کاهش جمعیت به دنبال سبک زندگی مدرن (بخش اول)

در جامعه ما بعد از رشد سریع جمعیت در دهه های 50 و 60، جلوگیری از این رشد و کاهش آن به یکی از اولویت های اصلی در سطح مدیریت کلان کشور مبدل شد و با برنامه ریزی های مختلف، به سرعت این افزایش رشد کنترل شد و نرخ رشد جمعیت بسیار کاهش یافت. هرچند این کاهش در آن مقطع، نشان از توانایی های مختلف در عرصه های برنامه ریزی و سیاست گذاری حکایت می کرد، اما با تبدیل مساله کنترل جمعیت از یک سیاست موقت و مقطعی به یک شیوه زندگی در سطح جامعه، با مساله جدید شکل گیری فرهنگ تک فرزندی و یا حتی بی فرزندی رو به رو شدیم؛ مشکلی که در تمامی جوامع توسعه یافته نیز بروز کرده است. به تعبیر دیگر درسبک زندگی جدید که متاثر از مدرنیته است، خانواده جایگاه خود را از دست داده است و یکی از مهمترین کارکردهای آن که تولید فرزند و تربیت نسل جدید است، آگاهانه ترک شد. دختران وپسرانی که امروز ازدواج می کنند این شیوه زندگی کردن را پذیرفته اند و به تعبیر جامعه شناسانه اینگونه جامعه پذیر شدند. این مقاله قصد دارد ابتدا به تعریف سبک ­زندگی و تغییرات آن همگام با تغییرات جهانی تحت تاثیر رسانه­ های جمعی، اشاره کرده و سپس به اهمیت یافتن مقوله مدیریت بدن به عنوان یکی  از دغدغه های مهم در سبک زندگی زنان و دختران جوان بپردازد. و بر این امر تاکید کند که مدیریت بدن از جمله مقولات مهم در کاهش فرزند آوری در ایران است که موجب کاهش نرخ جمعیت در سال های اخیر در کشور شده است.

تعاریف متعددی تاکنون درباره سبک زندگی در علوم اجتماعی ارائه شده است؛ به لحاظ تاریخی، مطالعات ابتدایی در خصوص سبک زندگی، بر رفتارها و فعالیت های عینی تمرکز داشتند، اما به تدریج، ارزش ها و نگرش ها نیز به عنوان عناصر مهم در تعریف سبک زندگی نمایان شدند [1]. سبک های زندگی به معنای عام روش های متمایز زیستن است که توسط گروه های مختلف مردم برگزیده می شود.[2]

درواقع سبک زندگی را می توان در تمامی کنش ها و رفتارهای فرد و در تعاملات و ارتباطات وی با دیگران، طبیعت و به طور کلی محیط اجتماعی اطراف وی ملاحظه و مشاهده کرد. از این منظر سبک زندگی جنبه های عینی، مشهود و ملموس فرهنگ و نظام ارزشی در یک جامعه است و گویای بخش قابل رویت هویت جمعی و هویت فرهنگی در یک جامعه است. سبک زندگی را می توان در اوقات فراغت، تفریح، رفتارهای جنسیتی، علایق حرفه ای، شغلی، هنری، ادبی، ورزشی و مدیریت بدن مورد بررسی قرار داد [3].

توجه ویژه ای که امروزه به مقوله سبک زندگی معطوف شده درپی تاثیرات عمیقی است که گسترش سبک زندگی غربی بر ارزش ها و باورهای فرهنگی جامعه ایرانی برجای گذاشته است.

به دیگر بیان سبک زندگی از مفاهیم جدید در حوزه علوم اجتماعی است که در ارتباط با رسانه­ ها نیز مطرح می شود. درواقع افراد تحت تاثیر رسانه­ ها به افکار، سلیقه­ ها و ارزش­ های خود شکل می­ دهند و این سلیقه­ ها و ارزش ­ها است که منجر به بروز رفتار و درنهایت شکل­ گیری سبک ­زندگی آن­ها می­ شود.

ازسوی دیگر می توان گفت مسئله سبک زندگی، انتخاب های افراد جامعه در گزینش الگوهای رفتاری است که حامل ارزش ها و باورهای فرهنگی اند؛ یکی از این انتخاب ها، مدیریت بدن است [4].

جذابیت جسمانی از جمله موضوعاتی است که در دوران مدرن استانداردهای جدیدی پیدا کرده و از عوامل شکل دهنده روابط افراد محسوب می­ شود، به طوری که مدیریت بدن در دوران مدرن اهمیت بیشتری پیدا کرده است و رفتارهای گوناگون بهداشتی نظیر بدن سازی، رژیم های غذایی، تجهیزات ورزشی و آرایشی مختلف برای مراقبت از بدن پدیدار شده است.

تغییرات اعمال شده روی بدن از نظر آرایش و پوشش ظاهری، جراحی های زیبایی، رویه های لاغری، ورزش و نگهداری از بدن تحت عنوان کلی مدیریت بدن مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت یافتن بدن انسان و متعاقب آن مقبولیت اجتماعی افراد از پیامدهای اساسی ظهور جامعه مصرفی مدرن است که در آن افراد با تغییر ویژگی های ظاهری بدن مبادرت به ساخت بدن اجتماعی مورد پذیرش جامعه می کنند[5].

به نظر می رسد در دوره جدید با تحولات جهانی شدن، بیش از حد به مسئله بدن توجه شده است. با آمدن مدرنیته نگرانی ای در انسان مدرن در خصوص رابطه اجتماعی اش با دیگران و قضاوت آنها درباره خودش به وجود آمد که بدن یکی از مهمترین عرصه این نگرانی هاست.
ادامه دارد...


پی نوشت: