث تکاپوی فهرستنویسان برای تدوین اصولی مبتنی بر اصول و قواعد فهرست نویسی منابع چاپی برای منابع اینترنتی شده است.

●‌چرامنابع اینترنتی فهرست نویسی می شوند؟

مشکلات جستجو و بازیابی و راهکارهای کنونی موتورهای کاوش در ذخیره و بازیابی اطلاعات پاسخگوی کاربران نیست و در اینجاست که توانائیهای متخصصان کتابداری و اطلاع رسانی که حاصل سیر تکامل اصول و قواعد سازماندهی در طول چندین قرن است, می تواند راهگشای این مشکل باشد و ایجاد روش های کاربرگرا چه در پایگاه های اطلاعاتی دستی و چه در پایگاه های اطلاعاتی رایانه ای که حاصل تلاش کتابداران بوده است, گواه این مدعاست.یکی از هدف های اصلی فهرست, دسترس پذیر ساختن اطلاعاتا مورد نیاز کاربران است, حال فرقی نمی کند که منابع از کجا وارد شده اند و چگونه و در کجا ذخیره شده باشند. نظر ما در مورد فهرست های کتابخانه ای در حال تغییر است . فهرست کتابخانه ها دیگر تنها سیاهه ای از منابعی که به طور فیزیکی در کتابخانه مادسترس پذیر باشند نیست, بلکه فهرست کمک می کند منابع مفید در هر کجا که باشند بازیابی می شوند. و فهرست نویسی منابع اینترنتی نیز بر این هدف استوار است.اما ضرورت هایی که در فهرست نویسی منابع اینترنتی دخیلند عبارتند از:
۱. وجود مسایل و مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت از طریق موتورهای کاوش
۲.توانائی ها و مزایای فهرست های کتابخانه ای در سازماندهی اطلاعات و حل مشکلات جستجو و بازیابی اطلاعات.
۳. امکان فراهم آوری دسترسی به منابع ارزشمندی که به طور روزافزون به اینترنت افزوده می شود و کتابخانه ها هزینه کمی برای تهیه آن می پردازد.
۴. ایجاد و گسترش کتابخانه های دیجیتالی, با بوجود آمدن این نوع از کتابخانه ها قطعا نیاز به سازماندهی و ایجاد راهکارهای مناسب بازیابی منابع یکی از ملزومات آن خواهد بود(حاجی زین العابدینی, ۱۳۸۱). کمتر موتور جستجویی را در اینترنت می توان یافت که بر اساس اصول سازماندهی و نمایه سازی که حداقل در طول سده اخیر در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مورد استفاده هستند, طراحی شده باشند. به جای فهرستنویسان کار سازماندهی اطلاعات در اینترنت برعهده موتورهای جست وجو است که هریک به شیوه ای متفاوت و بدون استفاده از رویکردهای کتابدارانه به شناسایی و نمایه سازی منابع اطلاعاتی می پردازند.

●برخی مشکلات در زمینه فهرست نویسی منابع اینترنتی

۱. دشواری بیش از حد و حتی عدم قابلیت بررسی فیزیکی و تورق در منابع اینترنتی, یکی از مشکلاتی است که همواره فهرستنویسان را می آزارد و آنها را در زمینه فهرست نویسی کامل و شناسایی آن به دیگران با معضلات عدیده ای روبرو می کند.
۲. عدم ثبات در منابع اینترنتی : محیط شبکه اینترنت, به دلیل اینکه دارای قابلیت بسیار بالایی در حک و اصلاح منابع و حتی تغییر کلی آن دارد, باعث شده است که نتوان یک ویژگی ثابت برای منابع اینترنتی در طول زمان تعیین کرد و در نتیجه باعث می شود که پایگاه های کتابشناختی مدام در حال تغییر باشند که اگر چنین شود طبق پیش بینی بانرجی[۱] در نتیجه یادداشت ها و نقاط دستیابی اضافی که به علت تغییرات در منابع اینترنتی رخ می دهد, پیشینه های پایگاه بسیار طولانی شده و مختصر ومفید بودن خود را از دست خواهند داد.
۳. حذف منابع اینترنتی: هیچ نظمی در ورود اطلاعات و منابع به اینترنت وجود ندارد و منابع اینترنتی ممکن است به علت مشکلات چندی که بر عرضه کنندگان این منابع پیش می آید, کلا فعالیت آنها در عرصه اینترنت راکد شود و در نتیجه فهرست نویسی منابع اینترنتی گوناگون با فرض این احتمال در آینده مشکلاتی از قبیل عدم بازیبی را در پی خواهد داشت.
۴. فهرست نویسی بنیادی , نیاز اصلی منابع اینترنتی: اینترنت خود دنیایی است که هر چه بدان وارد می شود باید دارای شناسنامه ای باشد که این همان فهرست نویسی بنیادی برای منابع اینترنتی است, اما آیا براستی امکان فهرست نویسی بنیادی برای همه منابع اینترنتی وجود دارد؟ مطمئنا جواب منفی است و به طور قطع نمی توان همگی آنها را فهرست نویسی بنیادی نمود.اما نکته ای که حایز اهمیت است اینست که اگر برای غلبه بر مشکلات فهرست نویسی اینترنتی به خصوص از سوی کتابداران تصمیمی اتخاذ نشود, نتیجه آن بازیابی زیاد و نامربوط اطلاعات در اینترنت خواهد بود چرا که روند افزایش منابع اینترنتی خیره کننده است و همه چیز را می توان در آن به صورت درهم و برهم پیدا نمود.

