اِندومِتریوز چیست؟

اندومتریوز اختلالیست که در آن، بافتی که سطح داخلی رحم را می‌پوشاند (اندومتریوم)، در جایی خارج از رحم رشد می‌کند.

بافت اندومتریوم از غدد، سلول‌های خونی و بافت پیوندی تشکیل شده است و به شکل طبیعی در رحم رشد می‌کند و سطح پوششی رحم را برای تخمک گذاری آماده می‌کند.

اندومتریوز اغلب دردناک است و تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ و بافت پوشاننده سطح درون لگن را درگیر می‌کند و گسترش به خارج از ارگان‌های لگن نادر است.

در فردی که مبتلا به اندومتریوز است، بافت اندومتریوم نابجا از نظر عملکرد همانند بافت طبیعی ضخیم می‌شود، ریزش می‌کند و با هر چرخه قاعدگی خون ریزی می‌کند و چون راهی برای خروج از بدن ندارد گیر می‌افتد.

اگر اندومتریوز تخمدان‌ها را درگیر کرده باشد، کیست‌هایی به نام اندومتریوما شکل می‌گیرند، بافت احاطه کننده آن آسیب می‌بیند و در نهایت بافت اسکار (بافت ترمیم شده پس از یک زخم) و چسبندگی (از طریق تشکیل باندهای غیرطبیعی از بافت فیبروز ارگان‌های داخل لگن به یکدیگر می‌چسبند) به جا می‌گذارد.

اندومتریوز اختلالیست که در آن، بافتی که سطح داخلی رحم را می‌پوشاند (اندومتریوم)، در جایی خارج از رحم رشد می‌کند.

در تشخیص اندومتریوز ۴ مرحله وجود دارد:

مرحله ۱

ضایعات کوچک و محدود

مرحله ۲

ضایعات خفیف که ممکن است متعدد باشند و احتمال چسبندگی وجود دارد.

مرحله 3

ضایعات متوسط عمیق یا سطحی با چسبندگی واضح

مرحله 4

ضایعات متعدد و شدید که هم سطحی هستند و هم عمیق، با چسبندگی‌های زیاد

تقریبا ۶ تا ۱۰ درصد خانم‌ها در جهان دچار اندومتریوز هستند که می‌تواند باعث دردی شود که گاهی،ذمخصوصا حین قاعدگی، بسیار شدید است.

مشکلات باروری نیز ممکن است ایجاد شود.

اندومتریوز بیماری رایج دوران باروری خانم‌هاست و علائم اغلب پس از یائسگی برطرف می‌شوند.

برای خانم‌هایی که علائم را تجربه می‌کنند درمان‌های موثری برای مدیریت آن‌ها موجود است.

برای نازایی مرتبط با اندومتریوز نیز درمان‌هایی برای افزایش احتمال باروری وجود دارد.

علل اندومتریوز چیست؟

علت دقیق اندومتریوز هنوز مشخص نیست، اما احتمالات زیر مطرح هستند:

قاعدگی عقبگرد

در قاعدگی عقبگرد، خون قاعدگی که شامل سلول‌های اندومتریوم است از طریق لوله‌های فالوپ به سمت عقب جریان پیدا می‌کند و به جای اینکه از بدن خارج شود به درون حفره شکم می‌ریزد. این سلول‌های اندومتریوم نابجا، به سطح و دیواره‌های ارگان‌های لگن می‌چسبند و در آنجا رشد کرده و مانند بافت طبیعی عمل می‌کنند.

تمایز سلول‌های پریتوئن

در تئوری ای که با نام “تئوری القا” شناخته می‌شود، متخصصین بیان می‌کنند که هورمون‌ها و فاکتورهای ایمنی باعث تمایز سلول‌های پریتوئن (سلول‌هایی که سطح داخلی شکم را می‌پوشانند) به سلول‌های اندومتریوم می‌شوند.

تمایز سلول‌های جنینی

طی بلوغ هورمون‌هایی مانند استروژن می‌توانند باعث تمایز سلول‌های جنینی (سلول‌هایی که در ابتدایی ترین مراحل رشد هستند) به سلول‌های اندومتریوم نابجا شوند.

جانشینی روی اسکار جراحی

بعد از اعمال جراحی نظیر هیسترکتومی (خارج کردن رحم از بدن) یا سزارین، سلول‌های اندومتریوم ممکن است به محل برش جراحی بچسبند.

انتقال سلول‌های اندومتریوم

رگ‌های خونی یا سیستم مایعات بافتی (لنفاتیک) ممکن است سلولهای اندومتریوم را به قسمت‌های دیگر بدن منتقل کنند.

اختلالات سیستم ایمنی

مشکل در سیستم ایمنی ممکن است بدن را در تشخیص و از بین بردن بافت اندومتریوم نابجا ناتوان کند.

