بسترسازی برای همکاری و همراهی فرزندان و بستر سوزی تنش، یکی از عوامل مهم ارتباط صحیح والدین با فرزندان است. ابتدا باید والدین، خودشان را از زشتیها دور بدارند و در موضع تهمت قرار ندهند. در امان ماندن از سوءظن دیگران، در گرو این است که از بروز زمینه آن جلوگیری کنیم. تعالیم دینی نیز با استفاده از روش زمینه سازی، مؤمنان را از افتادن در ورطه، برحذر داشته اند. برای نمونه، خداوند متعال در آیه ۱۲ سوره حجرات، مؤمنان را از بسیاری از گمانها برحذر میدارد و دلیل آن را به این صورت توضیح میدهد که برخی از گمانها، گناه است. به همین جهت، دوری گزیدن از گمانهایی که به مرحله یقین نرسیده است، حتی اگر گمان بد نباشد، موجب می شود تا مرتکب گمان ناپسند و گناه نشویم. یکی از ریشه های سوءظن، بد بودن خود فرد است. فردی که خون آلوده است، دیگران را نیز آلوده میپندارد. فردی که با انگیزهای نادرست رفتار می کند، همین رفتار را از دیگران نیز، بر همان نیت و انگیزه حمل می کند و آن را درست توجیه نمی کند. امیرالمؤمنین این حالت روانی را چنین ترسیم کرده اند: الرجل السوء لا یظن باحد خیرة لانه لا یراه الآ بوصف نفسه؛ «مرد بدگمان به هیچ کس گمان خیر نمی برد، چراکه او را مانند خود می بیند». همچنین حضرت برای دور شدن از اتهام فرموده اند: من وقف بنفسه موقف التهمة فلا یلومن من اساء به الظن؛ «کسی که خود را در جایگاه اتهام قرار دهد، نباید کسی را که به او بدگمان شده، ملامت کند چرا که خود سزاوار ملامت است».
این نکته حایز اهمیت است که رفتارهای هیجانی در نوجوان، بسیار شدیدتر از کودک است. این نوع رفتارها به احتمال قوی، نتیجه تغییرات سریع رشد در مغز نوجوان است. فرزندان ما در دوران کودکی با اینکه بیشترین فشار را از سوی خانواده حس می کنند، به طور طبیعی، مطابق میل آنها عمل می کنند، اما وقتی به سن نوجوانی می رسند، گردونه روابطشان با گروه همسال، به شدت افزایش می یابد و به طور طبیعی مطابق میل آنها عمل می کنند. شما به جای اینکه در این سنین، به فکر تحمیل عقاید و باورهای خود به فرزندتان باشید، به این فکر کنید که چگونه می توان بسترسازی کرد و گردونه دوستان مناسبی برای او تدارک دید. جوان و نوجوان ما باید دوستانی داشته باشد تا این رفتار هیجانی را هدایت کند. حواریون به حضرت عیسی عرض کردند: یا روح الله، با چه کسی هم نشینی و دوستی کنیم؟ حضرت فرمودند: با شخصی هم نشینی کن که سه ویژگی داشته باشد: دیدن او، شما را به یاد خدا بیندازد و به اطاعت خداوند ترغیب کند؛ سخن او به علم تو بیفزاید و باعث افزایش دانش تو شود؛ عمل او تو را به آخرت ترغیب کند و به یاد آخرت بیندازد. چنین دوستی، فرزندتان را بسیار آسان تر به خواسته شما می رساند.