●ابزارهای کاوش در اینترنت

اینترنت همچون یک مغازه سمساری است که همه چیز در آن یافت می شود. اینترنت پدیده ای بی شکل وقواره است. یک فرد بی تجربه می تواند ساعت های مدیدی غرق در جستجوی بی فایده در اینترنت شود, حتی جستجوهایی که با منطق کافی شروع شوند ممکن است در فضای نامتناهی شبکه گم شوند. از نظر او چنانچه کتابداراگر بخواهد ازمخاطرات شبکه در امان باشد برداشتن سه گام ضروری است: ۱) باید راه های مشخص برای دسترسی وجود داشته باشد که امکان اشتباه کردن و از دست دادن زمان را کاهش دهد.۲) باید دانش کافی در حوزه های مورد علاقه فردی که به جستجو می پردازد, وجود داشته باشد.۳) باید نسبت به افزوده ها و روش های جدید جستجو در اینترنت هوشیاری مستمر وجود داشته باشد( کتز[۲], ۱۳۷۸, ۱۰۴- ۷۷).با توجه به نقل قول مذکور چگونه می توان در شرایط فعلی از اینترنت برای جستجوی اطلاعات استفاده کرد. برای کاوش و جستجو در اینترنت ابزارهایی وجود دارند که موتورهای جستجو نام دارند. این موتورهای جستجو نرم افزارهای کاربردب محیط وب هستند که برای جستجوی انواع منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت طراحی شده اند و با نمایه سازی منابع اطلاعاتی امکان جستجو در منابع اینترنت را ایجاد می کنند. امکانات و ویژگی های موتورهای جستجو در منابعی نظیر سرچ انجین واچ[۳] همیشه زیر نظر است و با معیارهایی همچون روش های مجموعه سازی, شیوه های نمایه سازی, چکیده نویسی و تسهیلات نمایش مورد بررسی قرار می گیرد. نمایه سازی اساس کار موتورهای جستجو در رتبه بندی نتایج و ترکیب منطقی واژه ها برای بازیابی اطلاعات در اینترنت را تشکیل می دهد که در هر موتوری این وظیفه بر عهده بخشی به نام عنکبوت وب[۴] یا خزنده وب[۵] است که مدام کار مرور وب و بازدید از سایت ها را برعهده دارد و آنها را به موتور جستجو انتقال می دهد که حاصل آن نتایج بازیابی موتور کاوش است که نمایش داده می شود.

●معایب موتورهای کاوش

حجم گسترده و روزافزون منابع و سایت های اینترنتی این مشکل را به وجود می آورد که حتی قویترین موتورهای جستجو نیز نتوانند تمامی وب را نمایه سازی کنند.
مشکلات عمده جستجو و بازیابی در موتورهای کاوش بدین قرارند:
۱- میزان بازیابی ها زیاد است.
۲- منابع بازیابی شده تکرازری بسیار زیادند.
۳- اغلب جستجوها کم ربط یا نامرتبط هستند.
۴- در نمایه سازی از زبان طبیعی استفاده می کنند ودر نتیجه مهار واژگانی ندارند.
۵- در موتورهای مختلف نتایج بسیار متفاوتی در بازیابی ها دیده می شوند.
۶- عدم وجود اطلاعات کافی در مدخل های بازیابی شده.
۷- عدم بازیابی بسیاری از منابع ارزشمند به علت قرار گرفتن در وب پنهان.
اما باز با این حال باید گفت در حالی که منابع اینترنت به صورت یکپارچه سازماندهی نشده اند, تنها مسیر ممکن و درست برای بازیابی اطلاعات مطلوب همین موتورهای کاوش هستند.