فاکتورهایی که فرد را مستعد ابتلا به اندومتریوز می‌کنند شامل موارد زیر می‌شوند:

سن بین ۳۰ تا ۴۰ سالگی

بچه دار نشدن

شروع قاعدگی در سن کم

یائسگی دیررس

چرخه‌های قاعدگی کوتاه (برای مثال کمتر از ۲۷ روز)

قاعدگی با خونریزی شدید که بیش از هفت روز طول بکشد

سطوح بالای استروژن در بدن یا مدت زمان طولانی در معرض استروژن بودن

شاخص توده بدنی کم

ابتلا یکی از اقوام (مادر، خواهر، خاله، عمه) یا بیشتر به اندومتریوز

هر بیماری ای که مانع از جریان طبیعی خون قاعدگی به بیرون از بدن شود

اختلالات ساختاری دستگاه تناسلی و عفونت لگنی. 1

علائم اندومتریوز

علائم اندومتریوز متفاوت است. بعضی از زنان علائم خفیف را تجربه می‌کنند، اما برخی دیگر علائم متوسط تا شدید دارند.

شدت درد، درجه یا مرحله بیماری را نشان نمی‌دهد. شما ممکن است یک شکل خفیف از این بیماری داشته باشید، اما درد عذاب آور را تجربه کنید.

همچنین ممکن است یک فرم شدید و ناراحتی بسیار کمی داشته باشید.

اندومتریوز فقط در سنین باروری ایجاد می‌شود؛ این بیماری به ویژه در خانم‌های ۳۰ تا ۵۰ ساله، روی می‌دهد. ممکن است علائم این بیماری مشخص نباشد.

علائم اندومتریوز شدید الزاماً نشانه شدت بیماری نیستند و برعکس ممکن است خانمی که مبتلا به اندومتریوز شدید است، علائمی نداشته باشد یا به ناراحتی کمی دچار شده باشد. بیماری در اکثر موارد خفیف بوده و موجب ناباروری نمی‌شود. درد لگن شایع‌ترین علائم این بیماری است.

علائم اندومتریوز رایج شامل موارد زیر می‌شود:

دوره‌های قاعدگی دردناک

درد در شکم و کمر قبل و در طول قاعدگی

خونریزی شدید قاعدگی یا خونریزی بین دوره‌ها

ناباروری

درد بعد از رابطه جنسی

ناراحتی با حرکت روده

کمردرد

اولین علائم این بیماری درد لگن بوده که اغلب با دوره قاعدگی همراه است. از دیگر علائم اندومتریوز می‌توان به خستگی، اسهال، یبوست، ضعف یا حالت تهوع، مخصوصاً در دوره‌های قاعدگی را نام برد. شدت درد شما لزوماً یک شاخص قابل اعتماد از میزان بیماری نیست.

علائم اندومتریوز گاهی اوقات، با سایر بیماری‌ها و شرایط پزشکی که می‌تواند باعث در لگن شود، اشتباه گرفته می‌شود؛ مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا کیست تخمدان و سندرم روده تحریک پذیر (IBS).

در این بیماری، اعضای شکمی بیش از سایر قسمت‌ها گرفتار می‌شوند.

شایع‌ترین اعضایی که اندومتریوز آنها را مبتلا می‌کند عبارت‌اند از:

تخمدان‌ها، لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ)، ایلئوم (قسمت تحتانی روده باریک)، روده بزرگ، رکتوم (راست روده)، آپاندیس و مثانه.

علائم این بیماری بر حسب عضو مبتلا متفاوت است. گاهی محتویات یک کیست تشکیل شده از خون در اثر پاره شدن نشت می‌کند و باعث ایجاد درد شدید می‌شود. به ندرت در صورت ابتلای مثانه یا رکتوم، خون در ادرار یا مدفوع یافت می‌شود. در زنانی که تاکنون بچه‌دار نشده‌اند، خطر بروز این بیماری بیشتر است که احتمالاً علت آن، ایجاد نشدن تغییرات هورمونی دوران بارداری است. 2

درمان آندومتریوز

قابل درک است که می خواهید هر چه زودتر از درد و سایر علائم آندومتریوز رهایی یابید.

در صورت عدم درمان، این وضعیت می تواند زندگی را مختل کند. آندومتریوز درمانی ندارد اما علائم آن قابل کنترل است.

گزینه های پزشکی و جراحی برای کمک به کاهش علائم و مدیریت هرگونه عوارض احتمالی در دسترس هستند. پزشک زنان احتمالا ابتدا درمان های محافظه کارانه را امتحان می کند. در صورت عدم بهبودی، ممکن است جراحی توصیه شود.

