تغییر باورهای فراشناختی مثبت به عنوان شیوه‌ای برای آزادسازی ظرفیت بیمار برای استفاده از راه های جایگزین در پاسخ به رخدادهای درونی و افزایش انگیزهی او برای شکستن عادت دیرینهی پاسخ دهی از طریق فعالیت مفهومی گسترده، حایز اهمیت است. تداوم باورهای مثبت نیرومند می تواند پس از ختم درمان به عنوان عوامل آسیب پذیری عمل کند و زمینه را برای تداوم یا برگشت دوباره به پاسخهای نگرانی، فراهم سازد.
در درمان فراشناختی، راهبردهای متعددی برای تضعیف باورهای مثبت طراحی شده است. این راهبردها شامل تکنیکهای اسناد مجدد کلامی استاندارد، راهبرد عدم مطابقت و آزمایش های تعدیل نگرانی می باشند.
درمانگر معمولا این بخش از درمان را با بررسی شواهد حمایت کننده از مزایای نگرانی شروع می کند. این گام به شیوه ی زیر ارایه می شود:
ما باورهای منفی شما دربارهی نگرانی را بررسی کردیم و متوجه شدید که نگرانی قابل کنترل و بی ضرر است. اکنون می خواهیم بر باورهایی مثبتی که دربارهی سودمندی نگرانی دارید، متمرکز شویم. این نوع باورها، از استفادهی مفرط مداوم از نگرانی به عنوان نوعی راهبرد مقابله ای حمایت می کنند. اکنون می خواهیم به بررسی راههای گسترش و ابقای روش های تازه ای که برای برخورد با افکارتان آموخته اید، بپردازیم.» درمانگر با بررسی شواهد تأیید کننده و نفی کنندهی باورهای بیمار، آنها را به چالش می کشد. چند نمونه از سؤال های متداول از این قرارند:
«آیا شواهدی دارید که نگرانی سودمند است؟ نگرانی از طریق چه ساز و کاری مفید واقع می شود؟» | آیا هیچ وقت بدون این که نگران باشید، کاری را انجام داده اید؟» «نتیجه اش چه بود؟» وقتی نگران هستید، وضعیت تمرکزتان چگونه است؟» «این حالت چه قدر با مفید بودن نگرانی سازگار است؟»
وقتی نگران هستید، چه تغییری در خلقتان ایجاد می شود؟» «پس نگرانی چگونه مفید واقع می شود؟» اگر نگران بودن برای اجتناب از مشکلات مؤثر باشد، پس افراد نگران باید مشکلات کم تری داشته باشند. آیا این گونه است؟» چند وقت یک بار موقعیت ها، آن گونه که نگرانی تان آنها را ترسیم کرده بود، از آب در می آیند؟ بنابراین، اگر نگرانی واقعیت را اغراق آمیز جلوه می دهد، چگونه می تواند واقعة مفید باشد؟» «آیا نگرانی به شما اجازه میدهد که از زوایای مختلف، از جمله از جنبه ی مثبت به مسایل نگاه کنید؟ اگر نگرانی سوگیرانه است، پس چگونه می تواند برای شما سودمند باشد؟»نمونه ای از کاربرد این سؤالها در درمان یک بیمار سالمند مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر، در گفت و گوی زیر ارایه شده است:
درمانگر: فکر می کنید مهم ترین مزایای نگرانی کدامند؟ بیمار: نگران بودن بدان معنا است که من مرتکب اشتباهات بزرگی نخواهم شد و می توانم از آنها اجتناب کنم. درمانگر: آیا شواهدی دارید که نگرانی به شما کمک می کند تا جلوی اشتباه کردن را بگیرید؟ بیمار: خوب، من همیشه در زندگیم نگران بوده ام و تصور نمی کنم که مرتکب اشتباه بزرگی شده باشم. درمانگر: آیا می توانستید دربارهی همه چیز در زندگی تان نگران باشید؟ بیمار: نه، فکر نمی کنم دربارهی همه چیز نگران باشم. درمانگر: خوب، آیا چیزهایی که شما دربارهی آنها نگران نبوده اید، اشتباه هستند؟ بیمار: نه، گاهی اوقات، چیزهایی که انتظارشان را نداشتید، می توانند شما را شگفت زده کنند.
درمانگر: شواهد شما در مورد این که نگرانی برای جلوگیری از اشتباه کردن ضروری است، کدامند؟ بیمار: فکر نمی کنم دلایل زیادی وجود داشته باشد. اما گاهی اوقات می تواند مفید واقع شود. درمانگر: چه ساز و کاری باعث می شود تا نگرانی گاهی اوقات مفید واقع شود؟ بیمار: خوب، ممکن است در پیش بینی یک مشکل درست عمل کنم.
درمانگر: چند وقت یکبار موقعیتها دقیقا آن طور که پیش بینی کرده بودید، درست از آب در می آیند؟ بیمار: گاهی اوقات.| درمانگر: یعنی موقعیت ها درست همان طور که پیش بینی می کردید، محقق می شوند؟ بیمار: نه، شاید نه، چون نگرانی خیلی منفی گرایانه است. درمانگر: درسته. آیا نگرانی می تواند تصویر روشن و دقیقی از یک موقعیت ترسیم کند، یا این که به نوعی سوگیرانه است؟ بیمار: بدبینانه است، بنابراین واقع بینانه نیست. درمانگر: درسته. پس چه قدر باور دارید که نگرانی در جلوگیری از اشتباهات مفید است؟ بیمار: احتمالا خیلی مفید نیست.
راهبرد عدم مطابقت نگرانی
راهبرد عدم مطابقت نگرانی، به منظور نشان دادن عدم مطابقت محتوای نگرانی با ماهیت واقعیت طراحی شده است. این راهبرد در اصل روشی برای به چالش کشیدن محتوای نگرانی نیست (هرچند ممکن است چنین اثری داشته باشد)، بلکه شیوه ای برای به چالش کشیدن اعتبار باورهای فرد دربارهی سودمندی نگرانی است (فراشناختها).دو نوع راهبرد عدم مطابقت وجود دارد: عدم مطابقت گذشته نگر و آیندهنگر هر دو راهبرد مستلزم به دست آوردن توصیف دقیق بیمار از محتوای گام های فرایند نگرانی خود و سپس مقایسه ی این گام ها با رویدادهایی است که واقعا در یک موقعیت رخ داده اند. این راهبرد را می توان در مورد یک رویداد گذشته (عدم مطابقت مربوط به گذشته) یا در مورد یک رویداد آینده (عدم مطابقت مربوط به آینده اجرا کرد.
منبع: راهنمای علمی درمان فراشناختی اضطراب و افسردگی،آدریان ولز، دکتر شهرام محمد خانی، انتشارات ورای دانش، چاپ دوم، طهران 1390