یکی از عوامل احساس رضایت فرزندان از موقعیت خود و کنار آمدنشان با کمبودهای احتمالی، مقایسه خوشبینانه است. در منابع دینی به مقایسه خوش بینانه به منزله راهی برای رضایتمندی از وضعیت موجود
تخریب باورهای نادرست
تخریب یا مبارزه با عقاید و باورهای غلط، خود بستر خوبی برای ارتباط با فرزندان است. بیشتر افراد، گفته های خود را با استفاده از کلمات «من باید»، «من حتمأ» و من می بایست» ادا می کنند و در برخی موارد این گفته ها با حرارت، عزمی راسخ و منظوری خاص بیان می شود. گاه لحن ادای کلمات، مجاب کننده فرزند نیست و بیشتر او را به مقابله فرا می خواند. ما در دنیایی زندگی می کنیم که یادگیری مبتنی بر تجربه هاست. در دوره ای، فرزند به دلیل کمی سن و ناپختگی، تفاوت صحیح و ناصحیح را نمیداند و نمی تواند رفتار خوب و بد را از یکدیگر جدا کند. در چنین موقعیتی، پدر و مادر، فامیل نزدیک، رسانه های ملی و... باعث می شوند فرزند چیزهایی یاد بگیرد. این راه و روش برای این موقعیت مناسب است، اما باید بدانیم که این نوع یادگیری، فقط برای شروع آموزش خوب است؛ زیرا ساختاری کلی و عمومی در اختیار فرزند ما قرار می دهد، ولی در زمانی که فرزند ما در اواسط نوجوانی و دوره جوانی قرار می گیرد، دیگر این نوع انتقال مفاهیم که باور بزرگسالان را به فرزندان منتقل می کند، مناسب نیست و چنانچه افراد در نوجوانی، جوانی و بزرگسالی نیز، همچنان باورها و عقاید خود را از دیگران بگیرند، مسلما راه مطلوبی نپیموده اند. فرزندان در کودکی توان قضاوت و سنجش ندارند و باید در پناه باورهای کسانی که به آنان اعتماد دارند، آموزش ببینند، اما در جوانی و بزرگسالی از تجاربی برخوردارند که مناسب است شخصا اقدام کنند و عقاید مطلوب را برگزینند. برخی اوقات ما عقیده ای را بیان می کنیم که منشأ آن، در کودکی ماست و آن را اکنون نیز به مثابه پیروی از آباواجداد خود حفظ کرده ایم و این نوع پایبندی، قطعا پذیرفته عقل و دین نیست.
رو آوردن به مقایسه مطلوب
یکی از عوامل احساس رضایت فرزندان از موقعیت خود و کنار آمدنشان با کمبودهای احتمالی، مقایسه خوشبینانه است. در منابع دینی به مقایسه خوش بینانه به منزله راهی برای رضایتمندی از وضعیت موجود، اشاره شده است. امام صادق می فرمایند: انظر من هو دونک فی المقدرة... فان ذلک اقنع لک بما قسم الله لک؛ «از نظر امکانات، به کسی بنگر که فروتر از توست؛ چراکه این کار، تو را به روزی مقدر از جانب خداوند قانع تر میسازد». به همین دلیل، در روایات ما به همنشینی با فقرا توصیه شده و به عنوان راهی برای شکر و قناعت، بر آن تأکید شده است. عن على ل: جالس الفقراء تزدد شکرة «با فقرا هم نشینی کن تا شکر گزاری تو فزونی یابد».
همان گونه که مقایسه خوشبینانه، موجب احساس رضایتمندی از موقعیت موجود می شود و به شکر و قناعت می انجامد، مقایسههای بدبینانه که در آن، فرد ضعفهای عادی زندگی خود را با قوت های دیگران میسنجد، عامل ناخشنودی از موقعیت موجود می شود؛ آن هم ناخشنودی با پیامد ناامیدی؛ زیرا همیشه فراتر از او کسانی خواهند بود تا مقایسه او، موجب آزارش شود. بر این اساس، پرهیز از مقایسه های بدبینانه، مهارتی مؤثر در قانع سازی خویش به زندگی و حفظ روحیه شکرگزاری است .
