مسأله انتظار بشر از دین، به لحاظ روش شناختی نیز قابل تحلیل است و این که آیا انتظارات آدمیان، حالتی روانی و سابجکتیو است و جنبه شخصی دارد یا می توان انتظاراتی روشمند و ضابطه مند برای آن معرفی کرد؟ در حالت دوم آیا روش برون متون دینی لازم است، با مراجعه به کتاب و سنت و استفاده از روش درون متون دینی کفایت می کند؟ نگارنده، بر این باور است که روش جمع درون و برون متون دینی و بهره گیری از قرآن و سنت و عقل و تجربه، متقن ترین و جامع ترین روش برای پاسخگویی به مسأله انتظار بشر از دین است. بدین معنا، با روش برون متون دینی، یعنی عقلی و تجربی، به کشف برخی از نیازهای دینی بشر نائل آمده، آن گاه با اثبات حجیت دین و متون دینی، می توان از طریق قرآن و سنت به سایر نیازهای دینی بشر پی برد.
بنابراین، رویکردهای گوناگون روش برون متون دینی مانند: روش عقلی فلاسفه مبنی بر ضرورت بعثت پیامبران، روش کارکردگرایی عالمان تجربی به ویژه روان شناسی و جامعه شناسی دین جهت کشف آثار و خدمات فردی و اجتماعی دین، روش پرسش از متدینان و مخالفان دین، روش انسان شناسی تجربی و بررسی و طبقه بندی نیازهای فردی و اجتماعی، مادی و معنوی، دنیوی و اخروی بشر و تعیین سهم نیازهای دینی بعد از تفکیک سایر نیازهای علمی و فلسفی و غیره و روش بسط تاریخی دین و آزمون پذیری، رویکردها و روش هایی هستند که در اثبات اصل نیاز بشر به دین توانایی دارند. اما در تعیین دقیق همه نیازهای دینی بشر، باید به روش درون متون دینی یعنی قرآن و سنت هم مراجعه کرد و از آن روش هم بهره برد. امتیاز این روش جمع برون و درون دینی) بر سایر روشها (درون دینی یا برون دینی به تنهایی)، این است که علاوه بر کشف جامع نیازهای دینی، مفید بودن آن برای افراد بی دین و غیر معتقد به باورهای دینی و متون دینی نیز نمایان می شود.
شایان ذکر است که اولا، روش تجربی و عقلی، علاوه بر مفید بودنش برای افراد بی دین، هم در فهم و کارآمدی بیشتر قرآن و سنت و هم در تشخیص مصالح و موارد تزاحم احکام مؤثر است. ثانیا بهره گیری از متون دینی و قرآن و سنت، مبتنی بر رعایت قواعد عام زبان شناختی (مانند قاعده عام و خاص)، قواعد خاص زبان عربی (مانند قواعد صرف و نحو)، قواعد اخص قرآنی و روایی (مانند قاعدة ناسخ و منسوخ) و پرهیز از پیش داوری ها و تحمیل باورها و عقاید بر متون دینی است؛ زیرا متون دینی، ناطق اند و بر معنای خود دلالت دارند و باید آن معانی را کشف کرد.
به بیان دیگر، عارفان اعتقاد دارند که تمامی مراحل عرفان، در قرآن و سنت وجود دارد؛ بنابراین، قرآن و سنت نه تنها در تبیین شریعت، بلکه در بیان مقامات عرفانی و طریقه وصول به آنها نیز حداکثری است؛ از این رو، با طرد شکل های مختلف ریاضت و سماء صوفیانه، آن را خارج از دایره قرآن و سنت دانسته و در حقیقت از القائات شیطان میدانند. عرفا، در مقام بیان شهود خویش مدعی هستند که این بیان کاملا شخصی بوده و هیچ گونه منشأ الهی ندارد و از این رو، بحث تنگناهای زبانی را مطرح کرده و خویشتن را در بیان یافته‌های خویش عاجز می دانند. آنان منشأ این عجز را در ضعف قدرت بیان عارف، پایین بودن قدرت فهم مخاطب و مشکل معنائی در بیان معارف عالیه عرفانی۔ شهودی می دانند، رویکرد بعضی از عرفا در بیان شطحیات به همین خاطر بوده است. نتیجه سخن آن که، با بیان صورت گرفته از تجارب عرفانی و تبیین تجربه دینی و اقسام آن خصوصا تجربه دینی در تفسیر سویین برن، می توان شهود عرفانی را نوعی تجربه دینی دانست.
منبع: کلام نوین اسلامی، عبدالحسین خسروپناه، انتشارات تعلیم و تربیت اسلامی، چاپ اول، قم 1390
.jpg "5 ابزار ضروری برای زنده ماندن در صعودهای زمستانی")