●استفاده از روش های ابرداده[۶] در سازماندهی اطلاعات و معرفی برخی از آنها

رشد و گسترش شتابناک منابع اطلاعاتی در اینترنت و بویژه پس از شروع کار وب با قابلیت های بی نظیر آن ضرورت وجود عناصر داده های فرانگر و گسترده را برای سازماندهی, جستجو و بازیابی سریع تر, موثر و نظام یافته تر منابع اطلاعاتی شبکه به اثبات رساند که ازجمله این عناصر ابرداده است.تعریفی که هاپکینز[۷](۱۹۸۸) از ابرداده, داده است این چنین است” اطلاعات فهرست گونه که برای شناسایی توصیف و مکان یابی منابع الکترونیکی شبکه مورد استفاده قرار می گیرد". با توجه به این تعریف, ابرداده در واقع نوعی روش و ابزار برای فهرست نویسی, سازماندهی و بازیابی منابع الکترونیکی در شبکه اینترنت است و کاربرد اصطلاح جدید نیز برای ایجاد تمایز میان روش های جدید سازماندهی منابع اطلاعاتی الکترونیکی با روش های متداول و سنتی فهرست نویسی و سازماندهی اطلاعات است که صرفا در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی مورد استفاده قرار می گرفت( شیری, ۱۳۷۹, ۱۲۶).

●ویژگی های ابرداده ها

مبنای کاربرد ابرداده , جستجو, یافتن, مستندسازی, ارزشیابی و گزینش منابع شبکه ای است که موجب افزایش دقت بازیابی منابع شبکه ای می شود(هاکالا[۸], ۱۹۹۷). و اما اهم ویژگی ها و کاربردهای ابرداده این چنین است:
۱- مدیریت بر حجم گسترده ای از اطلاعات در شبکه
۲- نمایه سازی انواع گسترده ای از اطلاعات در شبکه
۳- آسان سازی جستجو و بازیابی اطلاعات در شبکه و جامعیت در بازیابی
۴- تطبیق, اشتراک, یکپارچه سازی و استفاده مجدد از انواع اطلاعات در محیط شبکه
۵- نظارت بر دسترسی به اطلاعات. ابرداده نه تنها به جستجو و بازیابی موثر منابع اطلاعاتی ناهمگن می پردازد, بلکه اطلاعاتی را که دسترسی بدان ها محدود است برای شیوه و نوع استفاده کاربران مدیریت می کند(خو[۹], ۱۹۹۷). تاکنون برای ابرداده قالب ها و استانداردهای گوناگونی به وجود آمده است که از مهمترین آنها می توان به۱) قالب ابرداده ای دوبلین کور[۱۰] ۲) قالب مارک ۳) قالب یو. اس. مارک ۴) قالب ابرداده طرح کدگذاری متن[۱۱] ۵) قالب ابرداده ای خدمات مکان یابی اطلاعات دولتی[۱۲] اشاره کرد.از میان قالب های فوق الذکر , قالب دوبلین کور که به منزله یک استاندارد جامع توسط او. سی . ال. سی[۱۳] تدوین یافته است از اعتبار و جامعیت بیشتری برخوردار است, به همین دلیل , این استاندارد مورد پذیرش بسیاری از کتابخانه ها و مراکز فهرست نویسی قرار گرفته و مبنای کار سازماندهی منابع اینترنتی واقع شده است(چپسیوک[۱۴], ۱۹۹۹, ۴۵۵).این قالب دارای مجموعه عناصری ابرداده ای است که به این ترتیب هستند:
۱- عنوان ۲- پدیدآورنده ۳- موضوع ۴- توصیف ۵- ناشر ۶- همکار ۷- تاریخ ۸- نوع منبع ۹- قالب ۱۰- شناسگر ۱۱- منبع ۱۲- زبان ۱۳- ارتباط یا رابطه ۱۴- پوشش ۱۵-حقوق.