افراد واکنش متفاوتی نسبت به این گزینه های درمانی نشان می دهند. پزشک به انتخاب روش درمانی مناسب کمک خواهد کرد.

دستیابی به گزینه های تشخیص و درمان در اوایل بیماری ممکن است ناامیدکننده باشد. به دلیل مشکلات باروری، درد و ترس از عدم تسکین، کنترل این بیماری از نظر ذهنی دشوار است. یافتن یک گروه پشتیبانی یا آموزش بیشتر در مورد این بیماری را در نظر بگیرید.

گزینه های درمان عبارتند از:

1. داروهای ضد درد

می توانید داروهای ضد درد مانند ایبوپروفن بدون نسخه را امتحان کنید، اما اینها در همه موارد موثر نیستند.

2. هورمون درمانی

مصرف هورمون های مکمل گاهی اوقات می تواند درد را تسکین داده و پیشرفت آندومتریوز را متوقف کند. هورمون درمانی در تنظیم تغییرات هورمونی ماهانه که موجب رشد بافتی هنگام آندومتریوز می شود، نقش دارد.

3. پیشگیری از بارداری به روش هورمونی

پیشگیری از بارداری به روش هورمونی با جلوگیری از رشد ماهانه و تجمع بافت آندومتر، باروری را کاهش می دهد. قرص های ضد بارداری و حلقه های واژن می توانند درد را در آندومتریوزهایی که خیلی شدید نیستند، کاهش داده یا حتی از بین ببرند.

تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera) نیز در قطع قاعدگی موثر بوده و رشد کاشت آندومتر را متوقف کرده، درد و سایر علائم را تسکین می دهد. به دلیل خطر کاهش تولید استخوان، افزایش وزن و افزایش میزان افسردگی در برخی موارد، این مورد ممکن است اولین انتخاب شما نباشد.

4. آگونیست ها و آنتاگونیست های آزاد کننده هورمون گنادوتروپین (GnRH)

خانم ها از آگونیست ها و آنتاگونیست های آزاد کننده هورمون گنادوتروپین (GnRH) برای جلوگیری از تولید استروژن تحریک کننده تخمدان استفاده می کنند. استروژن هورمونی است که به طور عمده مسئول ایجاد خصوصیات جنسی زنان است. جلوگیری از تولید استروژن مانع قاعدگی شده و یائسگی مصنوعی ایجاد می کند. ( 8 علامت نارسایی تخمدان )

درمان GnRH عوارضی مانند خشکی واژن و گرگرفتگی دارد. مصرف همزمان مقادیر کم استروژن و پروژسترون می تواند به کاهش یا جلوگیری از این علائم کمک کند.

5. دانازول

دانازول داروی دیگری است که برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم استفاده می شود. هنگام مصرف دانازول، بیماری ممکن است به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می تواند عوارض جانبی داشته باشد، از جمله آکنه و پرمویی. رشد غیرطبیعی مو در صورت و بدن هیرسوتیسم نامیده می شود.

6. جراحی محافظه کارانه

جراحی محافظه کارانه برای زنانی است که می خواهند باردار شوند یا درد شدیدی را تجربه می کنند و هورمون درمانی برای آنها موثر نیست.

هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن یا از بین بردن رشد آندومتر بدون آسیب رساندن به اندام های تولید مثل است.

از لاپاراسکوپی، جراحی با تهاجم کم، برای مشاهده و تشخیص آندومتریوز استفاده می شود. همچنین برای از بین بردن بافت آندومتر نیز کاربرد دارد.

یک جراح برای توقف رشد و یا سوزاندن یا بخار کردن آنها، شکاف های کوچکی در شکم ایجاد می کند.

این روزها معمولاً از لیزر برای از بین بردن این بافت نابجا استفاده می شود.

7. جراحی آخرین گزینه (هیسترکتومی)

به ندرت، در صورتی که وضعیت با سایر روش های درمانی بهبود نیابد، دکتر متخصص زنان ممکن است به عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم را توصیه کند.

در طی برداشتن کامل رحم، جراح رحم و دهانه رحم را برمی دارد. تخمدان ها نیز حذف می کنندد، زیرا این اندامها باعث تولید استروژن و در نتیجه رشد بافت آندومتر می شود. علاوه بر این، جراح ضایعات ایمپلنت قابل مشاهده را نیز از بین می برد.

هیسترکتومی معمولاً درمانی برای آندومتریوز محسوب نمی شود. پس از این جراحی قادر به بارداری نخواهید بود. اگر به فکر تشکیل خانواده هستید، قبل از موافقت با متخصص دیگری مشورت کنید. 3

پی نوشت:
1.www.doctoreto.com
2.www.drdr.ir
3.www.darmankade.com