امام صادق علیه السلام می فرمایند: لا تنظر الى من هو فوقک فی المقدرة، فان ذلک اقنع لک بما قستم لک؛ «به افرادی که از نظر امکانات مادی از تو برترند، نظر نیفکن؛ چراکه این کار، تو را به آنچه از سوی خدا برایت مقدر شده است، قانع تر خواهد ساخت». شاید از همین روست که همنشینی با اغنیاء مذموم دانسته شده است.
امام باقر علیه السلام نیز در تحلیل این موضوع به مردی فرمودند: لا تجالس الأغنیاء فان العبد یجالسهم وهو یرى أن الله علیه نعمة فما یقوم حتى یرى أن لیس لله علیه نعمة؛ «با ثروتمندان همنشین مباش؛ چون هنگامی که بنده ای در کنار آنان می نشیند، خود را مشمول نعمت خداوند می داند، اما از کنار آنان برنمی خیزد تا اینکه می پندارد خداوند هیچ نعمتی به او نداده است».
منبع: خانوادۀ موفق، علی حسین زاده، چاپ دوم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، کاشان 1391
این نکته حایز اهمیت است که رفتارهای هیجانی در نوجوان، بسیار شدیدتر از کودک است. این نوع رفتارها به احتمال قوی، نتیجه تغییرات سریع رشد در مغز نوجوان است. فرزندان ما در دوران کودکی با اینکه بیشترین فشار را از سوی خانواده حس می کنند، به طور طبیعی، مطابق میل آنها عمل می کنند، اما وقتی به سن نوجوانی می رسند، گردونه روابطشان با گروه همسال، به شدت افزایش می یابد و به طور طبیعی مطابق میل آنها عمل می کنند. شما به جای اینکه در این سنین، به فکر تحمیل عقاید و باورهای خود به فرزندتان باشید، به این فکر کنید که چگونه می توان بسترسازی کرد و گردونه دوستان مناسبی برای او تدارک دید. جوان و نوجوان ما باید دوستانی داشته باشد تا این رفتار هیجانی را هدایت کند. حواریون به حضرت عیسی عرض کردند: یا روح الله، با چه کسی هم نشینی و دوستی کنیم؟ حضرت فرمودند: با شخصی هم نشینی کن که سه ویژگی داشته باشد: دیدن او، شما را به یاد خدا بیندازد و به اطاعت خداوند ترغیب کند؛ سخن او به علم تو بیفزاید و باعث افزایش دانش تو شود؛ عمل او تو را به آخرت ترغیب کند و به یاد آخرت بیندازد. چنین دوستی، فرزندتان را بسیار آسان تر به خواسته شما می رساند.
یکی از عوامل احساس رضایت فرزندان از موقعیت خود و کنار آمدنشان با کمبودهای احتمالی، مقایسه خوشبینانه است. در منابع دینی به مقایسه خوش بینانه به منزله راهی برای رضایتمندی از وضعیت موجود
تخریب باورهای نادرست
تخریب یا مبارزه با عقاید و باورهای غلط، خود بستر خوبی برای ارتباط با فرزندان است. بیشتر افراد، گفته های خود را با استفاده از کلمات «من باید»، «من حتمأ» و من می بایست» ادا می کنند و در برخی موارد این گفته ها با حرارت، عزمی راسخ و منظوری خاص بیان می شود. گاه لحن ادای کلمات، مجاب کننده فرزند نیست و بیشتر او را به مقابله فرا می خواند. ما در دنیایی زندگی می کنیم که یادگیری مبتنی بر تجربه هاست. در دوره ای، فرزند به دلیل کمی سن و ناپختگی، تفاوت صحیح و ناصحیح را نمیداند و نمی تواند رفتار خوب و بد را از یکدیگر جدا کند. در چنین موقعیتی، پدر و مادر، فامیل نزدیک، رسانه های ملی و... باعث می شوند فرزند چیزهایی یاد بگیرد. این راه و روش برای این موقعیت مناسب است، اما باید بدانیم که این نوع یادگیری، فقط برای شروع آموزش خوب است؛ زیرا ساختاری کلی و عمومی در اختیار فرزند ما قرار می دهد، ولی در زمانی که فرزند ما در اواسط نوجوانی و دوره جوانی قرار می گیرد، دیگر این نوع انتقال مفاهیم که باور بزرگسالان را به فرزندان منتقل می کند، مناسب نیست و چنانچه افراد در نوجوانی، جوانی و بزرگسالی نیز، همچنان باورها و عقاید خود را از دیگران بگیرند، مسلما راه مطلوبی نپیموده اند. فرزندان در کودکی توان قضاوت و سنجش ندارند و باید در پناه باورهای کسانی که به آنان اعتماد دارند، آموزش ببینند، اما در جوانی و بزرگسالی از تجاربی برخوردارند که مناسب است شخصا اقدام کنند و عقاید مطلوب را برگزینند. برخی اوقات ما عقیده ای را بیان می کنیم که منشأ آن، در کودکی ماست و آن را اکنون نیز به مثابه پیروی از آباواجداد خود حفظ کرده ایم و این نوع پایبندی، قطعا پذیرفته عقل و دین نیست.