●نتیجه گیری

ظهور اینترنت چالش های جدیدی را به خود به وجود آورده است و تاثیرات عدیده ای بر علوم و فنون مختلف گذارده است و یکی از عرصه هایی که به شدت از اینترنت تاثیر پذیرفته است عرصه اطلاعات و اطلاع رسانی است و در آینده باید شاهد باشیم که کل جریان داد وستد اطلاعات از طریق اینترنت انجام خواهد گرفت. ظهور محیط های الکترونیکی جدید وممنابع الکترونیکی مختلف, ضرورت الگوها, روش ها, استانداردها و ابزارهای جدیدی را برای ذخیره, سازماندهی و بازیابی آنها مخصوصا منابع اینترتی را می طلبد. با توجه به اینکه اینترنت خود دنیای بسیار آشفته ای است و از طرفی دیگر امکانات فعلی موجود در اینترنت برای جستجو و بازیابی اطلاعات دارای نارسائی های عدیده ای هستند, لازم است که کتابداران و اطلاع رسانان که سال هاست با عنوان سازماندهندگا ن منابع اطلاعاتی چاپی شناخته شده اند, با ابزارهای جدید سازماندهی منابع اینترنتی آشنا شوند و این دنیای بی نظم و آشفته موجود در اینترنت را نظم ببخشند و کارکردهای اینترنت را به حد اعلا که همان اشاعه اطلاعات در شکل صحیح است , به نحو مطلوب , با دقت هر چه تمام تر در زمان مناسب و با هزینه مطلوب به انجام برساند. برای این کار ابزارهای چندی وجود دارد که موتورهای کاوش اینترنت یکی از آنهاست و استانداردها و الگوهایی نیز وجود دارند که حاصل کار کتابدارن است که ا زمهمترین آنها استفاده از روش های ابرداده , در جهت سازماندهی منابع اینترنتی است. نکته اصلی و پراهمیت آنست که چنانچه, هرچه سریعتر چاره ای به ویژه از سوی کتابداران برای مشکل سازماندهی اطلاعات در اینترنت اندیشیده نشود, با افزوده شدن حجم عظیم و روزافزون اطلاعات به آن نتایجی جز بازیابی زیاد و نامربوط نخواهد داشت.

پي نوشت :

[۱] .Banerjee
[۲] .Katz
[۳].http://searchenginewatch.com
[۴] .web spider
[۵] .web crawler
[۶] .Metadata
[۷] .Hopkins
[۸] .Hakala
[۹] .Xu
[۱۰] .Dublin Core Metadata Format
[۱۱] .Text Encoding Initiative
[۱۲] .Government Information Locator Services
[۱۳] .O.C.L.C
[۱۴] .Chepesiuk

منابع :

پور سرباز, علی اکبر.۱۳۷۸ " فهرست نویسی و رده بندی منابع الکترونیکی: چیره دستی های کهنه در محیطی نو", کتابداری و اطلاع رسانی, ۲ , ۴, ۱۳۵.
حاجی زین العابدینی, محسن. ۱۳۸۱,"فهر ستنویسی و رده بندی منابع اینترنتی: استفاده از چیره دست هایی گذشته", پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی, دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی, دانشگاه علوم پزشکی ایران.
شیری , علی اصغر. ۱۳۷۹"ابرداده ها و تاثیر آن بر فهرست هی ماشین خوان:...", مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست های رایانه ای در کتابخانه های ایران, ۲۷و ۲۸ آبان ۱۳۷۸, به کوشش رحمت الله فتاحی, دانشگاه فردوسی مشهد, مرکز اطلاع رسانی و خدماات علمی وزارت جهاد سازندگی,۲۴۸-۱۲۵.
فتاحی, رحمت الله. ۱۳۷۸," بلبشوی اینترنت: گفتاری درباره مشکلات سازماندهی , جستجو, و بازیابی اطلاعات در وب جهانگستر" , کتابداری و اطلاع رسانی, ۲, ۶, ۲۲- ۱.
___________. ۱۳۸۰, "چالش های سازماندهی منابع دانش در آغاز قرن بیست و یکم با نگاهی به دانش فهرست نویسی در ایران", فصلنامه کتاب, ۱۲, ۴, ۸۳- ۵۹.
___________.۱۳۷۷, فهرست نویسی : اصول و روش ها, مشهد, دانشگاه فردوسی .
کتز, ویلیام. ۱۳۷۸" اینترنت و خدمات مرجع", ترجمه سعید رضایی شریف آبادی , کتابداری و اطلاع رسانی, ۲, ۱۰۴-۷۷.
کوشا, کیوان.۱۳۷۹" فهرست های همگانی و شبکه جهانی وبک بررسی امکانات فهرست پیوسته کتابخانه های ملی در محیط وب", مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست های رایانه ای در کتابخانه های ایران, ۲۷و ۲۸ آبان ۱۳۷۸, به کوشش رحمت الله فتاحی, دانشگاه فردوسی مشهد, مرکز اطلاع رسانی و خدماات علمی وزارت جهاد سازندگی,۱۸۹-۱۶۱.
Chepesuik, Rou. ۱۹۹۹, “ Organizing the Internet: the “ Core” of the Challenge”, American Libraries, ۳۶(۳/۴): ۴۵۵-۴۶۰.
* دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تهران

منبع: سایت گرداب /س