آناتومی مفصل ران

مفصل ران یکی از بزرگ‌ترین مفاصل بدن است. در واقع این مفصل از یک قسمت کروی و یک قسمت حفره‌ای تشکیل شده است‌. این حفره با در اصطلاح socket به وسیله‌ی استابولوم (acetabulum) تشکیل می‌شود که در واقع بخش بزرگی از استخوان لگن است. قسمت کروی و توپ مانند هم در واقع سر استخوان ران (femoral head) است. سر استخوان ران در واقع قسمت انتهایی بالای ران است.

سطح استخوان‌ سر ران و حفره‌ی استابولوم توسط غضروف ارتیکولار (articular cartilage) پوشیده شده است. غضروف بافت نرمی در سطح استخوان‌ است که اجازه می‌دهد استخوان‌ها در کنار هم دیگر به آسانی حرکت کنند. بافت نازکی تحت عنوان غشای سینوویوم (synovial membrane) اطراف مفصل ران را در برگرفته است.

در یک مفصل ران سالم، این غشای نازک مقدار حکمی مایع تولید می‌کند که مانع از ایجاد اصطکاک در هنگام حرکت مفصل ران خواهد شد. بافت‌هایی تحت عنوان لیگامان یا رباط (ligaments) قسمت کروی و حفره‌ای مفصل ران را به همدیگر متصل کرده و باعث ثبات مفصل می‌شوند.1

چه عواملی باعث درد مفصل ران می‌شوند؟

شایع‌ترین علت درد مزمن مفصل ران و ناتوانی حرکتی ناشی از آن التهاب مفاصل است. آرتروز (Osteoarthritis)٬ روماتیسم مفصلی (rheumatoid arthritis) و التهاب‌های ناشی از جراحت (traumatic arthritis) از عمده‌ترین عوامل ایجاد کننده‌ی این بیماری هستند.

آرتروز

این نوع از بیماری یک بیماری وابسته به سن است. این بیماری در افراد ۵۰ سال و بالاتر و افرادی که در خانواده‌ی آن‌ها سابقه‌ی التهاب مفاصل وجود دارد دیده می‌شود. در این بیماری غضروف اطراف مفصل ران از بین می‌رود. زمانی که غضروف بین استخوان‌ها از بین برود، این استخوان‌ها به هم ساییده شده و درد و سختی مفصل ران ایجاد می‌شود. گاهی به دلیل رشد نامناسب مفصل ران در کودکی هم فرد دچار آرتروز خواهد شد.

روماتیسم مفصلی

این بیماری یک بیماری خود ایمنی است. بر اثر این بیماری غشای مفاصل زلاله‌ای ملتهب و ضخیم خواهند شد. این التهاب مزمن معمولا منجر به ایجاد آسیب در غضروف‌ها می‌شود و در نهایت منجر به درد و گرفتگی عضلات خواهد شد. در واقع روماتیسم مفصلی یکی از شایع‌ترین انواع التهاب مفاصل است.

التهاب پس از جراحت

این نوع از التهاب منجر به آسیب جدی به مفصل ران و حتی شکستگی آن خواهد شد. احتمال آسیب غضروف و در نهایت درد مفصل ران با گذشت زمان وجود دارد.

از بین رفتن بافت به دنبال کاهش خون‌رسانی (Avascular necrosis)

در نتیجه‌ی آسیب مفصل ران، احتمال کاهش خون رسانی به سر استخوان فمورال یا استخوان ران وجود دارد. این فقدان خون رسانی از طرف دیگر ممکن است باعث آسیب دیدن سطح استخوان و بیماری آرتروز هم شود.

بیماری‌های مفصل ران در کودکی

برخی از کودکان و نوزادان دارای مشکلاتی در مفصل ران خود هستند. حتی اگر این مشکلات به خوبی در طی دوران کودکی فرد درمان شوند، ممکن است بعد‌ها و با گذشت زمان در فرد ایجاد آرتروز کنند. این اتفاق به این خاطر می‌افتد که ممکن است که مفصل ران ممکن است به خوبی رشد نکرده و سطح مفصل آسیب پذیر باشد.1

نحوه انجام جراحی تعویض مفصل ران

حفره استابولوم تقریبا به شکل یک نیم کره در قسمت فوقانی مفصل ران قرار گرفته است این حفره قسمتی از لگن خاصره را تشکیل می دهد . سر استخوان ران که به شکل کروی و گرد است در داخل این حفره قرار دارد.با ساییدگی مفصل ران هم حفره استابولوم و هم سر استخوان ران دچار مشکل می شود.

در ابتدا بیمار توسط یک عضو تیم بیهوشی ارزیابی می شود. شایعترین نوع بیهوشی مورد استفاده بیهوشی عمومی است که برای بیمار در نظر گرفته می شود .

در حین جراحی ، مفصل ران با ایمپلنت یا پروتز ساخته شده از قطعات فلزی، پلاستیکی ویا سرامیک جایگزین می شود. در ابتدا جراح برای خارج کردن غضروف و استخوان های اضافی داخل حفره استابولوم را با استفاده از ابزار خاصی تراش می دهد.