رو آوردن به مقایسه مطلوب
یکی از عوامل احساس رضایت فرزندان از موقعیت خود و کنار آمدنشان با کمبودهای احتمالی، مقایسه خوشبینانه است. در منابع دینی به مقایسه خوش بینانه به منزله راهی برای رضایتمندی از وضعیت موجود، اشاره شده است. امام صادق می فرمایند: انظر من هو دونک فی المقدرة... فان ذلک اقنع لک بما قسم الله لک؛ «از نظر امکانات، به کسی بنگر که فروتر از توست؛ چراکه این کار، تو را به روزی مقدر از جانب خداوند قانع تر میسازد». به همین دلیل، در روایات ما به همنشینی با فقرا توصیه شده و به عنوان راهی برای شکر و قناعت، بر آن تأکید شده است. عن على ل: جالس الفقراء تزدد شکرة «با فقرا هم نشینی کن تا شکر گزاری تو فزونی یابد».
همان گونه که مقایسه خوشبینانه، موجب احساس رضایتمندی از موقعیت موجود می شود و به شکر و قناعت می انجامد، مقایسههای بدبینانه که در آن، فرد ضعفهای عادی زندگی خود را با قوت های دیگران میسنجد، عامل ناخشنودی از موقعیت موجود می شود؛ آن هم ناخشنودی با پیامد ناامیدی؛ زیرا همیشه فراتر از او کسانی خواهند بود تا مقایسه او، موجب آزارش شود. بر این اساس، پرهیز از مقایسه های بدبینانه، مهارتی مؤثر در قانع سازی خویش به زندگی و حفظ روحیه شکرگزاری است .
امام صادق علیه السلام می فرمایند: لا تنظر الى من هو فوقک فی المقدرة، فان ذلک اقنع لک بما قستم لک؛ «به افرادی که از نظر امکانات مادی از تو برترند، نظر نیفکن؛ چراکه این کار، تو را به آنچه از سوی خدا برایت مقدر شده است، قانع تر خواهد ساخت». شاید از همین روست که همنشینی با اغنیاء مذموم دانسته شده است.
امام باقر علیه السلام نیز در تحلیل این موضوع به مردی فرمودند: لا تجالس الأغنیاء فان العبد یجالسهم وهو یرى أن الله علیه نعمة فما یقوم حتى یرى أن لیس لله علیه نعمة؛ «با ثروتمندان همنشین مباش؛ چون هنگامی که بنده ای در کنار آنان می نشیند، خود را مشمول نعمت خداوند می داند، اما از کنار آنان برنمی خیزد تا اینکه می پندارد خداوند هیچ نعمتی به او نداده است».
منبع: خانوادۀ موفق، علی حسین زاده، چاپ دوم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، کاشان 1391
.jpg "چرا پیامبر (ص) فرموده است که سوره هود مرا پیر کرده است؟")