جراح در حین جراحی تمامی اقدامات لازم را برای خارج کردن مفصل آسیب دیده و تعویض آن با مفصل فلزی انجام می دهد . برای خارج کردن سر استخوان ران آسیب دیده با استفاده از ابزار خاصی متخصص ارتوپدی گردن استخوان ران را که بین سر استخوان ران و تنه استخوان ران است برش میدهد.در ادامه یک کاسه از جنس فلز یا پلاستیک در حفره استابولوم و یک سر فلزی روی باقیمانده گردن استخوان ران قرار داده می شود.2

عملکرد ایمپلنت‌های مفصل ران چگونه است؟

قطعات سازنده‌ی ایمپلنت

درحال حاضر، ایمپلنت‌های مفصل ران دارای طراحی‌های گوناگونی بوده و در ساخت آنها از مواد مختلفی استفاده می‌شود. این ایمپلنت‌ها به طور کلی در دو قطعه مشترک هستند؛ قطعه‌ی سر (از جنس فلزات قوی و جلا زده شده و یا از جنس سرامیک) و قطعه‌ی استابولار (کاسه‌ای با دوام از جنس پلاستیک، سرامیک یا فلز که یک پوسته‌ی خارجی از جنس فلز آن را در بر گرفته).

به طور کلی روش‌های تثبیت برای قطعات ایمپلنت را میتوان به چهار دسته تقسیم نمود که عبارتند از:

تثبیت با تکنیک "Press-fit"

در تکنیک Press-fit، قطعات با وارد کردن فشار و بدون استفاده از سیمان ارتوپدی در جایشان قرار گرفته و تثبیت ایمپلنت، با رشد استخوان در اطراف قطعات صورت می‌گیرد. انتخاب تکنیک "Press-fit" یا استفاده از سیمان برای تثبیت ایمپلنت بسته به عواملی مانند کیفیت و قدرت استخوان بیمار دارد.

تثبیت به کمک "سیمان"

در این روش قطعات را به کمک سیمان ارتوپدی در محلشان تثبیت می‌کنند.

تثبیت "هیبرید (Hybrid fixation)"

در شرایطی ممکن است نیاز باشد تا ترکیبی از هر دو روش فوق استفاده گردد؛ یعنی ممکن است تثبیت پایه به کمک سیمان (Cemented Stem) و تثبت کاسه بدون استفاده از سیمان (Non-Cemented Socket) صورت گیرد. به این حالت اصطلاحا تثبیت هیبرید گفته می‌شود.

تثبیت "هیبرید معکوس (Reverse Hybrid)"

این روش برعکس روش تثبیت هیبرید است؛ یعنی در آن تثبیت پایه بدون استفاده از سیمان (Cementless Stem) و تثبیت کاسه به کمک سیمان (Cemented Cup) صورت می‌گیرد و به همین دلیل به آن اصطلاحا تثبیت هیبرید معکوس می‌گویند.5

مزایای تعویض مفصل ران

برای رهایی از درد کشنده در ناحیه مفصل ران جراحی تعویض مفصل ران بهترین گزینه می باشد اما در صورتی که بیمار با استفاده از سایر روش های دیگر که کم تهاجمی تر می باشد نتیجه دلخواه خود را دریافت نکرده باشد و همچنان احساس درد شدیدی داشته باشد. در ادامه مطلب در رابطه با مزایای این جراحی توضیحاتی داده می شود.

بهبود در وضعیت راه رفتن و حرکت کردن اندام ها

هماهنگ بودن اندام های بالا تنه و پاها

کاهش درد در هنگام پایین و بالا رفتن از پله ها.3

پس از جراحی تعویض مفصل ران چه اتفاق خواهد افتاد؟

احتمالا به مدت کمتر از یک هفته لازم است در بیمارستان باشید.

درمان بعد از تعویض مفصل ران :پس از آنکه مفصل ران جراحی شد،نوبت به آن می رسد که فرد ادامه پروسه درمانی را طی کند و ابتدا باید به کمک واکر و یا عصا راه برود و همینطور فیزیوتراپی نیز انجام شود.

تغریبا به مدت 6 ماه تا یک سال پس از جراحی نباید حرکات شدید با پای جراحی شده انجام دهید.

از توالت فرنگی استفاده شود تا به پا فشار وارد نشده و بیش از حد خم نگردد.

توصیه می شود تا مدتی برای نشستن از صندلی استفاده کنید.3

عوارض جراحی تعویض مفصل ران

عوارض جراحی تعویض مفصل ران بسیار کم است و ممکن است برخی بیماران با مشکلاتی مانند حملات قلبی، سکته و یا مشکلات کلیوی رو به رو شوند.

عفونت یکی از عوارضی است که بسیار به ندرت (در حدود ۱ درصد) اتفاق می افتد. اما در صورت بروز، مصرف آنتی بیوتیک تجویز خواهد شد.

لخته شدن خون در پا می تواند یکی دیگر از عوارض جراحی باشد، جهت رفع چنین مشکلی داروهای رقیق کننده خون به بیمار داده می شود.

در برخی بیماران، احتمال جابجا شدن مفصل وجود دارد، در صورتی که چنین اتفاقی بیفتد، جراحی مجدد تکرار خواهد شد.

احتمال کوتاه شدن پایی که جراحی بر روی آن صورت گرفته نیز وجود دارد.4

پینوشتها
1.www.drdr.ir
2.www.drfaridshahrivar.com
3.www.dr-moghimi.com
4.www.drenayatollahi.com
5.www.tehranarkak.net